مدل مفهومی رابطۀ انسان و محیط شهری در فرایند ادراک بر پایۀ آرای فلاسفۀ ایرانی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه شهرسازی، مرکز تحقیقات معماری و شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

چکیده

چکیده
بیان مسئله: ادراک فضا، بر پایة رابطة دوسویة انسان و محیط و در پی یک فرایند تدریجی شکل می‌گیرد. موضوع ادراک فضا با تمامی دانش‌هایی که دغدغة آنان آفرینش مکان زیست‌نیکو برای انسان است پیوند داشته و ریشه در ادبیات تخصصی علوم محیطی دارد، اما مفهوم ادراک به‌عنوان موضوعی شناخت‌شناسانه مورد توجه دیگر گستره‌های دانش از جمله فلسفه هست، ولی که کم‌تر مورد اقبال پژوهشگران دانش محیطی بوده است. آگاهی از چیستی ادراک و تبیین سازوکار آن و نقشی که در شناخت هستی دارد از دیرباز مورد توجه فیلسوفان نیز بوده است. بازگشت به آرای فیلسوفان سرزمین‌مان برای شفاف‌سازی مفهوم و فرایند ادراک و کاربرد آن در دانش طراحی محیط شهری موضوع اصلی این پژوهش است. میزان کارآمدی نظرات فلاسفه برای شفاف‌سازی ویژگی‌های ادراک و مراتب آن و چگونگی فرایند ادراک فضای شهری مبتنی بر آن مورد سؤال این نوشتار است.
هدف پژوهش: هدف این پژوهش بهره‌گیری از آرای فیلسوفان ایرانی برای بازشناسی مفهوم ادراک و ویژگی‌های کاربردی آن در طراحی محیط است.
روش پژوهش: این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی و برگرفته از مطالعات کتابخانه‌ای و تحلیل متون و کاوش در اندیشة فیلسوفان گزیده به‌شیوة استدلال منطقی است و به استنتاج موضوع ادراک از دو بٌعد ماهوی (سرشت ادراک) و رویه‌ای (ساختارو فرایند آن) در گسترة دانش فلسفه وکارآمدسازی آن در گسترة دانش طراحی شهری می‌پردازد.
نتیجه‌گیری: نتایج بررسی‌‌ها نشان می‌دهد که بهر‌ه‌مندی از اندیشه‌های فیلسوفان ایرانی درشفاف‌سازی ماهیت و ویژگی‌های چهارگانة ادراک شامل: فرایندی بازآفرینانه، اثرپذیری، کنشگری و پویایی و نیز تدقیق ساختار فرایند ادراک محیط شهری سودمند است. این نوشتار در پایان با بهره‌گیری از دو پایگاه نظری فلسفه و طراحی شهری به ‌صورت‌بندی مدل مفهومی «رابطة ادراکی انسان و شهر» پرداخته و کارکرد و برون‌داد هر مرتبه از فرایند ادراک را معرفی می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Conceptual Model of the Relationship between Human Being and the Urban Environment in the Perception Process

نویسنده [English]

  • Maryam Ostadi
Assistant Professor, Department of Art & Architecture, Architecture & Urbanism Research Center, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

