تحلیل مدل الماس فرهنگی در معماری بناهای حکومتی دورۀ پهلوی اول با رویکردی انتقادی به جامعه‌شناسی هنر

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری، گروه معماری، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران.

2 دانشیار گروه معماری، دانشکدۀ هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

3 استادیار گروه علوم اجتماعی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران

چکیده

بیان مسئله: معماری به مثابة اجتماعی‌‌ترین هنرها پدیده‌‌ای است که معانیِ اجتماعی، فرهنگی، آیینی و سیاسی گوناگون را از طریق محتوا و فرم بصری‌‌اش بازنمایی‌‌می‌‌کند و همزمان بر سازمان‌دهی ادراکات و رفتار انسان نیز اثرمی‌‌گذارد. عرصة معماری همواره جولانگاه حضور قدرت و نظام‌‌های سلطه به نیت بازنمایی اقتدار و مشروعیت‌‌بخشی به حکومتشان بوده‌‌است. این پژوهش به تحلیل انتقادی مدل جامعه‌‌شناختی«الماس‌‌فرهنگی» در تولید و ساخت معماری ابنیة حکومتی در دورة پهلوی اول می‌‌پردازد.
هدف پژوهش: هدف  پژوهش در حالت کلی، واکاوی نقش کلیدی معماری در بازنماییِ مفاهیم ایدئولوژیک و بازتولیدِ قدرتِ طبقات مسلط و به صورت موردی چگونگی نظارت و تحت کنترل درآوردن فرایند تولید، توزیع و مصرف هنر (معماری) و اثرگذاری بر جامعه و فرد توسط حاکمیت دورة پهلوی اول و پاسخ به این سؤالات است که اولاً رابطة میان ساخت قدرت و تولید معماری در دورة پهلوی اول چگونه بوده ‌‌است؟ و ثانیاً برپایة رویکرد انتقادی به جامعه‌‌شناسی هنر، پیوند میان عناصر تشکیل‌‌دهندة مدل الماس‌‌فرهنگی در ساخت ابنیة حکومتی دورة پهلوی اول به چه صورت است؟
روش پژوهش: پژوهش بر حسب هدف، بنیادی و بر اساس ماهیت داده‌‌ها، کیفی است. داده‌‌ها به صورت مطالعات اسنادی و نیز مطالعات میدانی اعم از مشاهدات متنی‌شده و مشاهدات ناب جمع‌‌آوری شده‌‌اند که به روش انتقادی و در قالبی تفسیری‌‌-تبیینی تحلیل شده‌‌اند و تلاش دارد تا ارتباط و جایگاه آن‌‌ها را در مدل الماس فرهنگی و پیوندشان با مدیریت قدرت و سلطه در رژیم پهلوی اول بررسی کند.
نتیجه‌‌گیری: نتایج پژوهش بیانگرِ این نکته است که رژیم پهلوی اول با کنترل و نظارت بر تولید و توزیع معماری و حمایت از هنری که ایدئولوژی‌‌های حاکمیت را بازنمایی‌‌کند، از رهگذر گفتمان ملی‌‌گرایی و ناسیونالیسم باستان‌گرا تلاش داشت تا با یکپارچه‌سازی جامعه، به کنترل خوانش‌‌ مخاطبان از آثار معماری بپردازد و به میانجی‌گری معماری، مشروعیت خود را در جامعه نهادینه و قدرت خود را به صورت امری هژمونیک تحکیم، تقویت و بازتولید کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examining the ‘Cultural Diamond Model’ in the Architecture of Government Buildings during the First Pahlavi Era A Critical Approach to the Sociology of Art

نویسندگان [English]

