واکاوی منطق پنهان طراحی همه‌شمول در معماری بومی ایران با رویکرد پایداری؛ مطالعۀ موردی: منطقۀ 12 تهران (حصار صفوی)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 گروه معماری، واحد علوم وتحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 گروه شهرسازی، واحد علوم وتحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

بیان مسئله: تغییرات جمعیتی و اقلیمی به ‌عنوان اصلی‌ترین چالش‌های پیش روی بشر در قرن حاضر به شمار می‌روند. از دهۀ 1970، توسعۀ پایدار و طراحی همه‌شمول در پاسخ به این تغییرات مطرح شدند؛ اما با وجود این دو نظریه، مسئلۀ ناکارآمدی فضاهای معماری همچنان موضوع بحث محافل علمی است. این در حالی است که معماری بومی، درگذشته به ‌عنوان معماری پاسخگو به نیازهای عموم مردم مطرح بوده؛ اما در عصر کنونی این معماری به دلیل دورماندن از تحولات زمانه مورد بی‌توجهی قرارگرفته است.
فرضیه و پرسش‌های تحقیق: به نظر می‌رسد با واکاوی در اصول طراحی همه‌شمول و شناخت معیارهای کلیدی توسعۀ پایدار و شاکلۀ معماری بومی و احیای آن، می‌توان به الگوهایی از معماری دست ‌یافت که بر همه‌شمولی فضاها و پایداری آنها مؤثر باشند. همچنین به نظر می‌رسد تقویت اصل انعطاف‌پذیری فضاها بیشترین تأثیر را بر همه‌شمولی آنها دارد. حال این پرسش کلیدی مطرح است که کدام‌ یک از معیارهای طراحی همه‌شمول با توجه به نیازهای کنونی بوم‌گرایی قابلیت اعمال در معماری بومی پایدار را دارد و نیز کدام ‌یک از معیارهای معماری بومی را می‌توان در طراحی همه‌شمول به کار گرفت.
هدف: این مقاله با هدف شناسایی میزان همگرایی یا واگرایی مؤلفه‌های معماری بومی و طراحی همه‌شمول تدوین ‌شده و درصدد است تا به الگویی تعاملی دست یابد که در تطابق با معیارهای طراحی همه‌شمول و نیازهای کنونی بوم‌گرایی بوده و قابلیت اعمال در معماری بومی پایدار را داشته باشد.
روش تحقیق: روش تحقیقِ این مقاله روش توصیفی-تحلیلی و متکی بر فن تحلیل محتواست که با رویکرد کیفی _کمی مورد مطالعه قرارگرفته است. بدین معنا که ابتدا الگوی تعاملی معماری در تطابق با معیارهای سه مقولۀ معماری بومی، طراحی همه‌شمول و توسعۀ پایدار به روش کیفی تدوین ‌شده و سپس ارتباط معیارهای کلیدی در این الگو و سهم هریک در نظام تعاملی به روش کمی تعیین‌ شده است. در این مطالعه، حصار صفوی در منطقۀ 12 تهران به‌ عنوان بستر مکانی پژوهش انتخاب ‌شده و هم‌زمان نسبت به جمع‌آوری داده‌های کمی و کیفی در قالب پرسشنامه اقدام شده است.
نتیجه‌گیری: نتایج نشان می‌دهد در الگوی تعاملی حاصله از روش‌های کیفی پژوهش، شش عامل کلیدی تاب‌آوری، زمینه‌گرایی، استفادۀ همه‌شمول، راحتی، حقوق و مدیریت دخیل هستند و مطابق نتایج کمّی تاب‌آوری بیشترین سهم در نظام تعاملی را داراست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analyzing the Latent Logic of Inclusive Design in Vernacular Architecture of Iran with the Approach of Sustainability; Case Study: 12th District of Tehran (Safavid Fence)

نویسندگان [English]

