چهارتاقی خانه دیو، آتشکده‌ای نو یافته از دوره ساسانی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند

2 دانشیار گروه باستان شناسی، دانشگاه تربیت مدرس.

3 عضو هیأت علمی گروه باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس

4 استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

بدون تردید در مطالعات باستان¬شناسی مذهبی عصر ساسانی، آتشکده‌ها و چهارتاقی¬ها از اهمیت ویژه¬ای برخوردار است. آتش که در تعالیم دین زرتشت از عناصر مقدس و مورد احترام یکتا¬پرستان زرتشتی بود، در مدت نزدیک به پنج قرن حکومت ساسانی با احداث آتشکده‌ها و چارطاقی¬ها در سراسر امپراطوری تقدس ویژه¬ای یافت. چارطاقی نو یافته خانه دیو از جمله چهارتاقی¬های ارزشمند عصر ساسانی است که برخی محققین خارجی و باستان¬شناسان ایرانی به استناد متون پهلوی بندهشن و یشت-های اوستا آن را به عنوان آتشکده آذر برزین مهر- یکی از سه آتشکده شاخص دورة ساسانی- معرفی نموده‌اند. اگر چه در پژوهش¬های باستان-شناختی انجام شده در این بنا مدرک معتبری در تأیید این مسئله بدست نیامد، لیکن مطالعه انجام شده در این بنا بیانگر آن است که این چهارتاقی، هسته اصلی باقیمانده از بنای بزرگتری است؛ متشکل از چهار جرز سنگی، راهروی طواف، پادیاو، بقایای سکوی آتشدان، اتاق انتظار، که با توجه به موقعیت قرارگیری چهارتاقی در یک پشته سنگی کم¬وسعت و در بین کوه‌های سر به فلک کشیده ریوند در نوع خود منحصر به فرد بوده و از اهمیت فوق¬العاده¬ای در شناخت آتشکده‌های ساسانی برخوردار است. نظر به اهمیّت موضوع و جایگاه آتشکده‌ها در مطالعات مذهبی عصر ساسانی و به ویژه از آن جهت که این بنا تاکنون به طور علمی از منظر باستان شناختی مورد کاوش قرار نگرفته بود؛ هیأت باستان شناسی ایران – لهستان برای نخستین بار طی دو فصل به مطالعه و کاوش در چارطاقی خانه دیو پرداخت. در این راستا مقالة پیش رو با هدف تکمیل مطالعات باستان¬شناختی بناهای مذهبی عصر ساسانی بر مبنای داده‌های باستان¬شناختی ضمن معرفی عناصر و فضاهای معماری مکشوفه چهارتاقی خانه دیو، نکاتی را نیز بر مبنای متون پهلوی در خصوص اهمیت و جایگاه آتشکده آذربرزین مهر ارائه می‌نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Demon House Square Dome, a Newly-Discovered Sassanian Fire Temple

نویسندگان [English]

  • Hassan Hashemi Zarjabad 1
  • Farhng Khademi Nadoshan 2
  • Seyed Mehdi Mousavi Kouhpar 3
  • Javad Neyestani 4
3 Associate Professor, Department of Archaeology, Tarbiat Modares University
چکیده [English]

Fire temples and square domes are undoubtedly of special importance in archeological studies into the religious aspects of the Sassanian era. As Zoroastrian monotheists, Sassanians considered fire as sacred and over five centuries their kings built a large number of fire temples and square domes across the Persian Empire. The newly-discovered square dome called Demon House is one of the most important square domes of the Sassanian era. Citing Pahlavi texts and Avesta, both foreign researchers and Iranian archeologists have introduced it as one of the three major fire temples of the Sassanian age known as Azar-Barzin-Mehr. Though archeological excavations at the site of this dome did not provide enough evidence to prove that claim, studies show it was the nucleus of a greater structure that used to be made up of four stone pillars, a circumambulation corridor, Padiav, a fire-place platform and a waiting room. The location of the square dome in a small stone mound among the heights of Rivand is quite unique and of extraordinary importance in studying Sassanian fire temples. Considering the significance of fire temples in religious studies pertaining to the Sassanian era and since the aforementioned structure had not been subject to any archeological excavation before, an Iranian-Polish archeological team studied the demon house square dome for the first time over two seasons. This paper has introduced the architectural elements discovered in the Demon House square dome and as part of a greater archeological study into religious structures in the Sassanian ear provides some notes about the significance and position of the Azar-Barzin-Mehr fire temple based on Pahlavi texts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Square Dome
  • Sassanian
  • Rivand
  • Sabzevar
  • Demon House
  • Azar-Barzin-Mehr Fire Temple