تأثیر مدرنیزاسیون بر ساختار کالبدی-فضایی تهران در دورۀ پهلوی اول و کابل در دورۀ امانی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه معماری، دانشکدۀ معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 پژوهشگر دکتری معماری، دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: ظهور تفکرات مدرنیزاسیون در قالب جریانی فراگیر در فرهنگ و ادب کشورهای جهان، علاوه بر اثرات ذهنی، به‌گونة عینی نیز در کالبد معماری و شهرسازی تجلی یافت و شکل دیگر و واژه‌های جدیدی به شهرها بخشید که از آنها می توان به شهرهای مدرنیستی یاد کرد. درحالی‌که در تهران در دوران پهلوی اول با پژواک مدرنیزاسیون تحولات چشم‌گیری رخ داده است، در مقاطع زمانی تقریباً مقارن در کابل، تفکرات سیاسی و اجتماعی و به تبع آن کالبد شهری با درون‌مایة همسانی با تهران در حال شکل‌گیری بود.
هدف پژوهش: هدف پژوهش حاضر تبیین نقش پروژه مدرنیزاسیون و نحوهةتأثیرگذاری آن بر تحولات ساختار کالبدی-فضایی کابل دورة امانی و تهران دورة پهلوی اول است تا به این سؤال پاسخ داده شود که تحولات شهری تهران و کابل در دوره‌های مذکور دارای چه ساختار، ماهیت و جنبه‌های متفاوت و مشابهی بوده‌اند؟
روش پژوهش: این پژوهش به صورت تاریخی-تطبیقی و با رویکردی کیفی به کمک مطالعات اســنادی صورت ‌گرفته اســت که از روش‌ تاریخی-تفسیری در بخش گردآوری مبانی نظری و روش‌ توصیفی-تحلیلی در زمینة تحلیل و مقایسة تحوالات ساختار کالبدی-فضایی تهران و کابل استفاده کرده است.
نتیجهگیری: مقایسة اقدامات مدرنیزاسیون رضاشاه و امان‌الله‌خان نشان می‌دهد شباهت زیادی در شدت و تنوع این اقدامات وجود دارد. می‌توان گفت شکل‌گیری شهر در این دو کشور درون‌زا، زایشی، جوششی، پویا و متأثر از زمینة جامعه نبوده است؛ بلکه ناشی از سیاست نوسازی و غربی‌سازی و مبتنی بر میل و دستورات دولت بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Impact of Modernization on the Physical-Spatial Structures of Tehran in the First Pahlavi period and those of Kabul in Amani Period

نویسندگان [English]

  • Saeed Haghir 1
  • Ali Yaser Jafari 2
1 Associate Professor, Department of architecture, Collage of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 PhD candidate, Department of architecture, Collage of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Apart from mental effects, the ideas of modernization in the form of a pervasive current in the culture and literature of the world have been objectively manifested in the architectural forms and the cities. Such changes have transformed the forms of cities and given a rise to new words such as modernist cities . While significant changes were taking place in Tehran with the echo of modernization during the first Pahlavi era, Kabul was experiencing changes in political and social aspects and an urban body with a similar theme to Tehran was being shaped.
Research objective: This study attempts to explain the role of the modernization project and compare its effect on the changes in the physical-spatial structure of Kabul city in the period of Amani with that of Tehran city in the first Pahlavi period. For this purpose, the following question was raised: How was the urban development of Tehrandifferent from or similar to the one in Kabul in the mentioned periods in terms of structures, nature, and aspects?
Research method: This is a historical-comparativequalitativestudyemploying and documentary data analysis. The historical-interpretive research method was used for collecting the historical theoretical foundation of the study and the descriptive-analytical research method was drawn upon to analyze and compare physical-spatial structure changes in Tehran and Kabul.
Conclusion: A comparison of the modernization measures by Reza Shah and Amanullah Khan shows that there are many similarities in the intensity and diversity of these measures. It can be said that the formation of the cities in these two countries has not been endogenous, reproductive, evocative, and dynamic. Moreover, it has not arisen from the context of society rather it has been the result of a policy of modernization and westernization based on the wishes and orders of the governments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Physical-spatial structure
  • Kabul
  • Tehran
  • Amanullah Khan
  • Western rationalism
  • endogenous development
اهلرس، اکارت. (1380). ایران (شهر-عشایر-روستا) (ترجمة عباس سعیدی). تهران: منشی.
آقایی، مجتبی. (1390). طهران : عکس‌هایی از تهران قدیم و نگاهی تطبیقی به تهران قدیم و امروز. ج. 1. تهران: سازمان زیباسازی شهر تهران.
آبراهامیان، یرواند. (1378). ایران بین دو انقلاب (ترجمة احمد گل‌محمدی‌ و محمد ابراهیم فتاحی). تهران: نی.
باری‌یر، جولیان. (1363). اقتصاد ایران (1970-1900). تهران: مؤسسة حسابرسی سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه.
پارسی‌پور، حسن و توانا، محمدحسن. (1392). پست‌مدرنیسم و شهر با تأکید بر الگوها و طرح‌های برنامه‌ریزی شهری. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 4(13)، 76-57..
پوراحمد، احمد و موسوی، سیروس. (1389). ماهیت اجتماعی شهراسلامی. شهر ایرانی-اسلامی، 1(2)، 11-1. 
پوراحمد، احمد؛ فرجی‌ملایی، امین؛ منوچهری، ایوب و عظیمی، آزاده. (1390). تأثیر مدرنیسم بر توسعة فضایی- کالبدی شهرهای ایرانی- اسلامی (نمونه تهران). شهر ایرانی اسلامی، 2(6)، 61-47.
پورزرگر، محمدرضا، عابدینی، حامد و اعتمادی، علی. (1399). نقش‌آفرینی مؤلفة «خیابان» بر روند تجددگرایی و توسعه تهران نمونه موردی خیابان الله‌زار. باغ ‌نظر، 17(91)، 16-5.
تکمیل همایون، ناصر. (1378). تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران: از آغاز تا دارالخلافة ناصری. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
غبار، محمدغلام. (1368). افغانستان در مسیر تاریخ. ج. 1. تهران: انقلاب و جمهوری.
غبار، محمدغلام. (1378). افغانستان در مسیر تاریخ. ج. 2. تهران: انقلاب و جمهوری.
جمالی، فیروز و ملکی، سعید. (1384). جستاری بر مکاتب مدرنیسم و پست‌مدرنیسم در معماری و شهرسازی. مسکن و محیط روستا، (109)، 38-25.
حبیبی، محسن. (1390).  از شار تا شهر. تهران: دانشگاه تهران.
حبیبی، محسن و اهری، زهرا. (1385). معماری و شهرسازی ایران در 1320-1310ه. ش. اولین پژواک نوآوری و دومین پژواک نووارگی: الگوی تهران. صفه، 15(42)، 49-40.
حسینی، سیدسعید و مریدی، محمدرضا. (1397). مطالعة تطبیقی هنر ایران و ترکیه در بستر تحولات اجتماعی دوران مدرن. نامة هنرهای تجسمی و کاربردی، 11(21)، 120-101.
حقیر، سعید. (1387). سبک‌شناسی آر-نوو در معماری معاصرایران. هنرهای زیبا، (35)، 73-63.
خزاعی، فاطمه؛ صافی‌زاده، مینا؛ افهمی، رضا و سنوسی‌حسن، احمد. (1398). تأثیرپذیری تزیینات معماری کرمان از فرهنگ ایرانی، هندی و چینی (‌عهد صفویه تا دوران معاصر). باغ ‌نظر. 16(72)، 80-65.
خلیلی‌خو، محمدرضا. (1373). توسعه و نوسازی ایران در دورة رضاشاه. تهران: مرکز انتشارات جهاد دانشگاهی.
دیگار، ژان‌پیر؛ هورکارد، برنارد و ریشار، یان. (1378). ایران در قرن بیستم (ترجمة عبدالرضا هوشنگ مهدوی). ج. 2. تهران: البرز.
روان فرهادی، عبدالغفور. (1387). مقالات محمود طرزی. کابل: انستیتوت دپلوماسی وزارت امورخارجة جمهوری اسلامی افغانستان.
زیاری، کرامت و یوسفی، علی. (1382). توسعة کالبدی تهران در فرایند مدرنیسم، پست‌مدرنیسم و جهانی شدن. مدرس، 7(2)، 140-125.
سالنامه کابل. (1316). کابل: انجمن ادبی.
سعیدی‌رضوانی، نوید. (1371). شهرنشینی و شهرسازی در دورة بیست ساله 1320-1300 ه. ش. (دوران حکومت رضاخان). تحقیقات جغرافیایی، 7(2)، 165-140.
سوداگر، محمدرضا. (1357). رشد روابط سرمایه‌داری در ایران (مرحلة انتقالی). تهران: موسسة تحقیقات اقتصادی و اجتماعی پازند.
شماعی، علی. (1389). نقش الگوهای شهرسازی سنتی در شهرسازی مدرن شهر یزد. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 1(1)، 105-93.
شیرازیان، رضا. (1394). اطلس تهران قدیم. تهران: دستان.
عارض، غلام‌جیلانی. (1377). کابل: کابل دیروز، کابل امروز و کابل با فردای مبهم آن. پشاور: زاهد عمر لمیتد.
غرغشت، محمدناصر. (1345). رهنمای کابل. کابل: انتشارات بی‌نا.
قبادیان، وحید و رضایی، محمود. (1393). نخستین میدان مدرن شهر تهران بررسی دگردیسی تاریخی-فضایی میدان های کهن تهران تا دوره مدرن. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 45(4)، 196-177.
کاتوزیان، همایون. (1385). اقتصاد سیاسی ایران. تهران: مرکز.
کیانی، مصطفی. (1383). معماری دورة پهلوی اول (دگرگونی اندیشه ها، پیدایش و شکل گیری معماری دوره بیست ساله معاصر ایران (1320- 1299). تهران: انتشارات موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
گریگوریان، وارتان. (1396). ظهور افغانستان نوین (ترجمة علی عالمی کرمانی) . تهران: عرفان.
ماگنوس، رالف و نبی، ادن. (1380).  افغانستان (روحانی، مارکس، مجاهد) (ترجمة قاسم ملکی). تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌الملل.
وزینی‌افضل، مهدی. (1398). سیاست‌های نوگرایانة دولت پهلوی در ساختار شهری و تأثیر آن بر بافت تاریخی بین سال‌های 1340 – 1304 شمسی) مطالعة موردی: بافت تاریخی شهر یزد). تاریخ اسلام و ایران، 29(42)، 197-173.
یزدانی، محمدحسن و پوراحمد، احمد. (1386). تأثیر مدرنیسم بر تحولات کالبدی شهرهای ایرانی- اسلامی، نمونه تبریز. تحقیقات جغرافیایی، 22(1)، 52-29.
 
Banani, A. (1961). The Modernization of Iran (1921 – 1941). Stanford: Stanford University Press.
Burki, S. Kh. (2011). The Politics of Zan from Amanullah to Karzai, in Land of the Unconquerable: The Lives of Contemporary Afghan Women. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
Doorandesh, S. (2019). Wave of Modernization in Muslim World: Myths and Realities. Kardan Journal of Social Sciences and Humanities, 2 (2) 57–77.
Dupree, N. (1977). Early twentieth century Afghan adaptations of European architecture. London: Art and Archaeology Research Papers.
Ehlers, E. & Floor, W. (1993). Urban Change in Iran, 1920-1941. Iranian Studies, Taylor & Francis, Ltd, 26 (3-4), 251 - 275.
Fakhamzadeh, B. (2005). Kabul’s national history museum.  Retrieved July 8, 2021, from https://www.flickr.com/photos/mastababa/2533420985./
Fouchet, M. (1933). Notes sur l’Afghanistan. Cambridge University Press.
Kahn, A. (1928). Les collections du musée départemental Albert-Kahn. Retrieved July 14, 2021, from http://www.collections.albert-kahn.hauts-de-seine.fr/.
Katrak, S. K. H. (1929). Through amanullah’s afghanistan 1929. Karachi: Sind Observer and Mercantile Steam Press.
Markowski, B. (1932). Die materielle Kultur des Kabulgebietes. Leipzig: Asia Major.
Poullada, L. B. (1973). Reform and Rebellion in Afghanistan, 1919–1929. Ithaca and London: Cornell University Press.
Saikal, A. (2004). Modern Afghanistan, A History of Struggle and Survival. London and New York: IB Tauris. 
Schinasi, M. (1979). Afghanistan at the beginning of twentieth century: Nationalism and journalism:  a study of Serajul- Akhbar (1911-1918). Seminario di studi asiatici, Series Minor III. Naples: Istituto Universitario Orientale.
Schinasi, M. (2016). Kabul: A History 1773-1948 (R. D. McChensey, Trans.). Leiden: Brill.