تحلیل فضای شهری بر حسب منظر ذهنی لایه‌هایی از اقشار متوسط جدید شهری (مورد مطالعاتی: میدان انقلاب تهران در دوران پهلوی دوم)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تخصصی برنامه ریزی شهری و منطقه‌ای، پردیس دو، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 استاد دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: فضای شهری در ذهن کنشگران اجتماعی بازتاب می‌یابد و چون دست به عمل می‌زنند فضا را شکل می‌دهند. اما فاعلان فضایی الزاماً مشابه هم نمی‌اندیشند. لذا ضرورت دارد که تولید و دگرگونی فضای شهری را بیش از هر چیز از منظر ذهنیت اقشار و گروه‌های اجتماعی مطالعه کرد. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که آیا می‌توان به روش روایت‌پژوهی، تحلیلی از منظر ذهنی اقشار اجتماعی از یک فضای شهری مشخص ارائه داد؟
هدف پژوهش: هدف پژوهش حاضر تحلیل منظر ذهنی اقشار متوسط جدید شهری از میدان انقلاب شهر تهران در دوران پهلوی دوم، از طریق روش روایت‌پژوهی است.
روش پژوهش: برای آزمون، روایت اقشار متوسط جدید شهری از میدان انقلاب تهران طی سال‌های 1330 تا 1357 به‌عنوان مورد مطالعاتی انتخاب شد.
نتیجه‌گیری: یافتۀ تحقیق حاکی از آن است که در درون قشرهای متوسط جدید روایت‌های مشابه و قابل مقوله‌بندی وجود دارد که منظر ذهنی اقشار متوسط از فضای شهری معینی را آشکار می‌سازد. به‌علاوه، مشخص شد که ذهنیت افراد از محدودۀ میدان انقلاب، قابل تقسیم به دو بازۀ زمانی است. به نظر می‌رسد که دورۀ زمانی چنین تغییراتی در ذهن ایشان، مطابق با تغییرات مادی و معنوی در زمینه و بستر تاریخی است؛ چرا که این امور سیاسی، اجتماعی و اقتصادی هستند که مکان مناسب خود را در شهر می‌یابند و تغییر در این امور به دلیل تغییر در شرایط مادی و معنوی زندگی انسان است. مکان‌‌ها به‌وساطت امکاناتی که برای انواع کنش در خود دارند، می‌توانند محلی برای تبلور آنها باشند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of Urban Space from the Mindscape of Social Stratums of New Middle Class (Case Study: Enqelab Square in Tehran during the Second Pahlavi Era)

نویسندگان [English]

  • Behrad Farmahini Farahani 1
  • Mozaffar Sarrafi 2
1 Ph.D. in Urban Planning, Campus 2, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
2 Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Urban space reflects in social actors’ minds and it is shaped through their actions However, space actors do not necessarily have similar thoughts. Accordingly, urban spaces' production and transformation need to be further addressed from different social strata and groups' mindscapes. The question is whether we can analyze the social classes' mindscapes with regard to specific urban spaces using the analytical narrative research method.
Research objective: This study attempts to delve into new urban middle classes’ narratives of Enqelab Square in Tehran during 1952- 1979, which were included as a case study.
Research method:  Narratives of the new urban middle classes of Tehran's Enqelab Square during the years 1330 to 1357 were selected as a case study.
Conclusion: The research findings revealed similar and classifiable narratives from the new middle class, reflecting their mindscapes of a certain urban space. Moreover, their views of the Enqelab Square were classified into two periods. Seemingly, the period of such changes in individuals’ perspectives is in line with the material and cultural changes in the historical context. The reason is that when the political, social, and economic affairs find their appropriate position in the city, and the changes in such issues are caused by the variations in the material and spiritual conditions of human life. Places can provide the grounds for such changes since they have the possibilities for all kinds of actions.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mindscape
  • Urban Space
  • Collective Memory
  • Narrative Research
  • New Middle Classes
  • Enqelab Square
آبراهامیان، یرواند. (1391). ایران بین دو انقلاب (ترجمۀ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی ولیلایی). تهران: نی.
ادیبی، حسین. (1358). طبقۀ متوسط جدید در ایران. تهران: جامعه.
استراو، جک. (1398). کار کارِ انگلیسی‌ها است (ترجمۀ رضا اسکندری آذر). تهران: خوب.
استوتزل، ژان. (1371). روان‌شناسی اجتماعی (ترجمۀ علی‌محمد کاردان). تهران: دانشگاه تهران.
