رازهای سر به مهر نگاره در گرمابه‌ها، تجلی مفهوم تطهیر در کالبد معماری براساس نگاره‌های ادبی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه معماری، دانشگاه هنر اسالمی تبریز، دانشکده معماری و شهرسازی، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری اسالمی، دانشگاه هنر اسالمی تبریز، دانشکده معماری و شه رسازی، ایران

چکیده

بیان مسئله: طهارت به عنوان هدف اساسی از اصولی است که پیوسته در معماری ایرانی به خصوص در گرمابه به کار گرفته شده و با گذر زمان روند شکوفایی و نوع نگاره‌ها از حیث پرداختن به جزئیات، بیشتر شده و آن را به اوج خود رسانده، این امر به خوبی در روند پیشرفت نگاره‌ها مشهود است. آثار ادبی گرمابه گنجینة مهمی برای پرداختن به مباحث تطهیر در آثار نگارگری ایجاد کرده و نگاره‌های متنوعی از گرمابه‌ها در کتاب‌های ادبی وجود دارد.

هدف پژوهش: هدف این پژوهش بازشناسی و بازخوانی اصل تطهیر و نمود آن در نگاره‌های به‌جامانده در حمام‌های ایرانی است.

روش پژوهش: روش تحقیق در این نوشتار توصیفی-تحلیلی بوده و به بررسی 10 نمونه نگاره از کتاب هفت‌اورنگ جامی، دیوان ترکی امیرعلیشیرنوایی، خمسة نظامی، مثنوی مهر و مشتری اثر عصار تبریزی، ظفرنامة مستوفی، شاهنامة فردوسی و مثنوی معنوی مولانا پرداخته است.

نتیجهگیری: تنوع ابزارآلات و افراد در نگاره‌های گرمابه بیانگر آن است که از جزئیات برای نمایش هرچه بهتر اصول تطهیر بهره گرفته شده، برای سهولت در خوانایی، به ارائة کاربری‌های هر بخش و همچنین عملکرد اجزا و افراد، که در یک رابطة دوسویه با یکدیگر هستند پرداخته شده است. مطالعة نگاره‌ها نشانگر وجود بیشترین اشتراکات در آثار به‌جامانده از نگاره‌های گرمابه و وجود افتراقات در تزیینات و جزئیات آن‌هاست. مقایسة نگاره‌ها همچنین در بعد کارکردی و عملکردی شباهت‌های بسیاری را نسبت به بعد کالبدی نشان می‌دهد و اینکه در اشتراکات از راهکارها و الگوهای به‌خصوصی به کار رفته و هم نوآوری‌هایی را در نشان‌دادن تطهیر، ایجاد کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Embedded Secrets of Iconography in Bathhouses: Manifestation of the Notion of Purification in the Body of Architecture Based on Literary Iconographies

نویسندگان [English]

  • azita belali oskui 1
  • pariya ziraksima 2
1 Associate Professor, Faculty of Architecture and Urban Development, Tabriz Islamic Art University
2 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری اسالمی، دانشگاه هنر اسالمی تبریز، دانشکده معماری و شه رسازی، ایران
چکیده [English]

Problem statement: Purity is one of the postulates that has been continuously employed in Iranian architecture, especially in Bathhouses, and has climaxed over time. This idea is well manifested in the development of iconographies. Bathhouse literary works have created a critical treasure for purification discussions in iconography. The existence of different iconographies of Bathhouses affirms this claim.

Research objective: This study aims to recognize and examine the postulate of purification and its manifestation in iconographies left in Iranian baths.

Research method: The method of this research is descriptive-analytical. Ten samples of iconography from the books Haft Aurang (Jami), Divan Turki (Amir Alishirnavaei), Khamseh (Nezami), Masnavi Mehr-o-Moshtari (Assar Tabrizi), Zafarnameh , Shahnameh (Ferdowsi), and Masnavi Manavi (Rumi) were examined in this research.

Conclusion: The diversity of tools and people shows that details have been employed to better demonstrate the principles of purification. For ease of legibility, the applications of each section are provided. Furthermore, the performance of the components and people bilaterally related to each other and indicating the most commonalities in the works left in the iconographies and the differences in the decorations and details of each iconography was examined. The functional dimension has many similarities with the physical aspect. In paying attention to commonalities, this dimension has applied specific strategies, principles, and patterns and created innovations in demonstrating purification.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iconography
  • Purification
  • Bathhouse
  • Miniature
  • Architecture
آژند، یعقوب. (1385). مکتب نگارگری اصفهان. تهران: فرهنگستان هنر، طبع و نشر.
اشتری، مهدی. (1386). هنر مینیاتورسازی و نقاشی ایرانی. تهران: گوتنبرگ.
اولمان، مانفرد. (1383). طب اسلامی (ترجمة فریدون بدره‌ای) تهران: توس.
بلالی اسکوئی، آزیتا و زیرک‌سیما، پریا. (1399). سیر تحول نگاره‌های حمام از نظر ساختاری و تزئینی در سدة نهم تا یازدهم هجری. نگره، 17(60)، 1-24.
پیرنیا، محمدکریم. (1372). آشنایی با معماری اسلامی ایران (تدوین غلامحسین معماریان). تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
تهرانی، فرهاد. (1393). نگاره‌های گرمابه: فرهنگ رفتاری و معماری گرمابه در نگاره‌های قرن 9 تا 12 قمری. اصفهان: سازمان فرهنگی-تفریحی شهرداری اصفهان.
تهرانی، فرهاد؛ پورفتح‌الله، مائده و قاسمی، زهرا. (1392). بررسی تطبیقی نحوة آفرینش فضاهای معماری در آثار نگارگری حمام. نگره، (26)، 60-71.
ثابتی، الهه. (1382). معماری حمام در مینیاتور ایرانی. کتاب ماه هنر، (63 و 64)، 133-138.
رحیمی مهر، وحیده؛ متدین، حشمت‌الله و مهربانی، مهرزاد. (1396). حمام‌های سنتی؛ حافظ سلامت، عامل درمان. باغ نظر، 14(50)، 23-38.
رشید نجفی، عطیه. (1388). حمام‌های تاریخی تبریز. تبریز: فن آذر.
رومی، مولانا جلال الدین محمد البلخی. (662 ه.ق). مثنوی معنوی. تهران: هما.
رمضان‌زاده، پروانه. (1382). روزنه‌ای بر تحلیل نگاره‌های هارون الرشید در حمام، اثرکمال‌الدین بهزاد. جلوة هنر، (33)، 24-33.
رهنورد، زهرا. (1386). تاریخ هنر ایران در دورة اسلامی، نگارگری. تهران: سمت.
طبسی، محسن؛ انصاری، مجتبی؛ طاووسی، محمد و فخارتهرانی، فرهاد. (1386). بازشناسی ویژگی‌های کالبدی گرمابه‌های ایران در دورة صفوی. هنرهای زیبا، (29)، 49-58.
عمید، حسن. (1335). فرهنگ عمید. تهران: راه رشد.
کیانی، محمد یوسف. (1386). معماری ایران (دورة اسلامی)، تهران: سمت.
مستغفری، ابوالعباس. (1362). طب‌النبی. قم: رضی.
وفائی، زهره. (1391). حمام و نقش آن در فرهنگ عامة آذربایجان. تبریز: زینب (س).
 
Cary Welsh, S. (1976). Persian painting-five royal Safavid manuscripts of the sixteenth century. New York: George Braziller.
Floor, W. & Kleiss, W. (1988). Bathhouses. Retrived from https://iranicaonline.org/articles/bathhouses#pt1