  • Reza Qader Beigzadeh 1
  • Mojtaba Ansari 2
  • Foad Habibi 3
1 Ph.D. Student in Architecture, Department of Architecture, Islamic Azad University, Sanandaj Branch, Sanandaj, Iran.
2 Associate Professor, Department of Architecture, Faculty of Arts, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
3 Assistant Professor of Social Sciences, Sanandaj Branch, Islamic Azad University, Sanandaj, Iran
چکیده [English]

and political meanings, through its content and visual form, as it can influence the organization of human perceptions and behavior at the same time. The discipline of architecture has always been the focus of ruling powers and dominating systems to manifest their authority and legitimize their rule. In this research, the sociological model of the “cultural diamond” in generating and constructing government buildings during the first Pahlavi era has been studied.
Research objective: The research attempts to analyze the main role of architecture in representing the ideological concepts and regenerating the power of the ruling power in a general view, and to study the way of controlling the process of generating, propagating, and exploiting the art of architecture during the first Pahlavi era as a case study.
Research method: The study is fundamental research in case of purpose, in which the data was collected based on the qualitative approach by using reliable documented and first-hand field observations. The collected data was analyzed based on a critical approach in an interpretive-explanatory structure. An attempt has been made to study the place of findings in the cultural diamond model and to explore their relationship with the power management and ruling system during the first Pahlavi era.
Conclusion: The results indicate that the government of the first Pahlavi, by controlling and monitoring the regeneration and propagation of architecture, and supporting kind of art that represents the ideologies of the government- through the discourse of Nationalism and Archaism- tried to control the audience’s interpretation of architectural works by integrating the society, and by the mediation of architecture institutionalize its legitimacy in society and consolidate, empower and regenerate its power as a hegemonic matter.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cultural Diamond
  • Critical Sociology of Art
  • First Pahlavi Era
  • Power Regeneration
  • Architecture
  • Nationalism

