بازخوانی خانه‌های تهران از ادبیات داستانی معاصر در بازۀ زمانی 1330 تا 1357

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری، گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

2 استادیار، گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

چکیده

بیان مسئله: پژوهش‌های بسیاری در حیطة فضای خانه جهت شناخت کیفیت این مکان مهم صورت گرفته‌اند. خانة ایرانی به لحاظ داشتن کیفیت بالا، پاسخ‌گوی اکثر نیازهای افراد است، زیرا در خانة ایرانی، علاوه بر کالبد، به جنبه‌های معنایی نیز توجه می‌شود که متأسفانه امروزه کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. بدین منظور در طرح و ساخت یک خانه، باید به نیازهای مادی و معنوی افراد اهمیت داده شود.
ضرورت پژوهش: زمینه‌های تأثیرگذار بر خانه‌های گذشته به لحاظ معنا و کالبد، به‌منظور به‌کارگیری و ارتقای کیفیت خانه‌های امروزی بررسی شوند. همچنین می‌توان معماری خانه را با خوانشی دیگر نیز بررسی کرد که در این میان بستر داستان‌ها سرشار از وقایع و حوادث زندگی روزمرة افراد است. داستان‌های توصیفی شهر تهران از دهة‌ 30 به بعد دورة پهلوی دوم انتخاب شده‌اند که اوج فعالیت نویسندگان است.
هدف پژوهش: بررسی مؤلفه‌های تأثیرگذار معنا و کالبد در فضاهای مختلف خانه‌های تهران در دهة 30 تا 50 که به آرامش و احساسات فردی اهمیت داده‌اند.
روش پژوهش: این تحقیق با رویکرد کیفی انجام شده است که با رهیافت تحلیل محتوای متن و فهم و اکتشاف، پلان‌های کلی از خانه‌ها با توجه به مؤلفه‌های استخراج‌شده، شبیه‌سازی شده‌اند.
نتیجهگیری: روند تغییرات تدریجی معنایی و کالبدی در خانه‌های دورة مذکور شامل حذف تدریجی اتاق‌های گوشة حیاط، حذف هشتی و تبدیل‌شدن به دالان و راهروی ورودی و در نهایت به یک سطح جداکننده، تبدیل حوض به استخر، ایجاد حیاط خلوت در ورودی، تراس در طبقات بالای خانه‌های مدرن، وجود مؤلفه‌هایی چون شفافیت، تنوع رفتاری، خلوت به دلیل تنوع فضایی، احترام به طبیعت، وجود انواع فضاهای بسته، نیمه‌باز و باز در اکثر خانه‌هاست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Recognition of the Houses in Tehran Based on Contemporary Fictions Written in the Period 1951-1978

نویسندگان [English]