اسکندری، حسین. (1394). روایت‌ها چگونه واقعیت را می‌سازند؟. مطالعات روانشناسی بالینی، 19(4)، 182-155.
آقایی میبدی، فروغ. (1392). پیش درآمدی بر مطالعۀ روایت و روایت‌پژوهی. کهن‌نامة ادب پارسی، 4(2)، 19-1.
باختین، میخائیل میخائیلوویچ. (1394). تخیل مکالمه‌ای: جستارهایی دربارۀ رمان (ترجمۀ رویا پورآذر). تهران: نی.
باختین، میخائیل میخائیلوویچ. (1397). پرسش‌های بوطیقای داستایفسکی (ترجمۀ سعید صلح‌جو). تهران: نیلوفر.
بشیریه، حسین. (1397). زمینه‌های اجتماعی انقلاب ایران (ترجمۀ علی اردستانی). تهران: نگاه معاصر.
تاجبخش، گلناز. (1383). والتر بنیامین: دگرگونی تجربه و خاطره در عصر جدید و کلانشهر مدرن. هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، 20(4)، 16-5.
جهانبگلو، رامین. (1374). زیر آسمان‌‌های جهان: گفت‌و‌گوی داریوش شایگان با رامین جهانبگلو (ترجمۀ نازی عظیما). تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
جهانبگلو، رامین. (1376). نقد عقل مدرن: مصاحبه رامین جهانبگلو با بیست تن از صاحب‌نظران و فیلسوفان معاصر (ترجمۀ حسین سامعی). ج. 1. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
جهانبگلو، رامین. (1377). نقد عقل مدرن: مصاحبه رامین جهانبگلو با بیست تن از صاحب‌نظران و فیلسوفان معاصر (ترجمۀ حسین سامعی). ج. 2. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
جهانبگلو، رامین. (1382). جهانی بودن: پانزده گفت‌و‌گو با‌اندیشمندان جهان امروز. تهران: مرکز.
جهانبگلو، رامین. (1384). در آینۀ شرق: گفت‌و‌گو با اشیش ناندی (ترجمۀ خجسته کیا). تهران: مرکز.
جهانبگلو، رامین. (1387). در جستجوی آزادی: گفت‌و‌گوی با آیزایا برلین (ترجمۀ خجسته کیا). تهران: مرکز.
جهانبگلو، رامین. (1389). در جستجوی امر قدسی: گفت‌و‌گوی رامین جهانبگلو با سیدحسین نصر (ترجمۀ سید مصطفی شهرآیینی). تهران: نی.
چایچیان، محمدعلی. (1390). شهر و روستا در خاورمیانه، ایران و مصر در گذار به جهانی شدن، 1800-1970 (ترجمۀ حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی) تهران: دانشگاه تهران.
حبیبی، سید محسن و رشیدپور نازیلا. (1398). کاوش در مفهوم هیروگلیف شهر مدرن. صفه، 29(2)، 54-37.
حبیبی، سید محسن و سیدبرنجی سیده کهربا. (1395). رابطۀ بین خاطره‌انگیزی و مشارکت اجتماعی در بازآفرینی هویت شهری؛ نمونه موردی: میدان شهرداری رشت. معماری و شهرسازی آرمانشهر، 17(2)، 342-329.
حبیبی، سید محسن. (1375). تحول و گسترش تهران در زمان رضاشاه (1320-1304 ش.). در تهران پایتخت 200 ساله. به همت شهریار عدل و برنار اورکاد. تهران: سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران و انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران.
حبیبی، سید محسن. (1389). قصۀ شهر: تهران، نماد شهر نوپرداز ایرانی (با تأکید بر دوره 1332-1299). تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
حبیبی، سید محسن. (1394). خاطرۀ شهر. تهران: ناهید.
راپاپورت، اموس. (1392). معنی محیط ساخته‌شده، رویکردی در ارتباط غیرکلامی (ترجمۀ فرح حبیب). تهران: سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.
رحمان‌زاده هروی، محمد. (1397). نگاهی به اقتصاد سیاسی ایران از دهۀ 1340 تا 1395. تهران: اختران.
رضایی، مینا و حبیبی سید محسن. (1395). داستان یک شهر: روایت‌های شهری و برنامه‌ریزی روایتی در گفت‌وگو با دکتر سید محسن حبیبی. جستارهای شهرسازی، 46(1)، 27-12.
ساروخانی، باقر. (1372). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی؛ مجلد اول: اصول و مبانی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سپانلو، محمد علی. (1371). نام‌ها مقدس‌اند. در کتاب تهران. ج. 2. تهران: روشنگران.
سمننکو، الکسی. (1396). تار و پود فرهنگ، درآمدی بر نظریۀ نشانه‌شناسی یوری لوتمان (ترجمۀ حسین سرافراز). تهران: علمی و فرهنگی.
شعله، مهسا. (1385). دروازه‌های قدیم در خاطرۀ جمعی شهر معاصر، ریشه‌یابی رشته‌های خاطره‌ای. هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، 27(3)، 26-17.
ططری، علی و ترک‌چی فاطمه. (1388). دولت و انقلاب. کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، (142)، 39-28.
طلوعی، محمود. (1393). تهران در آیینۀ زمان. تهران: پیام دوستی.
فرزبد، محمد مهدی؛ رضایی، احمد و جانعلی‌زاده، حیدر. (1397). حافظۀ جمعی و هویت ایرانی. مطالعات ملی، 73(1)، 20-3.
فلیک، اووِه. (1396). درآمدی بر تحقیق کیفی (ترجمۀ هادی جلیلی). تهران: نی.
فوکو، میشل. (1392). ایرانی‌ها چه رویایی در سر دارند؟ (ترجمۀ حسین معصومی همدانی). تهران: هرمس.
فی، برایان. (1393). فلسفۀ امروز علوم اجتماعی، با نگرش چندفرهنگی (ترجمۀ خشایار دیهیمی). تهران: طرح‌ نو.
فیالکوف، یانکل. (1388). جامعه‌شناسی شهر (ترجمۀ عبدالحسین نیک‌گهر). تهران: آگه.
قاسم‌زاده، حبیب‌الله؛ شفیعی، فاطمه؛ عشایری، حسن و صفوی‌منش، فرزانه. (1399). نگاشت حوزه‌ای یا نگاشت طرح‌واره‌ای؟! چگونگی فرافکنی حوزۀ مبدا استعاره بر حوزۀ مقصد: بازشناسی کوتاه‌مدت دیداری و شنیداری. جستارهای زبانی، 11(56)، 113-85.
کاظمی، کاظم و مصطفی‌پور، علی. (1393). حافظۀ جمعی قوم کرد و رابطۀ آن با نگرش به نظام هویتی؛ (مطالعۀ موردی شهر بوکان). جامعه‌شناسی ایران، 15(1)، 172-142.
گودرزی، غزاله؛ زیاری، یوسفعلی و بهزادفر، مصطفی. (1398). واکاوی اثر تغییرات کالبدی بافت تاریخی بر حافظۀ تاریخی شهروندان؛ مطالعۀ موردی: محور پانزده خرداد تهران. شهر پایدار، 2(2)، 69-53.
گورویچ، ژرژ. (1391). آگاهی جمعی در جامعه‌شناسی دورکیم (ترجمۀ فریدون سرمد). تهران: کندوکاو.
گیلهام، بیل. (1389). مصاحبۀ پژوهشی: راهنمای فن مصاحبۀ علمی (ترجمۀ محمود عبدالله‌زاده). تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
لهسایی‌زاده، عبدالعلی. (1387). جامعه‌شناسی کشاورزی ایران. تهران: سمت.
لینچ، کوین. (1389). سیمای شهر (ترجمۀ منوچهر مزینی). تهران: دانشگاه تهران.
میرزایی، شکوفه؛ تیموری، سیاوش و نژادستاری، سعیده. (1391). معنا در مکان و آفرینش هویت (نمونۀ موردی: بازار کرمانشاه). مطالعات ملی، 50(2)، 142-121.
نادری، احمد؛ اکبری گلزار، مهدی و فاضلی، زهرا. (1398). حافظۀ جمعی و تأثیر آن بر شکل‌گیری هویت شهری (مورد مطالعه: محلۀ وحدت اسلامی و شهرک غرب). مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 8(3)، 556-533.
هالبواکس، موریس. (1369). طرح روان‌شناسی طبقات اجتماعی (ترجمۀ علی‌محمد کاردان). تهران: دانشگاه تهران.
همایون کاتوزیان، محمدعلی. (1393). اقتصاد سیاسی ایران، از مشروطیت تا پایان سلسلۀ پهلوی (ترجمۀ محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی). تهران: مرکز.
هوگلاند، اریک جیمز. (1392). زمین و انقلاب در ایران، 1360-1340 (ترجمۀ فیروزه مهاجر). تهران: پردیس دانش.
ویگوتسکی، لو سمینوویچ. (1377). روان‌شناسی هنر (ترجمۀ بهروز عزبدفتری). تبریز: دانشگاه تبریز.
Awad, S. H. (2017). Documenting a contested memory: Symbols in the changing city space of Cairo. Culture & Psychology, 23(2), 234–254.
Clair, R. P. (2006). Narratives in the Old Neighborhood: An Ethnographic Study of an Urban Neighborhood’s Stories. Qualitative Inquiry, 12(6), 1244–1261.
Coser, L. A. (1992). Maurice Halbwachs on collective memory. Chicago: The University of Chicago Press.
Dahan, Y. (2017). Urban distress and political narrative: Life stories of local leaders in a poor, underprivileged suburb and the reconstruction of urban order. Qualitative Social Work, 16(2), 255–272.
de Moura Cruz, M. & Alves da Silva, N. (2019). Intersections in Subaltern Urbanism: The narratives of women in urban occupations in Brazil. Environment and Planning, C: Politics and Space.
Fowler, B. (2005). Collective Memory and Forgetting: Components for a Study of Obituaries. Theory, Culture & Society, 22(6), 53–72.
Guhathakurta, S. (2002). Urban Modeling as Storytelling: Using Simulation Models as a Narrative. Environment and Planning B: Planning and Design, 29(6), 895–911.
Halbwachs, M. (1980). The Collective Memory (F. J. Ditter & V. Y. Ditter, Trans.). New York: Harper & Row.
Hebbert, M. (2005). The Street as Locus of Collective Memory. Environment and Planning D: Society and Space, 23(4), 581–596.
Jensen, O. B. (2007). Culture Stories: Understanding Cultural urban Branding. Planning Theory, 6(3), 211–236.
Kang, M. J. (2019). Reconstructing spatial narratives as a mode of action research and planning – Dialogical community actions of urban regeneration in the neighborhoods of Ka-la̍k-á, Taipei. Action Research, 17(3), 378–399.
Lamour, C. (2018). The Growth Coalition in the (Post)-Fordist City: The Multi-Scalar and Dissonant Narratives of Mediated Urban Economies. Urban Affairs Review, 54(6), 1053–1080.
Merino, M. E., Becerra, S. & De Fina, A. (2017). Narrative discourse in the construction of Mapuche ethnic identity in context of displacement. Discourse & Society, 28(1), 60–80.
Milner, H. R. (2007). Race, Narrative Inquiry, and Self-Study in Curriculum and Teacher Education. Education and Urban Society, 39(4), 584–609.
O’Hara, S. P. (2011). “The Very Model of Modern Urban Decay”: Outsiders’ Narratives of Industry and Urban Decline in Gary, Indiana. Journal of Urban History, 37(2), 135–154.
Raco, M. & Tasan-Kok, T. (2019). Governing urban diversity: Multi-scalar representations, local contexts, dissonant narratives. European Urban and Regional Studies, 26(3), 230–238.
Rickly-Boyd, J. M. (2009). The Tourist Narrative. Tourist Studies, 9(3), 259–280.
Rowan, J. C. (2013). Sidewalk Narratives, Tenement Narratives: Seeing Urban Renewal through the Settlement Movement. Journal of Urban History, 39(3), 392–410.
Sak, S. & Senyapili, B. (2019). Evading Time and Place in Ankara: A Reading of Contemporary Urban Collective Memory through Recent Transformations. Space and Culture, 22(4), 341–356.
Santamaria, A., Cubero, M. & de la Mata, M. L. (2010). Thinking as Action: Theoretical and Methodological Requirements for Cultural Psychology. Journal of Theory & Psychology, 20(1), 76–101.
Venerandi, A., Zanella, M., Romice, O., Dibble, J. & Porta, S. (2017). Form and urban change – An urban morphometric study of five gentrified neighbourhoods in London. Environment and Planning B: Urban Analytics and City Science, 44(6), 1056–1076.
Wertsch, J. V. (1998). Mind as Action. New York: Oxford University Press.
Wertsch, J. V. (2002). Voices of Collective Remembering. Cambridge University Press.
Wu, F. (2020). Adding new narratives to the urban imagination: An introduction to ‘New directions of urban studies in China’. Urban Studies, 57(3), 459–472.