  • Lida Eslami 1
  • Hamid Majedi 2
  • Iraj Etessam 1
1 Department of Architecture, Science and Research branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Department of Urbanism, Science and Research branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Statement of the problem: Demographic and climate changes are the main challenges in the present century. Since the 1970’s, the sustainable development and complete inclusive design has been raised as an answer to these challenges. However, the inefficiency of the architectural spaces is still a controversial issue. Although the vernacular architecture has been responsive to the public needs, at the present era, this architecture has been neglected due to not keeping up with the developments of time.
Research hypothesis and questions: It seems that by analyzing the universal design and sustainable development key criteria as well as the vernacular architecture resuscitation, we can develop the effective patterns of architecture that can contribute to the universality of spaces and their sustainability. Now, the critical question is arisen that according to the needs of vernacular architecture, which one of the criteria of the inclusive design has the ability to be applied in the sustainable vernacular architecture.
Objectives: This is an attempt to identify the convergence or divergence level of the vernacular architecture components and universal design and tries to develop an interactive pattern that is in accordance with the universal design criteria and current ecological needs can be applied in the sustainable vernacular architecture.
The research methodology of this paper is a descriptive-analytical and is based on the content analysis technique using qualitative-quantitative mixed approach. That is to say, at first, the architectural interaction pattern in compliance with the criteria of vernacular architecture, complete inclusive design, and sustainable development were developed qualitatively and then the relationships of the key criteria in this pattern and the share of each in the interactive system was determined. In this study, the Safavid fence in the district 12 of Tehran was selected as of the research and simultaneously, the qualitative and quantitative data were gathered through a questionnaire.
The interactive model we developed based on the qualitative data included six factors as resilience, contextualize, universal usage, comfort, law, and management. Analysis of the quantitative data showed that resilience had the biggest share in the interactive system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Vernacular Architecture
  • universal Design
  • Sustainable Development
  • Safavid fence

