نشانه‌شناسی محتوا و زمینه‌های مؤثر بر دیوارنگاری و تزییناتِ دوره زندیه با تأکید بر درون‌مایه‌های هنر قومی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی تمام وقت موسسه آموزش عالی حافظ شیراز

2 عضو هیئت علمی/ دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، ایران

3 استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

آثار هنر و معماری دوره زندیه مجموعه بی‌نظیری از معماری ایران تا پیش از تحولات فرهنگی دوره قاجار است که به‌ زعم اکثر متون موجود در مقایسه با آثار دوران قبل و بعد از خود دارای ساختاری ساده‌گرا و زمینه‌های عاریتی از هنر و معماری باستانی (هخامنشی) و برخی تکنیک‌های دوره صفویه است. اما تاکنون محتوای هنر این دوره با نگاهی عمیق‌تر به ریشه‌ها و نگرش‌های هنر قومی ایل زند مورد مطالعه قرار نگرفته است. این تحقیق به روش تاریخی-تفسیری و با راهبرد نشانه‌شناسی فرهنگی، به‌عنوان ابزاری در تحلیل و تأویل دلالت‌های تصریحی و تلویحی موجود در پدیده‌های فرهنگی، جهت یافتن زمینه‌های مؤثر بر دیوارنگاری و تزیینات زندی، به رمزگشایی و شناخت مفاهیم و استعاره‌های معنایی موجود در آثار این دوره پرداخته است. نتایج حاصل ضمن رمزگشایی تزیینات دوره زندیه بیانگر این مطلب است که هنر قومی واجد انگیزه‌های متعالی حیات و مراتبی از خلق دنیایی تجریدی (انتزاعی) است که با تلفیق روح کارکردگرا و عدم وجود هرگونه نگاه کارکردی و محافظه‌کارانه صرف را در محتوای هنر و معماری دوره زندیه تأیید و مشخص می‌کند. «ساده‌سازی حاصل از انتزاع مفاهیم» در کنار «کارکردگرایی اندیشه‌ورزانه هنر قومی» با رویکرد «طبیعت‌گرایی و طبیعت نگاری» مهم‌ترین ویژگی دیوارنگاری‌ها و تزیینات بناهای این دوره است. این ویژگی سبب ایجاد تنوع گسترده و حضور قوی دیوارنگاره‌هایی با نقوش انتزاعی و چکیده نگاری انواع لچک-ترنج و قاب‌بندی‌هایی با مضمون نقوش طبیعت چون گیاهان و پرندگان ماهیت هنر و معماری این دوره را به خصوص در بناهای منسوب به حکومت (ارگ، دیوان‌خانه، عمارت هفت‌تنان و کلاه‌فرنگی) به‌عنوان بهترین محل برای نشر و نمود نقش‌مایه‌های نوین شکل داده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Semiotics Content of the Fields affecting on Graffiti and Decorations of Zand Era with an Emphasis on Folk Art Themes

نویسندگان [English]

  • Taban Ghanbari 1
  • Hossein Soltanzadeh 2
  • Mohammad Reza Nasir Salami 3
2 Associate Professor of Architecture, Islamic Azad University, Central Tehran, Iran.
چکیده [English]

