بازنمایی ویرانۀ شهری در سینمای موج نوی ایران مطالعۀ موردی فیلم‌های خشت و آینه (1343)، تنگنا (1352)، دایره مینا (1357)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد سینما، دانشکدۀ سینما و تئاتر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه سینما، دانشکدۀ سینما و تئاتر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

چکیده

چکیده
بیان مسئله: ویرانة شهری به عنوان محصولی از فرایند مدرنیزاسیون و تغییرات شهری، علاوه بر پیوندی که با گذشته دارد نمایانگر تضاد‌های ذاتی مدرنیته است و از دیالکتیک تخریب/تولیدی سخن می‌گوید که جامعة در حال توسعه در بطن خود پرورش می‌دهد؛ جامعه‌ای که همچنان که خواهان پیشرفت و جلوه‌گری است، به زیست شهری و زندگی مردم بی‌توجهی می‌کند. ویرانه‌ها با سر بر آوردن از متن شهر مدرن، همچون روایتگرانی به‌جامانده از گذشته‌ای نه چندان دور و گواهی بر تاریخ معاصر و وضعیت پرتلاطم اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آن ظاهر می‌شوند. پژوهش حاضر می‌کوشد با بررسی چگونگی بازنمایی ویرانه‌های شهری در آثار سینمای موج نوی ایران، به نقش و ماهیت این عنصر در مدرنیزاسیونِ پیش از انقلاب اسلامی ایران بپردازد. مقاله در ابتدا مدرنیزاسیونِ شهری تهران در دورة پهلوی را در ارتباط با پروژة هاسمانیزاسیون پاریس و نیز اهمیت زوال و تولید ویرانه‌‌ در هر دو پروژه مورد مطالعه قرار می‌‌دهد و سپس با در نظر داشتن این نکته که شهر تهران به مثابة بستر روایت در بسیاری از آثار سینمای موج نو عمل می‌‌کند، سه اثر شاخص سینمای موج نو به عنوان نمونة موردی مباحث مورد بررسی قرار می‌‌گیرند: خشت و آینه (3134) ساختة ابراهیم گلستان، تنگنا (1352) ساختة امیر نادری و دایرة مینا (1357) به کارگردانی داریوش مهرجویی.
هدف پژوهش: این مقاله بر آن است تا با بررسی ویرانه‌‌های شهری در این آثار، نه‌تنها نقشی که در متبلورساختن تناقض‌‌ها و تضادهای مستتر در بطن مدرنیزاسیون پهلوی دارند را برجسته کند که می‌کوشد چگونگی قدرت آنها در عیان‌کردن سوی دیگرِ پیشرفت ظاهریِ جامعه را شرح دهد.
روش پژوهش: مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای انجام شده است.
نتیجه‌گیری: مدیوم سینما علاوه بر رویکردی مستند در بازنمایی امر ویرانه، قادر است همگام با این عنصر، با نگاهی خلاقانه و از طریق شخصیت‌ها و هم‌زیستی‌شان با چنین مکان‌هایی، فانتاسماگوریای شهر مدرن را به چالش کشد و از گسست‌ها و معضلاتی بگوید که مدرنیته برای بقای خود آنها را حاصل می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Representation of Urban Ruins in Films of Iranian New Wave Cinema Case Studies: The Brick and the Mirror (1964), Strait (1973), and The Cycle (1978)

نویسندگان [English]

  • Nastaran Bagheri 1
  • Alireza Sayyad 2
1 M.A. In Cinema, Department of Cinema and Theater, University of Art, Tehran, Iran.
2 Associate professor, Department of Cinema, Faculty of Cinema and Theater, University of Art, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Abstract
Problem statement: Urban ruins, as a result of modernization and urban transformation, are not only able to reveal modernity’s inseparable contradictions but also can unfold the existing dialectic between the two acts of creation and destruction within which a developing country develops by maintaining a relationship with the past. However, as much as it strives to advance and astonish, it ignores ordinary city life and its people. Ruins appear as narrators who speak of a city’s recent past and justify what happened during the tense periods of a country’s political, social, and economic struggles. This article, by studying how these ruins are represented in films of Iranian New Wave cinema, sets out to explain the role and identity of this element in Iran’s modernization before the Islamic revolution. Tehran’s development during the Pahlavi era is the focus of this study and is discussed in relation to Paris’s Haussmannization to thoroughly investigate the significance of urban decay and ruination in each one. Regarding the fact that Tehran appears as the main story scenery for many Iranian New Wave films, three notable features are studied: The Brick and the Mirror (1964) by Ebrahim Golestan, Strait (1973) by Amir Naderi, and The Cycle (1978) by Dariush Mehrjui.
Research objective: This article aims to not only foreground urban ruins’ position in disclosing modernization’s innate contradictions during the Pahlavi era but show how they are capable of unmasking society’s meretricious development.
Research method: This study is descriptive-analytical and draws upon library resources including direct reviews of the three named films.
Conclusion: The article concludes that cinema, besides being a documental tool in recording urban ruins, can have a creative perspective on these places and their residents to challenge the modern city’s phantasmagoria and its desperateness for retaining the superficial aspects of modernity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Iranian New Wave Cinema
  • Ruin Cinema
  • Urban ruins
  • Urban Modernization
  • Tehran as Metropolis