مراجع

آبراهامیان، ‌‌یرواند. (1392). ایران بین دو انقلاب (ترجمة احمد گل‌‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی). تهران: نی.
آشوری، داریوش. (1393). دانشنامة سیاسی. تهران: مروارید.
 ابنسور، میگل. (1397). دموکراسی علیه دولت:  مارکس و لحظة ماکیاولین (ترجمة فؤاد حبیبی و امین کرمی). تهران: ققنوس.
اسماعیلی، علیرضا. (1385). معماری دورة پهلوی اول به روایت اسناد: آرامگاه فردوسی. گلستان هنر، 2 (3)، 99ـ110.
اشمیت، کارل. (1393). مفهوم امر سیاسی (ترجمة یاشار جیرانی و رسول نمازی). تهران: ققنوس.
 الکساندر، ویکتوریا. (1396). جامعه‌‌شناسی‌‌هنرها؛ شرحی بر اشکال‌‌زیبا و مردم‌‌پسند هنر (ترجمة اعظم راودراد). تهران: مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
 اوداینیک، والتر. (1379). یونگ و سیاست: اندیشه‌‌های سیاسی و اجتماعی کارل گوستاو یونگ (ترجمة علیرضا طیب). تهران: نی.
باتای، ژرژ. (1391). ساختار روانشناسی فاشیسم (ترجمة سمانه مرادیانی). تهران: رخداد نو.
 بانی‌‌مسعود، امیر. (1388). معماری معاصر ایران (در تکاپوی سنت و مدرنیته). تهران: هنر معماری قرن.
بدیو، آلن. (1393). فلسفه، سیاست، هنر، عشق (مجموعه مقالات). (ترجمة صالح نجفی، مراد فرهادپور و علی عباس‌‌بیگی). تهران: رخ‌‌داد‌‌ نو.
بمانیان، محمدرضا. (1385). عوامل مؤثر بر شکل‌‌گیری معماری و شهرسازی در دورة پهلوی اول. مدرس هنر، 1 (1)، 1ـ8.
بنیامین، والتر. (1377). اثر هنری در عصر تکثیرمکانیکی (ترجمة امید نیک‌‌فرجام) . فارابی، 8 (3)، 210-225.
بوردیو، پیر. (1393). درسی دربارة درس (ترجمة ناصر فکوهی). تهران: نی.
حبیبی، سیدمحسن. (1384). از شار تا شهر (تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن، تفکر و تأثر). تهران: دانشگاه تهران.
حبیبی، فؤاد. (1392). علیه ایدئولوژی‌‌های پایان؛ آپوکالیپتیسم، منطق سینمایی سرمایه‌‌داری فاجعه. تهران: کتاب آمه.
خادم‌‌زاده، محمد‌‌حسن و محمودی اصل همدانی، پوریا. (1399). روشنفکران ایرانی و دوگانة میراث ملی و تاریخ معماری ایران: تقابل و تکامل». صفه، 30 (89)، 111ـ121.
خاوری‌‌نژاد، سعید. (1394). هنر و القای ایدئولوژی، واکاوی تبلیغات سیاسی در آثار هنری شوروی. تهران: دنیای اقتصاد.
چامسکی، نوام. (1395). نظام‌‌های سلطه (ترجمة امیرحسین مدبر‌‌نیا) . تهران: دنیای نو.
دودینگ، کیت. (1390). قدرت (ترجمة عباس مخبر). تهران: آشیانی.
رانسیر، ژاک. (1392). ده تز در باب سیاست (ترجمة امید مهرگان). تهران: رخ‌داد نو.
راودراد، اعظم. (1379). نقدی بر نظریة جبریت اجتماعی هنر به عنوان مسئلة مرکزی در جامعه‌‌شناسی هنر. هنرهای زیبا، (8)، 4ـ15.
 راودراد، اعظم. (1384). جایگاه اقتصاد در جامعه‌‌شناسی هنر. بیناب، (8)، 48ـ63.
رژکوله، نیکول. (1388). آموزش دانشگاهی و مطالعات میان‌‌رشته‌‌ای: چارچوبی برای تحلیل، اقدام و ارزیابی (ترجمة محمدرضا دهشیری). تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
 زاویه، سعید و مرادی، آزاده. (1396). مطالعة فلزکاری سلجوقی با تکیه بر رویکرد ویکتوریا دی الکساندر. هنرهای زیبا، 22 (1)، 81ـ93.
زرکش، افسانه. (1388). نقش و تأثیر عوامل دولتی در معماری بناهای خصوصی در دورة پهلوی اول. کتاب ماه هنر، (136)، 14ـ25.
ژیرو، هنری. (1396). سیاست و فرهنگ زامبی در عصر سرمایه‌داری کازینویی (ترجمة فؤاد حبیبی و بهمن باینگانی). تهران: اختران.
 ژیژک، اسلاوی. (1392). خشونت، پنج نگاه زیر چشمی (ترجمة علی‌‌رضا پاک‌نهاد). تهران: نی.
ساروخانی، باقر. (1395). جامعه‌‌شناسی ارتباطات (اصول و مبانی). تهران: اطلاعات.
سجودی، فرزان. (1393). نشانه‌‌شناسی کاربردی. تهران: علم.
 شعیری، حمیدرضا. (1392). نشانه ـ معناشناسی دیداری، نظریه‌‌ و تحلیل گفتمان هنری. تهران: سخن.
 فکوهی، ناصر. (1383). انسان‌‌شناسی شهری. تهران: نی .
فیسک، جان. (1395). فرهنگ و ایدئولوژی (ترجمة مژگان برومند). ارغنون (20)، 117-126.
 قدیمی، اکرم. (1395).  نقش رسانه‌‌ها در عمومی‌‌سازی علم. انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 12 (42)، 11ـ36.
کلنر، داگلاس. (1392). نظریة انتقادی: از مکتب فرانکفورت تا مکتب پسامدرن (ترجمة محمد مهدی وحیدی). تهران: سروش.
 کیانی، مصطفی. (1375).  روند شکل‌گیری معماری دورة پهلوی اول (مجموعه‌مقالات نخستین کنگرة تاریخ معماری و شهرسازی ایران، 7ـ12 اسفندماه 1374 ارگ بم ـ کرمان). ج. 3. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
 کیانی، مصطفی. (1379). معماری دورة پهلوی اول؛ دگرگونی اندیشه‌‌ها، پیدایش و شکل‌‌گیری معماری دورة بیست‌سالة ایران1320-1299. (رسالة منتشرنشدة دکتری معماری). دانشکدة هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.
گروتر، یورگ‌‌کورت. (1386). زیبایی‌‌شناسی در معماری (ترجمة جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون). تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
 گرویس، بوریس. (1396). قدرت هنر (ترجمة اشکان صالحی). تهران: اختران.
گوردیلو، گاستون. (1393). معماری نازی به مثابة سلاح عاطفی (ترجمة ماندانا منصوری). فصلنامه همشهری معماری (نشر شرکت همشهری)، (25)، 32ـ37.
طاهریان، محمدرضا. (1393). نگاهی به وضعیت فرهنگ و عوامل فرهنگ‌‌سازی در دوران پهلوی اول. دانش و مردم، 3 (6)، 90-117.
لوکاچ، جورج. (1387). تاریخ و آگاهی طبقاتی؛ پژوهشی در دیالکتیک مارکسیستی (ترجمة محمدجعفر پوینده). تهران: تجربه.
لوفور، هانری. (1395). تولید فضا (ترجمة محمود عبدالله‌‌زاده). تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌‌ریزی شهر تهران.
مارکس، کارل. (1386). ایدئولوژی آلمانی. در: لودویگ فوئرباخ و ایدئولوژی آلمانی (گزیده و ترجمة پرویز بابایی). تهران: چشمه.
مریفیلد، اندرو. (1393). مکان و فضا: سازش لوفوری. در: درآمدی بر تولید فضای هانری لوفور (گردآوری و ترجمة آیدین ترکمه). تهران: تیسا.
مزاروش، ایستوان. (1390). مفهوم دیالکتیک از نظر لوکاچ (ترجمة حسین اقبال طالقانی). تهران: چشمه.
مسکوب، شاهرخ. (1385). هویت ایرانی و زبان فارسی. تهران: فرزان‌‌روز.
 مورن، ادگار. (1384). هویت انسانی (ترجمة امیر نیک‌‌پی). تهران: قصیده‌‌سرا.
موفه، شانتال. (1395). سیاست آگونیستیک چیست؟ در: تحلیل‌‌گفتمان‌‌سیاسی؛ امر‌‌سیاسی به مثابه یک برساخت گفتمانی (ترجمة امیر رضایی‌پناه و سمیه شوکتی مقرب). تهران: تیسا.
میلز، سارا. (1392). میشل فوکو (ترجمة پیام یزدانجو). تهران: مرکز.
ویتفوگل، کارل‌‌آوگوست. (1392). استبداد شرقی: بررسی تطبیقی قدرت تام (ترجمة محسن ثلاثی). تهران: ثالث.
یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز. (1394). نظریه و روش در تحلیل گفتمان (ترجمة هادی جلیلی). تهران: نی.
 
Becker, H. (1982). Art Worlds. Berkeley: University of California.
Eco, U. (1977). Function and sign; The semiotics of architecture. In N. Leach (Ed.), Rethinking Architecture; A Reading in cultural theory. New York: Routledge
 Fairclough, N. (1992). Discourse and Social Change. Cambridge: Polity Press.
 Fiske, J. (1997). Reading The popular. London: Routledge.
Foucault, M. (1981). The order of Discourse. In R. Young (Ed.), Untying the Text, A Post-Structuralist Reader. London: Routledge.
Griswold, W. (1987). A Methodological Framework for the sociology of culture. Sociological Methodology, (17), 1-35.
Griswold, W. (1994). Cultures and Societies in a changing World. CA: Pine Forge press, Thousand Oaks.
Hay, C (2007). Why we hate politics. Cambridge: Polity Press.
 Hillman Chartrand, H. & Mc Caughey, C. (1989).  The Arm’s Length principle and The Arts: An International Perspective – Past, Present and Future. In M. C. Cummings Jr & J. Mark Davidson Schuster (Eds.), Who’s to pay? For the Arts; The International Search for Models of Support. N. Y. C: American Council for the arts.
Jameson, F. (1994). The political unconscious: Narrative as a socially symbolic Act. NY: Cornell University.
 Joll, J. (1977). Gramsci. London: Fontana.
Marefat, M. (1988). Building to Power: Architecture of Tehran 1921-1941. (Unpublished Ph. D. Thesis). MIT university, US.
 Potter, J. (1996). Representing Reality: Discourse, Rhetoric and Social Construction. London: SAGE.
 Rorty, A (1992). Power and Powers. In T. Wartenberg (Ed.), Rethinking power Albany. NY: SUNY press.
 Smith, N (2008). Uneven Development. Athens: University of Georgia.
Thompson, J. B. (1990). Ideology and Modern Culture. Stanford. CA: Stanford University.
 Waltz, K. (1979). The theory of international politics. Massachusetts: Reading Press.
باغ نظر
دوره 19، شماره 116
بهمن 1401
صفحه 55-70

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار