بازشناسی فرم معماری کاخ هشت‌بهشت تبریز

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو/ دانشگاه مازندران

2 عضو هیات علمی/دانشگاه مازندران

3 عضو هیات علمی دانشکده هنر و معماری

4 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی اسلامی، دانشگاه مازندران،

چکیده

پیرامون مطالعات تاریخ معماری اسلامی، تحلیل فضایی و گونه‌شناسیِ کاربری‌های غیر مذهبی از جمله «کاخ»، شامل فضایی به جهت ترفیع زیاده‌خواهی‌های شاهانه، به دلیل ماهیت آن، با ابهاماتی مواجه بوده است. نتایج به دست آمده از نوآوری‌های معماری ایرانی، ابداع کاخی با طرح «هشت‌بهشت» را مربوط به دوران صفویه دانسته‌اند، در حالی که بر‌اساس متون تاریخی، نخستین گونه از سبک مزبور، ضمن شکل‌گیری ترکمانان در تبریز، به سایر نقاط ایران و مرزهای همجوار سرایت کرده است.‌ این تحقیق بر آن است تا به روش تحلیل محتوایی متون به تبیین فرم کاخ هشت‌بهشت تبریز و تأثیرپذیری کاخ‌های ایرانی و غیر ایرانی از آن بپردازد. پیرو نتایج به دست آمده، شکل‌گیری طرح هشت‌بهشت تبریز، با کوچ اجباری هنرمندان و معماران شمال‌غرب ایران توسط تیمور به آسیای مرکزی و تجربة چادرنشینی اقوام مزبور مرتبط بوده است؛ به گونه‌ای که با انتقال پایتخت ترکمانان به تبریز، گونه هشت‌بهشت ابداع و طیِ دوره صفویه، نمونه‌های قزوین و اصفهان را تأثیرگذاشته است. به نظر می‌رسد، موقعیت جغرافیایی آذربایجان و تنش‌های سیاسی مداوم با دولت عثمانی در انتشار فرم معماری هشت‌بهشت و بازتاب آن در چینیلی‌کوشک موُثر بوده است؛ همچنین، حضور نمایندگان هند در ایران و روابط حسنه آنان بادولت صفویه، ناقل فرم هشت‌بهشت در شبه‌ قاره هند بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Recognition the Architectural form of Tabriz’s Hasht-Behesht Palace

نویسندگان [English]

  • Masume Mirzaie 1
  • Seyyed Rasool Mosavi Haji 2
  • Abed Taghavi 3
  • Amin Moradi 4
1 student/Mazandaran university
2 Sceintific member/Scientific member
3 University of Mazandaran
4 University of Mazandaran
چکیده [English]

Previous studies suggest that spatial analyzing and typology of non-religious specimens such as "Palace"- including a glorious space which has formed in order to satisfy royal aspirations- have been faceeduncertainties because of its essence.According to the conclusions, the innovative movement of Iranian palace making has introduced the scheme of specific palaces with an octagon plan during Safavid dynasty, while historical documents have narrated that, the prior type of this palace has transmitted to other points of Iran and neighboring territories by forming during Turkman’s dynasty with capital of Tabriz.
The current study aims  to clarify the architectural form of Tabriz’s Hasht-Behesht palace beside its direct influence on Iranian and foreign specimens by analyzing historical contexts. The result of this study shows that , the formation of Tabriz’s Hasht-Behesht palace is connected to compulsive immigration of craftsman and architects of Northwest Iran to Central Asia by Timor and experience of nomad’s lifestyle which by transitionof capital to Tabriz, the type of Hasht-Behesht had been revealed and influenced Qazvin’s and Isfahan’s specimens during Safavid era. It sounds that, the geographical position of Azerbaijan beside ongoing political tensions with Ottoman empire was effective in distribution of Hasht-Beheshts form into Chinili kiosk palace.On the other hand, the presence of Indian envoys in Iran and their friendly relations with Safavid governments was pregnant in Hasht-Behesht form in Indian subcontinen. For example, Timur ´s efforts1 in transferring many Iranian artists and architects, especially the architects of Azerbaijan to Samarkand (the capital city) and the use of their plans and architectural ideas around Samarkand leads to constructing many gardens and internal architectural spaces under the impact ofIlkhanid Mongols´ architecture.  It seems that during the Timurid ruling, the renaissance of Iranian gardening, "kiosk" as a fixed element gradually replaces the existing palaces of the kings in that period. It seems that as times went and administrative, governmental, and recreational sections got integrated and by adding private usages to the complexes (Haramsara), destructable architectural elements (Sarapardeh) were replaced by resistent materials. From this view, Samarkand is a sample of garden cities during Islamic period in a way that there is a garden in the city in which a city with all facilities is located. In most cases, there is an architectural space or kiosk in the middle of the garden that was called palace, mansion, or garden depending on its application. These buildings, normally with a 4-section plan or cross-shaped plan were multi-storey with a view over the garden. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hasht Behesht Palace
  • Aqqoyunlu Torkamanan’s
  • historical text’s
  • Azerbaijan area
اسکندربیگ ترکمان. 1382. عالم آرای عباسی. تصحیح ایرج افشار. تهران : امیرکبیر.
اولیاء چلبی. 1338. سیاحتنامه اولیاء چلبی. ت : حسین نخجوانی. تبریز : بینا.
بانی مسعود، امیر. 1384. باغ صاحب آباد تبریز. باغ نظر، (40) : 12-3.
بدلیسی، شرف الدین بن شمس الدین. 1377. شرفنامه. تهران : اساطیر.
بلر، شیلا و بلوم، جاناتان. 1391. هنر و معماری اسلامی (2) (1250-1800). ت : یعقوب آژند. تهران : سمت.
بیهقی، خواجه ابوالفضل. 1362. تاریخ بیهقی. به اهتمام دکتر غنی و دکتر فیاض. تهران : چاپ مسعود.
پتروچیولی، آتیلیو. 1391. باغ‌های اسلامی، معماری طبیعت و مناظر. ت : مجید راسخی. تهران : روزنه.
پوپ، آرتور و آکرمن، فیلیس. 1387. سیری در هنر ایران. تهران : انتشارات شرکت علمی و فرهنگی.
تقوایی، ویدا. 1390. بازخوانی صورت کاخ هشت بهشت اصفهان. نامه معماری و شهرسازی، (5) : 161-148.
جکسون، پیتر و لاکهارت، لورنس، 1390، تاریخ ایران کمبریچ- دوران تیموری. ت : تیمور قادری. تهران : مهتاب.
چینگ، فرانسیس، دی، کی؛ یارتسومبک، مارک ام و دیتیاپراکاش، ویکرا. 1389. تاریخ معماری جهان، محمد رضا افضلی، تهران، نشریه تفکر معماری
خوانساری، مهدی، محمدرضا مقتدر و مینوش یاوری، 1383، باغ ایرانی بازتابی از بهشت، ترجمه مهندسین مشاور آران، تهران، سازمان میراث فرهنگی و کشوری
دهخدا، علی اکبر، 1335، لغت نامه، تهران، دانشگاه تهران
ذکاء، یحیی. 1368. زمین‌لرزه‌های تبریز. تهران : انتشارات کتاب سرا.
رفیعی مهرآبادی، ابوالقاسم. 1352. آثار ملی اصفهان. تهران : انجمن آثار ملی.
سلطانزاده، حسین. 1378. تداوم طراحی باغ ایرانی در تاج محل : آرامگاه بانوی ایرانی تبار. تهران : دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
شیمل، آنه ماری. 1391. راز اعداد، فاطمه توفیقی. قم : انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
طوسی، معصومه و امامی‌فر، سید نظام‌الدین. 1390. نمادشناسی و نشانه‌شناسی عناصر باغ‌های ایرانی با توجه به عناصر باغ فین کاشان. فصلنامه نگره، (17) : 71-59.
علی یزدی، شرف الدین. 1336. ظفرنامه، مصحح سید سعید میر محمد صادق و عبدالحسین نوایی. تهران : کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای ملی.
عمرانی، بهروز و امینیان، محمد. 1386. گمانه‌زنی در میدان صاحب‌آباد و مجموعه حسن پادشاه. مجله علمی پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، 2 (50) : 118-91.
همدانی، رشیدالدین فضل الله. 1334. جامع التواریخ. به تصحیح محمد روشن و مصطفی موسوی. تهران : البرز.
کلاویخو، روی گنزالس. 1374. سفرنامه کلاویخو. ت : مسعود رجب‌نیا. تهران : شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
کنتارینى، باربارو، زنو و دالساندری، آنجوللو. 1381. سفرنامه ونیزیان در ایران. ت : منوچهر امیری. تهران : انتشارات خوارزمی.
مافروخی اصفهانی، مفضل بن سعد. 1385. محاسن اصفهان، حسین بن محمد آوی، ج 1. اصفهان : سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری.
ویلبر، دونالد نیوتن. 1390. باغ‌های ایران و کوشک‌های آن. ت : مهین دخت صبا. تهران : شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
ویلبر، دونالد، لیزا گلمبک و رنتا هلد. 1374. معماری تیموری در ایران و توران. ت : محمد یوسف کیانی و کرامت الله افسر. تهران : شورای کتاب سازمان میراث فرهنگی کشور.
هنرفر، لطف الله. 1344. گنجینه اثار تاریخی اصفهان. اصفهان : کتاب فروشی ثقفی.
هیلن براند، رابرت. 1393. معماری اسلامی. ت : دکتر باقر آیت الله زاده شیرازی. تهران : انتشارات روزنه.
Golombek, L. (2006). The Gardens of Timur: New Perspectives. In Muqarnas Volume XII: An Annual on Islamic Art and Architecture. Leiden: E.J. Brill.
O’Kane, B. (1998). From Tents to Pavilions: Royal Mobility and Persian Palace Design. In Ars Orientalis, Vol. 23. Gülru Necipoglu, ed. Ann Arbour: University of Michigan, Department of History.
Ruggles, D. F. (1997). Humayun’s Tomb and Garden: Typologies and Visual Order. In Gardens in the Time of the Great Muslim Empires: Theory and Design. Edited by Petruccioli, A. Leiden, NewYork: E.J. Brill.