مراجع

• آلپاگونولو، آدریانو و فلامکی، محمدمنصور. (1385). معماری بومی.تهران: مؤسسه علمی فرهنگی فضا.
• اکرمی، غلامرضا و دامیار، سجاد. (1396). رویکردی نو به معماری بومی در رابطهای ساختاری آن با معماری پایدار. نشریة هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، 22 (1)، 29-40.
• اولیازاده، منوچهر. (1396). اهداف کارگروه تخصصی طراحی همه‌شمول. تهران: سازمان نظام مهندسی ساختمان تهران.
• بیکر، جوفری. (1385). اندیشه و تدبیر در طراحی معماری، رهیافتی در تجزیه و تحلیل فرم. (ترجمة سیروس بزرگ گرایلی). تهران: انتشارات اهورا.
• پاک‌نژاد، نوید و لطیفی، غلامرضا. (1397). تبیین و ارزیابی مؤلفه‌های محیطی بر شکل‌گیری الگوهای رفتاری در فضای شهری از نظریه تا عمل، باغ نظر، 15(69)،51-66.
• پیرس، دیوید و وارفورد، جرمی جی. (1998). دنیای بیکران: اقتصاد، محیط زیست و توسعة پایدار. (ترجمة عوض کوچکی، سیاوش دهقانیان، علی کلاهی اهری). مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
• راپاپــورت، آموس. (2010). انسان‌شناسی مســکن. (ترجمة خســرو افضلیان). تهران: انتشارات حرفه هنرمند.
• رودوفسکی، برنارد. (1343). معماری بدون معمار. تهران: انتشارات گام.
• زبردست، اسفندیار، خلیلی، احمد و دهقانی، مصطفی. (1394). کاربرد روش تحلیل عاملی در شناسایی بافت‌های فرسوده شهری، نشریۀ هنرهای زیبا18(2)،27-42.
• فتحی، حسن. (1382). ساختمان‌سازی با مردم. (ترجمة علی اشرفی) تهران: دانشگاه هنر.
• فلاحی، علیرضا. (1395). ضرورت و اهمیت آموزش طراحی همه‌شمول در دانشکده‌های معماری و شهرسازی برای افراد با محدودیت‌های جسمی و حرکتی، همایش ملی مناسب‌سازی محیط شهری. تهران: پژوهشکده مهندسی و علوم پزشکی جانبازان.
• فلامکــی، محمدمنصــور. (1384). معمــاری بومــی در ایران. تهران: موسســه علمی و فرهنگی فضا.
• کرسول، جان دبلیو. (2009). طرح پژوهشی: رویکرد کیفی، کمی و ترکیبی. (ترجمة علیرضا کیامنش). تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
• گرجی مهلبانی، یوسف. (1390). معماری پایدار و نقد آن در حوزة محیط زیست. نشریة علمی پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران(1)، 91-100.
• گریکس، دیوید (1392). مؤسسه توسعة پایدار. ملبورن: دانشگاه موناش.
• مفیدی شمیرانی، سید مجید و مضطرزاده، حامد. (1393). تدوین معیارهای ساختار محلات شهری پایدار. باغ نظر،11 (29)،59-70.
• موتین، کلیف و شرلی، پیتر. (1386). ابعاد سبز طراحی شهری. (ترجمة کاوه مهربانی). تهران: انتشارات پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
• Abascal, J., Barbosa, S. D. J., Nicolle, C. & Zaphiris, P. (2016). Rethinking universal accessibility: a broader approach considering the digital gap. Universal Access to the Information Society, 15(2),179–182.
• Abdul Kadir, S. & Jamaludin, M. (2013). Universal design as a significant component for sustainable life and social development, Conference On Environment-Behavior, Social and Behavioral Sciences,(5), 179 – 190.
• B.S.I. (2005). British Standard 7000-6: Design management systems Guide tomanaging inclusive design. British Standards Institute. London: UK.
• Burton, E. l. & Mitchel, L. (2014). Inclusive Urban Design; streets for life. (E. Saki & S. Fanaei, Trans.). Tehran: Armanshahr.
• Clarkson, P. J., Coleman, R., Keates, S. & Lebbon, C. (2003). Inclusive Design, Design for the Whole Population. London: Springer-Verlag.
• Detr & Doh. (Department of the environment, Transport and the regions and Department of Health). (2001).Quality and change for older peoples Housing: a strategic framework. London: The station office.
• Fathy Foundation. (2014). vernacular architecture, Slide share. Retrieved from http: www.Slide share.net/ anikets 1234/HassanFathy-Vernacular Architecture.
• M.S. (Molly Follette Story). (2010). Maximizing Usability: The Principles of Universal Design. Assistive Technology, 10 (1), 4-12
• Mace, R. (1998). A Perspective on Universal Design Designing for the 21st Century: An International Conference on Universal Design (speech excerpt prepared by Reagan, J. available). Retrieved from http: https://www.ncsu.edu/ncsu/design/cud/about_us/usronmacespeech.htm.Accessed 2014.7.28
• N.D.A. (2014). National disability authority, Centre for Excellence in Universal Design. Retrieved from http://universaldesign.ie/What-is-Universal-Design/.Accessed 2017.9.18.
• NCSU. (2014). Retrieved from http: //www.ncsu.edu/ncsu/design/cud/about_us/usronmacespeech.htm.Accessed 2014.7.28.
• Ostroff, E. (2010). Universal design, an evolving paradigm. Universal design hand book. United States: McGraw-Hill Companies.
• Persson, H., Åhman, H., Yngling, A. & Gulliksen, J. (2015). Universal design, inclusive design, accessible design, design for all: different concepts – one goal? On the concept of accessibility – historical, methodological and philosophical aspects. Universal Access to the Information Society, (14), 505–526.
• Petrie H. (2016).Universal Design 2016: Learning from the Past, Designing for the Future. Amsterdam: IOS Press
• UNISDR. (2011). Redifining Sustainable Development,Rio20.
Retrieved from http: https://www.ncsu.edu/ncsu/design/cud/about_us/usronmacespeech.htm.Accessed 2014.7.28

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار