بازتاب تحولات سبک زندگی در معماری خانه‌های طبقات شغلی شرکت‌شهرهای نفتی ایران قبل از دهۀ پنجاه (نمونۀ موردی: شرکت‌شهر آبادان)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین ، ایران.

2 گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین ،ایران.

3 گروه معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

چکیده
بیان مسئله: به دنبال تأثیرپذیری فرهنگی ایرانیان از اروپا در دورة قاجار، نفوذ معماری و شهرسازی جدید نیز با حرکتی آرام صورت گرفت. ظهور صنعت نفت در خطة جنوبی ایران و حضور عوامل بیگانه که حامل این تغییرات بوده‌‌اند، این حرکت آرام را به حرکتی شتاب‌زده مبدل ساخت و منجر به ایجاد پدیده‌ای، به‌‌‌‌نام شرکت‌شهرها شد. در این شهرک‌‌ها، سبک زندگی جدید بر پایة تقسیم‌بندی طبقات شغلی و اجتماعی، بر مبنای جایگاه افراد در نظام تولید بود، که ظرف زندگی و کالبد معماری جدیدی را می‌‌طلبید.
هدف پژوهش: این تحقیق با هدف به‌تصویر‌‌کشیدن تحولات سبک زندگی در این شرکت‌شهرها و تأثیرات آن بر معماری و شناسایی الگوی زندگی مدرن حاصله، که بعدها به بطن فرهنگ ما نفوذ کرد، انجام شده است.
روش پژوهش: در راستای تحقیقی تفسیری- تاریخی، از بررسی‌‌های نرم‌افزاری به‌‌همراه تحلیل‌‌های کیفی بهره برده ‌‌شده ‌‌است. با استفاده از نرم‌افزار ای‌‌گراف، گراف‌های توجیهی حاصل از نرم‌افزار برای شناسایی کالبدی نمونه‌‌هایی از خانه‌‌های سه‌طبقة شغلی متفاوت در شرکت‌شهر آبادان، تحلیل شده و سپس برای شناسایی تحولات سبک زندگی، مجلات و بولتن‌‌های منتشرشده در خلال سال‌های 1320 تا 1350 بررسی شده و با تحلیل‌‌های کیفی، تغییرات سبک زندگی، شناسایی و در نهایت، به‌‌روش تحلیل محتوایی-توصیفی و مقایسه‌ای مورد نتیجه‌‌گیری قرا‌‌ر گرفته‌‌ است.
نتیجهگیری: می‌‌توان‌‌گفت تغییرات در مؤلفه‌‌های مصرف، فراغت، فرهنگ و هویت بیشترین تحولات را در سبک زندگی ساکنین شرکت‌شهر نفتی آبادان ایجاد کرده است. ایجاد ساختارهای متفاوت در پلان خانه‌‌های طبقات شغلی، حذف حیاط‌‌های میانی، تغییرات فضایی آشپزخانه و در نهایت برون‌گرایی و ساختار کاملاً متفاوت خانه‌‌های بنگلو در طبقة رؤسا، می‌‌تواند بازتاب این تغییرات به‌‌شمار‌‌آید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Reflection of Lifestyle Changes in Housing Architecture of Different Occupational Classes of Iranian Oil-Based Company Towns before the 1970s (Case Study: Abadan Company Town)

نویسندگان [English]

  • Golzar Younesi 1
  • Maryam Armaghan 2
  • Mohammad Javad Saghafi 3
1 Department of Architecture, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran.
2 Department of Architecture, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran.
3 Department of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Abstract
Problem Statement: Following the cultural affectability of Iranians from Europe during the Qajar dynasty, the gradual penetration of new architecture and urbanism also happened. The advent of the oil industry in the southern territory of Iran, besides the presence of foreigners who were the conveyers of the changes, turned that gradual penetration into a hasty movement, which led to the creation of a phenomenon called company towns. In these towns, the new lifestyle was based on occupational and social classifications and individuals’ positions in the production system, which demanded a new living receptacle and architectural body.
Research objecive :The study was carried out to demonstrate the lifestyle changes in these town companies, their influence on architecture, and the identification of the resulting modern life pattern that subsequently infiltrated into the heart of our culture.
Research method: Software-assisted scrutiny and qualitative analyses were used in descriptive-historical research. Utilizing AGRAPH software, explanatory graphs obtained from the software were analyzed for the physical identification of sample houses chosen from three different occupational classifications in Abadan company town. Afterward, magazines and bulletins published from 1940 to 1970 were investigated for recognition of lifestyle changes. The lifestyle changes were identified by qualitative analysis, and ultimately, the results were obtained by content-descriptive and comparative analysis methods.
Conclusion: It can be cited that changes in factors of consumption, leisure, culture, and identity have had the highest impact on the lifestyle of residents of Abadan oil company town. The creation of different structures in the plan of houses of various occupational classes, elimination of compounds, spatial changes of a kitchen, and ultimately extroversion, and entirely different structures of bungalows at the managers’ level are examples of the reflection of those changes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Lifestyle
  • Classified architecture
  • Oil-based company town
  • Housing
آل یاسین، احمد و محمدلو، رویا. (1396). تاریخ شفاهی توسعة خوزستان. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
احسانی، کاوه. (1387). مدنیت و مهندسی اجتماعی در شرکت‌شهرهای خوزستان. گفتگو، (24)، 25-26.
بشارتی‌فرد، صادق؛ قادری، اسماعیل و پیشگاهی‌فرد، زهرا. (1396). تحلیل و تبیین تأثیرات صنعت نفت بر ساختار فضایی شهر. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، (49)، 54-62.
باور، سیروس و باور، فرخ. (1380). تمدن صنعت و معماری. طرح تحقیقاتی، به سفارش وزارت نفت.
حائری مازندرانی، محمدرضا. (1388). خانه، فرهنگ، طبیعت. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
راپاپورت، راموس. (1392). انسان‌شناسی مسکن (ترجمة خسرو افضلیان). تهران: انتشارات کسری.
رستم‌پور، کاوه؛ مسافرزاده، غزال و نظیف، حسن. (1393). تحول هویت اجتماعی پیامد معماری و شهرسازی نوگرا در شهرهای نفتی خوزستان. باغ نظر،11 (29)، 32-43.
زرگرزاده دزفولی، مجتبی؛ بابایی مراد، مهناز؛ سالاری نسب، نجمه و بابایی مراد، بهناز. (1393). دومین همایش ملی معماری و شهرسازی در گذر زمان. تهران.
زویداویان پور، محمودرضا. (1395). شاخصه‌های طراحی معماری مسکن شرکت شهر نفتی در آبادان. سومین کنگره علمی پژوهشی افق های نوین در حوزه مهندسی عمران، معماری، فرهنگ و مدیریت شهری ایران. تهران.
دشتی، مهران. (1395). مسجدسلیمان خاستگاه نخستین مسکن غربی در ایران. تهران: شهر هنر.
ذکایی، محمدسعید. (1391). فراغت، مصرف و جامعه. تهران: تیسا.
فاتح، مصطفی. (1384). 50 سال نفت ایران. تهران: نشرعلم.
فاضلی، محمد. (1382). مصرف و سبک زندگی. قم: صبح صادق.
فرمانفرمایان، رخسان و فرمانفرمایان، منوچهر. (1380). خون و نفت: خاطرات یک شاهزادة ایرانی (ترجمة مهدی حقیقت خواه). تهران: ققنوس.
فوران، جان. (1378). تاریخ تحولات اجتماعی ایران (ترجمة احمد تدین). تهران: رسا.
قاسمی، ایرج. (1386). بررسی تاریخ یکصدسالة مناطق نفت‌خیز جنوب ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و اجتماعی.
گرشاسبی، رضا و مرزوق پور، وحید. (1394). تحلیلی بر شاخص‌های طراحی محله‌های شهری انگلیسی در ایران. اولین کنفرانس ملی مهندسی معماری، عمران و توسعه شهری. تهران.
حسنی، محمدحسین؛ ذکایی، محمدسعید؛ طالبی، ابوتراب و انتظار، علی. (1396). مفهوم‌سازی سبک زندگی فرهنگی. جامعه‌پژوهی فرهنگی، (8)، 29-34.
موحد، علی. (1391). خواب آشفتة نفت، روایت از روزگاران کهن. بخارا، (88)، 65-80.
هوگان، دانیل و فرهادی چشمه مرواری، وحید. (1399). بازگشت دوباره به ایران. تهران: آموزشی تالیفی ارشدان.
والی‌زاده، ایرج. (1391). انگلو و بنگلو در آبادان: خاطرات هفتادسالة پسرک فرمانبر. تهران: سیمیاهنر.
 
Adler, A. (1956). The individual psychology. NY: HarperCollins.
Garner, J. (1984). The model company town. Amherst: MA.
Haq, S. (1999). Space Syntax predict environmental cognition? Proceeding: 2th International Space Syntax symposium. London.
PSimmel, G. (1978). The philosophy of Money. NY: Routledge & Kegan Paul.
Veblen, Th. (1988). The Theory of the Leisure Class. NY: Routledge.
Weber, M. (1968). Economy and Society. Oakland: University of California.