Art and architectural works of the Zand period are a unique collection of Iranian architecture before cultural developments of the Qajar period. According to most literatures, they have a simple-oriented structure and borrowed fields of art and ancient architecture (Achaemenid era) and some techniques of Safavid period compared to works before and after them. But the content of the art of this period has not been studied with a deeper analysis of the roots and folk art of the Zand tribe yet. This study aims at decoding and understanding the concepts and semantics metaphors and areas affected by illustrations and images of this period using attitudes and folk art themes of the Zand dynasty with a historical-cultural method and a cultural semiotic strategy as a tool for analysis and interpretation of the affirmative and implicit implications of the phenomena as a system of socio-cultural implication. The results show that tribal art has some degree of creating a non-representational world in which another visual reality independent of any representational and expressive character is raised. Considering this process (items such as simplicity, freestanding, connection with nature, joy, happiness and peace) approves the absence of any absolute functional and conservative look, at the content of art and architecture of the Zand period and clarifies that "Deliberative Functionalism of Ethnic Art" has been effective as the third important theme of folk art in graffiti and internal and external decorations of buildings in this period after the themes: "Naturalism" and "Simplification of Abstract Concepts". Wide diversity and a strong presence of graffiti with abstract designs and abstracting of Lachak (a small scarf tied tightly to the head), bergamot and framings which are themed with realistic designs of natural elements such as plants and birds in government buildings (castle, courthouse , Haft Tanan and Kolah Farangi mansions) are the best places to publish and represent modern motifs, to emphasize on tendency to abstracted affairs in expression and the reflection of pure concepts abstracted in the nature of folk art as an indicative of the flexible spirit and adaptability of this art with the cultural context and lyrical atmosphere of Shiraz in this course.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ethnic Art
  • Zand Period
  • Decorations
  • Cultural Semiotics
• ابراهیمی ناغانی، حسین. 1392. گبه، پارادایم هنر قومی ایل بختیاری. تهران : مرکز انسان شناسی و فرهنگ.
• اسکارچیا، جیان روبرتو. 1376. هنر صفوی، زند و قاجار. ت : یعقوب آژند. تهران : نشر مولی.
• آصف، محمد هاشم. 1352. رستم‌الحکما. تصحیح و تحشیه محمد مشیری. تهران : امیرکبیر.
• اسپنانی، محمدعلی و بروجنی، پیوند. 1390. مطالعه نقش‌مایه گلدانی در قالی‌های خشتی روستایی چهارمحال و بختیاری (با تأکید بر مناطق چالشتر، شلمزار و بلداجی). مجله گلجام، (18) : 48-31.
• اسکاچپل، تدا. 1388. بینش و روش در جامعه‌شناسی تاریخی. ت : هاشم آقاجری. تهران : نشر مرکز.
• احمدی، بابک. 1380. حقیقت و زیبایی، چاپ پنجم. تهران: انتشارات نشر مرکز.
• بنیاد فارس شناسی. 1387. مجموعه مقالات کنگره بزرگ زندیه. شیراز : انتشارات بنیاد فارس شناسی.
• بمانیان، محمدرضا و همکاران.1390. بررسی تطبیقی نقوش کاشی‌کاری دو مسجد مدرسه چهارباغ و سید اصفهان، نشریه مطالعات تطبیقی هنر، (2) : 16-1.
• پاکباز، رویین. 1379. دایره المعارف هنر. تهران : نشر فرهنگ معاصر.
• پاکباز، رویین. 1385. نقاشی ایران از دیرباز تا امروز. تهران : نشر زرین و سیمین.
