رد نظریۀ شهر اسلامی به عنوان فرم

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 گروه شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

2 استاد تمام دانشکدۀ شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران،تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: تعاریف متعدد و متنوع و بعضاً متفاوت و متضاد اندیشمندان خارجی و داخلی از شهر اسلامی، تدقیق مفهوم آن را با دشواری و سردرگمی همراه کرده که عمدتاً با دیدگاه‌های کالبدی است؛ این چالش‌ها ناشی از قرارگرفتن دو مقولة پیچیده و گستردة «شهر» و «اسلام» در کنار هم است، زیرا برقراری نسبت درست میان این دو مفهوم گسترده و چندلایه (از لایه‌های ظاهری تا لایه‌های باطنی) کار آسانی نیست و به یک پشتوانة عمیق نظری و عملی نیاز دارد.

هدف پژوهش: بررسی محتوا و مفهوم شهر در متون اصیل دینی، هدف این پژوهش است و بهترین منبعی که از طریق آن دستیابی به حقیقت شهر اسلامی و مفهومش امکان دارد قرآن است.

روش پژوهش: روش این پژوهش، تفسیری - تحلیلی است. برای رجوع به قرآن به‌عنوان اصلی‌ترین منبع این پژوهش، از شیوة تفسیری - تأویلی بهره برده و تفسیر المیزان برای وصول به فهم آیات قرآن برگزیده شده است؛ همچنین برای مقایسة نظریة اسلام درباره شهر و نظریة شرق‌شناسان دربارة شهر اسلامی روش تحلیلی - تطبیقی به‌کار رفته است.

نتیجه‌گیری: با توجه به یافته‌های این پژوهش قرآنی، شهر اسلامی فراتر از فرم و کالبد، یک مفهوم فرهنگی (عقیدتی - رفتاری) است. نظریة شهر قرآنی با تأکید بر سه عنصر اصلی ساختار مفهومی شهر: مردم، قانون و حکومت شهری، در مقابل رویکرد کالبدی غالب اندیشمندان داخلی و خارجی قرار دارد. آرمانشهر قرآنی مفهومی ارزشی - هنجاری است که بر اساس روابط انسانی شکل می‌گیرد. در این آرمانشهر اسلامی - قرآنی مجموع روابط فرد با خدا، خود، دیگران و طبیعت، در قالب نظام‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و کالبدی، شهر را شکل می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rejecting the Theory of Islamic City as a Form

نویسندگان [English]

  • Marziyeh Pourmohammadi 1
  • Seyyed Mohsen Habibi 2
  • Seyyed-Hossein Bahrainy 2
  • Zohreh Davoudpour 1
1 Department of Urban Planning,Qazvin Branch,Islamic Aazad University,Qazvin, Iran.
2 Professor, Department of Urban Planning, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Numerous, various, and sometimes conflicting definitions of Islamic city by Iranian and non-Iranian researchers have resulted in confusion about its concept as far as physical views are concerned. The challenge arises from the combination of two complex and wide-ranging categories: ‘city’ and ‘Islam.’  It is not easy to establish a connection between these two broad multi-layered (from surface to internal layers) concepts since it requires a deep theoretical and practical foundation.

Research objective: This paper aims to examine the concept of city in authentic religious texts. The best source which helps to understand the truth of the Islamic city and its meaning is the Quran.

Research method: This research draws on an exegetical-analytic method. About the Quran as the main source of the research, it deploys an exegetical-interpretive method, and for this purpose, we have relied on the well-known Quranic exegesis, al-Mīzān. Moreover, to compare the Islamic theory of city and that of Orientalists about an Islamic city, the advantage is taken of the analytic-comparative method.

Conclusion: Given the results of this Quranic research, we conclude that the concept of an Islamic city goes beyond forms and physical bodies, amounting to a cultural (doctrinal-behavioral) aspect. The theory of Quranic city highlights three main ingredients of the conceptual structure of a city—that is, people, law, and urban government—and stands against the predominant physical approach in mainstream research. The Quranic utopia is an axiological-normative concept constituted by human relations. In this Islamic-Quranic utopia, a city consists of a combination of one’s relation with God, oneself, others, and nature in terms of different political, economic, cultural, and physical systems.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic city
  • Orientalists
  • Islam
  • Utopia
  • Dystopia
ابن‌بابویه، محمد بن علی. (1416 ه. ق.). الخصال. قم: جامعه مدرسین.
اراکی، محسن. (1397). فقه عمران شهری. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
امام زین‌العابدین، علی بن الحسین. (1413 ه. ق.). الصحیفة السجادیه الجامعه لأدعیه الامام علی بن الحسین. قم: مؤسسة الامام المهدی.
جهان‌بخش، عباس؛ امین‌پور، احمد و پیروزمند، علیرضا. (1397). روش نظریه‌پردازی هنر و معماری اسلامی. روش‌شناسی علوم انسانی، (96)، 71-89.
ایازی، سید علینقی. (1387). تبیین اﻧﺪﯾشة اﺳﻼﻣﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺷﻬﺮ و ﺷﻬﺮﻧﺸﯿﻨﯽ ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﻣﺘﻮن دﯾﻨﯽ. مجموعه مقالات نخستین همایش آرمانشهر اسلامی. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
برقی، حمید و تقدیسی، احمد. (1387). ﺑﺮرﺳﯽ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی ﺷﻬﺮﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی آن. مجموعه مقالات نخستین همایش آرمانشهر اسلامی. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
بمات، نجم‌الدین. (1393). شهر اسلامی (ترجمة م. حلیمی و م. اسلامبولچی). تهران: سازمان اوقاف و امور خیریه.
  پورمحمدی، مرضیه؛ بحرینی، حسین و داودپور، زهره. (1398). شهر اسلامی تخیل یا واقعیت. دانش شهرسازی، 3 (2)، 33 - 47.
پورمحمدی، مرضیه؛ حبیبی، محسن؛ بحرینی، حسین و دادپور، زهره. (1399). واکاوی پادآرمانشهر در قرآن کریم و تطبیق آن با مدینه‌های غیر فاضلة فارابی و شهر معاصر. دانش شهرسازی، 4 (3)، 37 - 49.
 تقوایی، علیاکبر و خدایی، زهرا. (1390). شخصیت‌شناسی شهر اسلامی با تأکید بر ابعاد کالبدی شهر اسلامی. مطالعات شهر ایرانی -اسلامی، (4)، 103 - 113.
جوادی آملی، عبدالله. (1391). مفاتیح الحیاه. قم: اسراء.
 حبیبی، سید محسن. (1394). دگردیسی و پایایی شهر و مفهوم آن. صفه، (68)، 35 - 46.
 حجت، مهدی. (بی‌تا). تعریف شهر و معماری (جزوة کلاسی منتشرنشده).  تهران: دانشگاه تهران.
حکیم، بسیم سلیم. (1381). شهرهای عربی - اسلامی، اصول شهرسازی و ساختمانی (ترجمة م. ملک‌احمدی و ع. اقوامی مقدم). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
 دانش، جابر. (1389). ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی و اﺻﻮل ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﺑﯽ ﮐﺎﻟﺒﺪی ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﯽ. مطالعات شهر ایرانی - اسلامی، (1)، 31 - 15.
 شریفیان، احسان؛ پورجعفر، محمدرضا و تقوایی، علی اکبر. (1395). تحلیلی از مفهوم شهر و ارکان شهرنشینی از منظر قرآن کریم. هویت شهر، (29)، 53- 66 .
 طباطبایی، سید محمدحسین. (1386).  تفسیر المیزان (ترجمة سیدمحمدباقر موسوی همدانی). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
 طبرسی، فضل بن علی. (1391). مجمع البیان (ترجمة محمد بیستونی). قم: بیان جوان.
 عاملی، جعفر مرتضی. (1389). شهر اسلامی، نشانه‌ها و شناسه‌ها. قم: بوستان کتاب.
  فارابی، ابونصر. (1389). السیاسه المدنیه (ترجمة حسن ملکشاهی). تهران: سروش.
 فرجام، رسول؛ سلیمانی‌مقدم، هادی و چاوشی، اسماعیل. (1390). مفهوم اجتماعی شهر از منظر متون و تعالیم اسلامی. برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 1 (2)، 27 - 40.
 فلاحت، سمیه. (1390). برساخت شهر اسلامی. مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، (3)، 35 - 44.
قمی، شیخ عباس. (1414 ه. ق.). سفینه البحار. قم: اسوه.
 کلینی، محمد بن یعقوب. (1407 ه. ق.). الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
 گرابار، الگ. (1390). شهر در جهان اسلام (ترجمة م. وحدتی دانشمند). تهران: بصیرت.
مجلسی، محمدباقر. (1403 ه. ق.). بحار الانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مدرسی، سید محمدتقی. (1377). تفسیر هدایت (ترجمة پرویز اتابکی و همکاران). مشهد: آستان قدس رضوی.
 مرتضی، هشام. (1387). اصول سنتی ساخت و ساز در اسلام (ترجمة ا. مشکینی و ک. حبیبی). تهران: وزارت مسکن و شهرسازی، معاونت شهرسازی و معماری.
مکارم شیرازى، ناصر. (1371). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
نقی‌زاده، محمد. (1387). شهر و معماری اسلامی (تجلیات و عینیات). اصفهان: مانی.
  نقی‌زاده، محمد. (1396). شهر اسلامی از اندیشه تا ظهور. تهران: جهاد دانشگاهی.
 
Abu-lughod, J. (1987). The islamic city, history myth, Islamic essense, and contemporary relevance. Middle east studies, 19 (2), 155 - 176.
Von Grunebaum, G. E. (1961). Islam, essays in the nature and growth of a cultural tradition. London: Routledge& Kegan paul.
Sauvaget, J. (1934). Le plan de Laodicée-sur-mer. Bulletin d’études orientales, (4), 81–114.