  • Sara Hoseini 1
  • Fariba Alborzi 2
  • Amirhossein Amini 2
1 Ph.D. Candidate, Department of Architecture, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Architecture, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Numerous studies have been carried out on the spaces in a house to investigate the quality of this important place. The Iranian houses can meet most of their inhabitants’ needs due to their high quality. What brings high quality to Iranian houses is attention to their semantic dimensions, in addition to their bodies. However, this is less considered in contemporary houses. To enhance the quality of contemporary houses, it is required to emphasize both the material and spiritual needs of the inhabitants. This highlights the necessity of identifying the components influencing the meaning and bodies of houses in the past to apply them in today’s houses to enhance their quality. To this end, the architecture of the houses can be examined according to the fiction narrating various events in people’s daily lives. In the present study, those stories describing Tehran city from the 1950s onwards in the Pahlavi II period, when the writers’ activities had reached their peak, were selected.
Research objective: To study the components influencing meaning and body in different spaces of houses, where tranquility and individual feelings have been emphasized, in Tehran in the 1950s-1970s.
Research method: This research adopted a qualitative approach. The data was analyzed based on qualitative content analysis and the general plans of houses were simulated based on the extracted components.
Conclusion: The gradual changes in meaning and body of the houses in the mentioned period include the gradual removal of the rooms from the corner of the courtyard, removal of vestibules and conversion of them into the corridor and the hallway, and finally to a separating surface, conversion of the pond into a pool, creation of a backyard at the entrance, creation of terraces on the upper floors of modern houses, the presence of components such as transparency, behavioral diversity, privacy due to spatial diversity, respect for nature, the existence of closed, semi-open, and open spaces in most houses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • House
  • Architecture
  • Story
  • Pahlavi II period
احمدزاده، محمدامیر. (1394). بازتاب عینیت تاریخی در ادبیات سیاسی عصر نهضت (1357-1342). پژوهش‌های معاصر انقلاب اسلامی، (2)1، 149-169.
ارجمندی، سمیرا و یگانه، منصور. (1396). بازخوانی هویت شهر تهران بر اساس خوانش تحولات معماری از ادبیات داستانی ایران. جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، 9(2)، 149-181.
آصفی، مازیار و ایمانی، الناز. (1393). ریشه‌یابی و شناخت عوامل دگرگون‌ساز روح معماری گذشته ایران در گذر زمان، اصالت گذشته، تازگی اکنون. هویت شهر، 8(19)، 63-76.
آقالطیفی، آزاده و حجت، عیسی. (1397). بررسی تأثیرپذیری مفهوم خانه از تحولات کالبدی آن در دوران معاصر در شهر تهران. هنرهای زیبا، 23 (4)، 41-54.
البرزی، فریبا و پروینیان، شایسته. (1398). ظهور «معنا» در مکان، با تأکید بر معماری «پدیدارشناسانه»، مورد مطالعاتی: فضای شهری سبزه‌میدان قزوین. آرمان‌شهر، 12(28)، 1-19.
البرزی، فریبا؛ حبیب، فرح و اعتصام، ایرج. (1398). ﺟﺴﺘﺎری ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻧﻮر و ﻣﺼﺎدﻳﻖ آن در ﻣﻌﻤﺎری اﻳﺮاﻧﻲ؛ رﻫﻴﺎﻓﺘﻲ به سوی ﻣﻌﻨﺎ در ﻣﻌﻤﺎری. ﻣﻌﻤﺎری و ﺷﻬﺮﺳﺎزی اﻳﺮان، 10(17)، 95-111.
امینی، امیرحسین و سلطان‌زاده، حسین. (1396). بررسی تحلیلی پیرامون بحران معماری و شهرسازی و پدیده‌شناسی گونه‌های خانه. مدیریت شهری، 46(16)،321-348.
انصاری، مائده. (1393). پدیدارشناسی هرمنوتیک مکان. آبادان: پرسش.
بهشتی، سیدمحمد و قیومی بیدهندی، مهرداد. (1388). فرهنگ‌نامة معماری ایران در مراجع فارسی، اصطلاحات و مفاهیم. ج. 1. تهران: متن.
پاکزاد، جهانشاه. (1385). ﻣﺒـﺎﻧﻲ ﻧﻈـﺮی و ﻓﺮآﻳﻨـﺪ ﻃﺮاﺣـی ﺷﻬﺮی. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
پورجعفر، محمدرضا؛ صادقی، علی‌رضا و یوسفی، زاهد. (1387). بازشناسی اثر معنا در جاودانگی مکان. نمونة ‌موردی: روستای هورامان تخت کردستان. مسکن و محیط روستا، 28(125)، 2-17.
پورجعفر، محمدرضا. (1382). جـاودانگی در شـهرسـازی با نگاهی به شهر رم. ماهنامه شهرداری‌ها، 5(54)، 51-54.
پیرنیا، محمدکریم. (1374). آشنایی با معماری اسلامی ایران (تدوین غلامحسین معماریان). تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
حبیبی، سید محسن. (1393). قصة شهر: تهران، نماد شهر نوپرداز ایرانی (با تأکید بر دورة 1332 - 1299). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
دانشور، سیمین. (1380). به کی سلام کنم؟. تهران: خوارزمی.
ذکایی، محمدسعید و خالصی مقدم، نرگس، (1392). شهر و تجربة مدرنیته فارسی. تهران: تیسا.
راپاپورت، آموس. (1392). معنی محیط ساخته‌شده: رویکردی در ارتباط غیر کلامی (ترجمة فرح حبیب). تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
ساعدی، غلامحسین. (1355). واهمه‌های بی‌نام و نشان. تهران: نیل.
سخاوت‌دوست، نوشین و البرزی، فریبا. (1399). نگرشی نشانه‌شناسانه به عناصر محور تاریخی خیابان سپه قزوین و خوانش هویت مکانی آن از منظر پدیدارشناسی. آرمان‌شهر، 13(30)، 97-115.
علوی، بزرگ. (1386). چشمهایش. تهران: نگاه.
عینی‌فر، علی‌رضا. (1379). عوامل انسانی-محیطی مؤثر در طراحی مجموعه‌های مسکونی. هنرهای زیبا، (8)، 109-118.
فریور، گلرخ؛ فروتن، منوچهر؛ چرخچیان، مریم و صادقی‌شهپر، رضا. (1399). داستان‌های اقلیمی رهیافتی برای شناخت معماری خانه‌های منطقه بر پایة نظریه منطقه‌گرایی انتقادی (مطالعة موردی: شهر تهران). هنر اسلامی، 17 (39)، 288-307.
فصیح، اسماعیل. (1395). شهباز و جغدان. تهران: صفی علیشاه.
فلامکی، منصور. (1355). باززنده‌سازی بناها و شهرهای تاریخی. تهران: دانشگاه تهران.
فیشر، ارنست. (1354). ضرورت هنر در روند تکامل اجتماعی (ترجمة فیروز شیروانلو). تهران: توس.
کاستلز، مانوئل. (1380). عصر اطلاعات، اقتصاد، جامعه و فرهنگ (ترجمة حسن چاوشیان). تهران: طرح نو.
کیاکجوری، خدیجه. (1351). مشخصات کوی‌ها و مساکن 9 محله در شهر تهران (جزوة منتشرنشده). وزارت آبادانی و مسکن، تهران: دفتر مطالعات و معیارهای ساختمانی.
گزارش بانک رهنی. (1350). تلاش‌های عمرانی بانک رهنی ایران. هنر و معماری، 3 (11-10)، 109-124.
گلدمن، لوسین. (1371). جامعه‌شناسی ادبیات (دفاع از جامعه‌شناسی رمان) (ترجمة محمدجعفر پوینده). تهران: هوش و ابتکار.
لینچ، کوین. (1376). تئوری شکل خوب شهر (ترجمة حسین بحرینی). تهران: دانشگاه تهران.
ﻣﺪﻧﻲﭘﻮر، ﻋﻠﻲ. (1379). ﻃﺮاﺣﻲ ﻓﻀﺎی ﺷـﻬری ﻧﮕﺮﺷـﻲ ﺑـﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪی اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﻜﺎﻧﻲ (ترجمة ﻓﺮﻫـﺎد ﻣﺮﺗـﻀﺎﻳﻲ). ﺗﻬـﺮان: ﺷﺮﻛﺖ ﭘﺮدازش و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‌ریزی.
میرصادقی، جمال. (1349). درازنای شب. تهران: کتاب زمان.
میرصادقی، جمال. (1354). مسافرهای شب. تهران: رز.
میرصادقی، جمال. (1376). ادبیات داستانی. تهران: سخن.
میرعابدینی، حسن. (1392). تاریخ ادبیات داستانی ایران. تهران: سخن.
نوربرگ-شولتز، ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﺎن. (1393). ﮔﺰﻳﻨﻪ‌ای از ﻣﻌﻤﺎری: ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻜﺎن (ﺗﺮجمة وﻳﺪا ﻧﻮروز ﺑﺮازﺟﺎﻧﻲ). ﺗﻬﺮان: پرهام نقش.
 
Alexander, C. (1979). The Timeless Way of Building. New York: Oxford University Press.
Canter, D. (1983). The purposive evaluation of places: A facet approach. Environment & Behavior, 15(6), 659-698.
Hayward, G. (1975). Home as an Environmental and Psychological Concept. Landscape, 20(1), 2-9.
Kimber, L. (2010). Truth in Fiction: Storytelling and Architecture. Unpublished master thesis. School of Architecture, Victoria University of Wellington.
Moore, J. (2000). Placing Home in Context. Journal of Environmental Psychology, 20(3), 207-217.
Newton, C. & Putnam, T. (1998). Household Choices. London: Futures Publications.
Norberg-Shulz, Ch. (1980). Genius loci: Towards a Phenomenology of Architecture. New York: Rizzoli.
Pallasmaa, J. (2005). The Eyes of the Skin, Architecture and the Senses. London: Academy Edition.
Proshansky, H. M., Fabian, A. K. & Kaminoff, R. D. (1983). Place-identity: Physical World Socialization of the Self. Journal of Environmental Psychology, (3), 57-83.       
Rapoport, A. (1982). The Meaning of the Built Environment: a Nonverbal Communication Approach. Arizona: University of Arizona Press.
Relph, E. (1976). Place and Placelessness. London: Pion.
Riger, S. & Lavrakas, P. J. (1981). Community Ties: Patterns of Attachment and Social Interaction in Urban Neighborhoods. American Journal of Community Psychology, 9(1), 55-66.
Saunders, M., Lewis, P. & Thornhill, A. (2019). Research Methods for Business Students. New York: Pearson Education.
Stedman, R. C. (2003). Is It Really Just a Social Construction?: The Contribution of the Physical Environment to Sense of Place. Society and Natural Resources, 16(8), 671-685.
Tuan, Y. F. (2001). Space and place: The perspective of Experience. Minnea Polis: University of Minnesota press.