Abstract
Problem statement: Perception of space is obtained based on a mutual relationship between human being and the environment and following a gradual process. The perception of space is related to all sciences whose concern is “creating a good place to live” for human beings and is grounded in the specialized literature of environmental sciences. However, the concept of perception as an epistemological subject is the concern of other fields of knowledge such as philosophy, something that has not been considered enough by environmental science researchers. Awareness of the essence of perception and explaining its mechanism and role it plays in the knowledge of existence has been considered for a long time by philosophers. Referring and paying attention to the views of our country’s philosophers to clarify the concept and process of perception and its role in the knowledge of urban environment design is the main subject of this research. The effectiveness of philosophers’ views in clarifying the features of perception, its levels, and how the process of perceiving the urban space based on it is the subject of this article.
Research objective: This study aims to recognize the concept of perception (Apperception) and its practical features in designing the environment using Iranian philosophers’ views.
Research method:  This research is descriptive-analytical, and its content is the result of bibliographic studies, analysis of texts, and exploration of the thoughts of selected philosophers using logical reasoning. This research studies the issue of perception from two dimensions, substantive (nature of perception) and procedural (its structure and process) in the field of philosophy and its effectiveness in the field of urban design knowledge.
Conclusion: The research results indicate that getting help from the Iranian philosophers’ thoughts can be useful in clarifying the nature of perception and its four characteristics, including the re-creative process, impressionability, activism, and dynamism, as well as explaining the process of the urban environment perception. Finally, this article uses the two theoretical bases of philosophy and urban design to formulate the conceptual model of the “human-city perceptual relationship” and identifies the function and output of each level of the perceptual process.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Perception Process
  • Philosophy
  • Sense Perception
  • Intellectual Perception
  • Urban environment
اردلان، نادر و بختیار، لاله. (1380). حس وحدت: سنت عرفانی در معماری ایرانی (ترجمة حمید شاهرخ). تهران: نشر خاک.
اکبرزاده، حوران. (1391). تحلیل و بررسی فرایند حصول ادراک عقلی از دیدگاه صدرالمتألهین. حکمت و فلسفه، 8 (30)، 7-24.
الوندیان، معصومه و اله بداشتی، علی. (1397). بررسی تطبیقی دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا دربارة فرایند ادراک عقلی. عقل و دین، 10 (19)، 69-88.
ایروانی، محمود و خداپناهی، محمدکریم. (1380). روان‌شناسی احساس و ادراک. تهران: سمت.
براتی، ناصر. (1389). ادراک محیط: نقش نسبیت‌های روان‌شناختی در فهم محیط. منظر، 2 (9)، 34-35.
ابن سینا، حسین بن عبدالله. (1331). دانشنامة علایی، طبیعیات. تهران. سلسلة انتشارات انجمن آثار ملی 13. یادگار جشن هزارة ابوعلی سینا.
پاکزاد، جهانشاه و بزرگ، حمیده. (1391). الفبای روان‌شناسی محیط برای طراحان. تهران: آرمان‌شهر.
پالاسما، یوهانی. (1390). چشمان پوست: معماری و ادراکات حسی (ترجمة رامین قدس). تهران: گنج هنر پرهام نقش.
راپاپورت، آموس. (1384). معنی محیط ساخته‌شده: رویکردی در ارتباط غیرکلامی (ترجمة فرح حبیب). تهران: انتشارات پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
سرمدی، صدف؛ شاهچراغی، آزاده و کریمی‌فرد، لیلا. (1399). فرایند ادراک منظر بر پایة ادراکات حسی و عقلی. باغ نظر، 17 (88)، 27-38.
سهروردی، شهاب‌الدین. (1355). حکمت‌الاشراق‌، مجموعة‌ مصنفات‌ شیخ‌الاشراق. تهران‌: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم. (1380الف). ترجمة‌ اسفار اربعه سفر اول از خلق به حق (ترجمة محمد خواجوی). تهران: مولی.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم. (1380ب). ترجمة اسفار اربعه از خلق به خلق (ترجمة محمد خواجوی). تهران: مولی.
صدری‌کیا، سمیه؛ بمانیان، محمدرضا و انصاری، مجتبی. (1397). کیفیت ادراک معنای فضا با دریافت نور روز. هویت شهر، 12 (3)، 1-18.
علی‌زاده، بیوک و زندی، داوود. (1388). مطالعة تطبیقی کیفیت ادراک مفاهیم کلی از دیدگاه ابن سینا و صدرالمتألهین. پژوهش‌های فلسفی، 5 (15)، 7-23.
غفاری قره‌باغ، احمد. (1394). تبیین ادراک عقلی از دیدگاه حکمت متعالیه. آیین حکمت، 7 (25)، 89-110.
فاخوری، حنا و جر، خلیل. (1373). تاریخ فلسفه در جهان اسلامی (ترجمة عبدالمحمد آیتی). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
فعالی، محمدتقی. (1376). ادراک حسی از دیدگاه ابن سینا. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
کارمونا، متیو؛ هیت، تیم؛ تنراک و تیسدل، استیون. (1388). مکان‌های عمومی، فضاهای شهری: ابعاد گوناگون طراحی شهری (ترجمة زهرا اهری، فریبا قرائی، اسماعیل صالحی و مهشید شکوهی). تهران: دانشگاه هنر.
گلکار،کورش. (1378). کندوکاوی در تعریف طراحی شهری. تهران: ثمین نوین تهران
لنگ، جان. (1388). آفرینش نظریة معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط (ترجمة علیرضا عینی‌فر). تهران. انتشارات دانشگاه تهران.
مختاری، محمدحسین. (1399). بررسی ادراک حسی از دیدگاه ارسطو و ملاصدرا. خردنامة صدرا، 25(3)، 31-40.
نقی‌زاده، محمد و استادی، مریم. (1392). مقایسة تطبیقی مفهوم ادراک و فرایند آن در فلسفه و روان‌شناسی ‌محیط و کاربرد آن در طراحی شهری. پژوهش‌های معماری اسلامی، 2 (2)، 3-14.
هدایتی، حبیب‌الله. (1393). جایگاه ادراک شهودی از دیدگاه ابن سینا، سهروردی و صدرالمتألهین. تهران: شکوفة یاس.