• چندلر، دانیل. 1394. مبانی نشانه شناسی. ت : مهدی پارسا. تهران : انتشارات پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی.
• دادور، ابوالقاسم و همکاران.1393. نمادهای انسانی و حیوانی موجود در سفالینه های مکشوفه در سه منطقه تل باکون فارس، تپه سیلک کاشان و تپه گیان نهاوند. مجله علمی-پژوهشی مطالعات تطبیقی هنر، (8.) :14-1.
• راپاپورت، آموس.1382. خاستگاه‌های فرهنگی در معماری. ت : صدف آل رسول و افرا بانک. خیال، (8) :97-56.
• رید، هربرت. 1374 . معنی هنر، ت : نجف دریابندری. تهران : انتشارات علمی و فرهنگی.
• رید، هربرت. 1387. فلسفه هنر معاصر. ت : محمدتقی فرامرزی. چاپ سوم. تهران : نشر نگاه.
• سجودی، فرزان. 1390. نشانه‌شناسی کاربردی. تهران : نشر قصه.
• شعیری، حمید رضا. 1389. تجزیه و تحلیل نشانه-معناشناختی گفتمان. تهران : سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها ؛ سمت.
• شهدادی، جهانگیر. 1384. گل و مرغ (دریچه‌ای به زیبایی‌شناسی ایرانی). تهران : نشر کتاب خورشید.
• شیروانی، مریم.1391. دیوان‌خانه، یادگاری از هنر زندیه در شیراز. شیراز : نشر تخت جمشید.
• ضیمران، محمد. 1384. فلسفة هنر ارسطو. تهران : انتشارات فرهنگستان هنر.
• عباس زاده، محسن. 1392. معناشناسی، کاربردشناسی، و نشانه شناسی متن. اطلاعات معرفت و حکمت، 8 (3) : 43-37.
• فلاحت، محمدصادق و نوحی، سمیرا. 1391. ماهیت نشانه‌ها و نقش آن در ارتقای حس مکان فضای معماری. هنرهای زیبا، 17 (1) : 25-17.
• فیشر، ارنست. 1368. تولید اجتماعی هنر. ترجمه[؟]. تهران : انتشارات سروش.
• فقیری زاده، فاطمه. 1381. آموزش هنر گبه‌بافی. تهران : انتشارات کوهسار.
• کیانی، محمد یوسف. 1381. نظری اجمالی به شیوه شکل‌گیری دیوارها و استحکامات دفاعی به روایت تصویر. تهران : نشر نسیم دانش.
• کپس، گئورگی،1382 . زبان تصویر. چاپ چهارم. ت : فیروزه مهاجر. تهران : انتشارات سروش.
• موسوی نامی اصفهان، محمدصادق. 1368. تاریخ گیتی گشا (در تاریخ زندیه). تهران : انتشارات امیرکبیر.
• میرشاهزاده، شروین،(1390). نقش فضای مرزی پیوندی در فرآیند آفرینش معنا(ارزیابی توان معنا آفرینی به کمک رویکرد نشانه شناسی). نشریه علمی-پژوهشی هویت شهر، (9) : 16-5.
• نجومیان، امیرعلی.1387. تحلیل نشانه‌شناسی خانه‌های تاریخی کاشان. فصلنامه نامه هنر، (2) : 127-111.
• نیوتن، اریک. 1377. معنی هنر. ت : پرویز مرزبان. تهران : انتشارات علمی و فرهنگی.
• وکیلی، ندا ، اصغر جوانی. 1393. تطبیق نشانه- معناشناسی تصاویر دوزخ (در نگاره‌های معراج‌نامه شاهرخی و آثار دُره از کمدی الهی دانته). باغ نظر، (29) : 80-71.
• هال، آلستر و بارنارد، نیکلاس. 1379. گلیم‌های ایرانی. ت : کرامت اله افسر. تهران : انتشار یساولی.
 • هاوزر، آرنولد. 1363 . فلسفة تاریخ هنر. ت : محمدتقی فرامرزی. تهران : انتشارات نگاه.
 • Chandler, D. (1994). Semiotics: The Basics. London: Routledge. 
• Caller, J. (2001). The Pursuit of signs. London: Routledge. 
• Eco. U. (1997). Function and sign: The semiotics of Architecture, In Rethinking Architecture: A reader in Culture theory, edited by Leach, N. London: Routledge. 
• Eco, U. (1979). A Theory of Semiotics. Bloomington: Indiana Press. 
• Eco, U. (1990). The Limits of Interpretation. Bloomington: Indiana University Press. 
• Hull, A. & Barnard, N. (2000). Persian Rugs. Translated to Persian by Afsar, K. Tehran: Yassavoli Publication. 
• Hauser, A. (1984). Philosophy of art history. Translated to Persian by Framarzi, M. T. Tehran, Negah Publication. 
• Newton, E. (1998). Art Meaning. Fourth Edition. Translated to Persian by Marzban, P. Tehran: Elmi va Farhangi Publication. 
• Proceedings of the meeting of the School of Shiraz. (2008). Deputy Scientific Director of the Research Department of Academy of Arts, Tehran-Shiraz. 
• Rapaport, A. (1969). House Form & Culture. London: Prentice-Hall.