مراجع

اخوت، آرش. (1396). نارسمیتِ شهری. جستارهای شهرسازی، (47)، 10-14.
الیوت، برایان. (1399). بنیامین برای معماران (ترجمة احسان حنیف). تهران: فکر نو.
برمن، مارشال. (1400). تجربة مدرنیته (ترجمة مراد فرهادپور) تهران: طرح نقد.
پاپلی یزدی، علی. (1399). تنگنا، راهنمای فیلم سینمای ایران: ج. 1 (1361-1309) (ویراستار: حسن حسینی). تهران: روزنه کار.
جاهد، پرویز و کارخانی، مهرشاد. (1396). از سینمای وسترن تا سینمای موج نو و خیابانی. روزنامة شرق، شنبه 4‌شهریور 1396، (2946).
حبیبی، محسن؛ فرهمندیان، حمیده؛ پورمحمدرضا، نوید و شکوهی بیدهندی، صالح. (1394). خاطرة شهر-بازخوانی سینماتوگرافیک شهر ایرانی دهه های 1340-1350. تهران: ناهید.
حقیر، سعید و کامل‌نیا، حامد. (1400).  نظریة مدرنیته در معماری ایران. تهران: فکر نو.
دوایی، پرویز. (1370). معرفی و نقد فیلم‌های امیر نادری (ویراستار: غلام حیدری). تهران: سهیل.
صرافی، مظفر و رضازاده، سیدمحمد. (1396). مروری بر قواعد و سیاست‌هایِ برنامه‌ریزیِ توسعة زمین و مسکن شهری (با تأکید بر نواحی نابسامان و بافت‌های فرسودة شهری). جستارهای شهرسازی، (47)، 130-167.
طوسی، جواد. (1379). تاریخ تحلیلی صد سال سینمای ایران (زیر نظر عباس بهارلو). تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
عمادیان، بارانه. (1398).  تاریخ طبیعی زوال، تأملاتی دربارة سوژة ویران. تهران: بیدگل.
منل، باربارا. (1394). شهرها و سینما (ترجمة نوید پورمحمدرضا و نیما عیسی‌پور). تهران: بیدگل
موسوی، وحیدالله؛ پوررضائیان، مهدی؛ شهبا، محمد و روحانی، علی. (1398). سبک و ژانر در سینمای هنری ایران (موردکاوی فیلم‌های خشت و آینه، سیاوش در تخت جمشید، طبیعت بی‌جان و مرثیه). نامة هنرهای نمایشی و موسیقی، (19)، 83-99.
 
Andreotti, L. & Lahiji, N. (2016). The Architecture of Phantasmagoria: Specters of the City. London and New York: Routledge
Enjuto-Rangel, C. (2007). Broken Presents: The Modern City in Ruins in Baudelaire, Cernuda, and Paz. Comparative Literature, 59 (2), 140-157.
Fraser, E. (2012). Interrupting Progress: Ruins, rubble and catastrophe in Walter Benjamin’s History (Unpublished M.A. Thesis in Humanities and Social Sciences). University of Technology, Sydney.
Ginsberg, R. (2004). The Aesthetics of Ruins. Amesterdam – New York: Rodopi.
Harvey, D. (2003). Paris Capital of Modernity. New York & London: Routledge.
Hell, J. & Schönle, A. (2010). Ruins of Modernity. Durham & London: Duke University Press.
Huyssen, A. (2006). Nostalgia for the Ruins. Grey Room, (23), 6-21.
Leslie, E. (2006). Ruin and Rubbles in the Arcades, 5th chapter of Walter Benjamin and the Arcades Project. London & New York: Continuum International Publishing Group.
Moya Pellitero, A. M. (2007). The image of the urban landscape: the re-discovery of the city through different spaces of perception, PhD thesis published online: 01/01/2007, Eindhoven University of Technology. Retrieved May 5, 2021, from https://doi.org/10.6100/IR625254
Naficy, H. (2011). A Social History of Iranian Cinema. V. 2 (The Industrial Years, 1941-1978). Durham and London: Duke University Press
Pacione, M. (2013). Problems and Planning in Third World Cities. Oxford, USA & Canada: Routledge.
Parfitt, T. (2002). The End of Development? Modernity, Post-Modernity and Development. London: Pluto Press.
Sotoudeh, S., Sayyad, A. & Sotoudeh, M. (2022). Phantasmagoric Manifestations of the Modern City During the Pahlavi Era and Its Representation in Brick and Mirror. Quarterly Review of Film and Video, published online. Retrieved May 6, 2022, from https://doi.org/10.1080/10509208.2022.2064185
Von Moltke, J. (2010). Ruin Cinema. In  J. Hell & A. Schönle, (Eds.), Ruins of Modernity. Durham & London: Duke University Press.
Whitehouse, T. (2018). How Ruins Acquire Aesthetic Value: Modern Ruins, Ruin Porn, and the Ruin Tradition. Switzerland: Palgrave Macmillan.
باغ نظر
دوره 20، شماره 122
مرداد 1402
صفحه 5-16

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار