بازتعریف مفهوم مکان با تأکید بر فرایند آفرینش و تبیین مرکزیت مکان

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، ایران.

2 استادیار گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، ایران.

چکیده

بیان مسئله: مفهوم مکان به یکی از مهمترین مباحث معماری، طراحی شهری، معماری منظر و طراحی محیط تبدیل شده است. با این همه، عمدة این مطالعات متأثر از دوگانگی عینی-ذهنی بوده و مکان را به‌عنوان امری ایستا و جدا از روابط و ساختارهای اجتماعی مورد مطالعه قرار داده‌اند که به حوزه‌های ادراک فردی محدود شده‌اند. این مسائل باعث شده‌اند مطالعات مکان، رویکرد فروکاهنده پیدا کرده تا جایی که بعضاً مکان را تا یک فضای نوستالژیک تقلیل داده‌اند.
روش پژوهش: در سالیان اخیر و با تغییر رهیافتی در حوزة فلسفه و جامعه‌شناسی فضا، چرایی آفرینش و تحول مکان نیز مورد بحث قرار گرفته است. این مقاله تلاش دارد در یک مطالعة کیفی با هدف پرداختن به چرایی تحول مکان، به کمک رهیافت پسکاوی، و با روش توصیفی تحلیلی و تحلیل محتوای کیفی، مطالعات پیشین مکان را دسته‌بندی کرده و با اتخاذ رویکرد انتقادی، مسئله‌های اصلی (پروبلماتیک) این مطالعات را بررسی کند و سپس به بازتعریف مکان بپردازد.
هدف پژوهش: مطالعات مکان، بیشتر به چیستی مکان و چگونگی ادراک مکان و جنبه‌های کالبدی مکان یا جوانب ذهنی ادراک فردی پرداخته‌اند. این مقاله به دنبال پرداختن به چرایی آفرینش مکان و نحوة نمود ساختارهای اجتماعی در مکان است و تلاش دارد نقش کردار اجتماعی را در فرایند آفرینش مکان بررسی کند و مؤلفه‌های کردار اجتماعی را نیز تبیین کند.
نتیجه‌گیری: مکان، همزمان هم نمود عینی و دارای تعین کالبدی است و هم فرایند اقتصادی اجتماعی. علاوه بر سه مؤلفه‌ای که اثبات‌گرایان برای مکان قائل هستند (فرم، عملکرد، معنا)، مکان دارای سه مؤلفه‌ای است که می‌تواند ساختار اجتماعی را در خود هویدا کند: تفاوت، تقارب و تواتر. با این سه مؤلفه، مکان، تجلی کردار اجتماعی خواهد شد. مؤلفة تفاوت موجب اندرکنش اجتماعی، سرزندگی محیط و تقویت هویت جمعی می‌شود. با بودن مؤلفة تقارب، مکان واجد ارزش شده و گروه‌های مختلف به جای انزواگزینی و دور شدن از مرکز، پیرامون یک پدیده یا رخداد به گفتگو می‌نشینند و مرکزیت مکان را پدید می‌آورند. با بودن مؤلفة تواتر، مفهوم زمان در مکان‌ها نمود پیدا می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Redefining Place by Focusing on the Process of Creation and Explanation of Place Centrality

نویسندگان [English]

  • Rozina Farajollahzadeh 1
  • Majid Salehinia 2
1 Ph.D. in Architecture, Architecture Department, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran.
2 Assistant Professor, Architecture Department, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: ‘Place’ has been one of the most critical subjects of architecture, urban design, landscape architecture, and environmental design. However, most of the studies have been influenced by objective-subjective duality. Scholars have studied the place as a fixed issue separated from social structure and the place concept has been limited to the personal perceptual areas. These issues have led to a downward approach to place studies. In this regard, the place even has been reduced to a nostalgic space.
Research method: Recently and following the paradigm shift of social studies and philosophy, the reason for the creation and transformation of the place has been discussed. This qualitative research attempts to focus on the nature of place change through reproductive strategy. This article, using a retrospective approach, and with a descriptive-analytical method and qualitative content analysis, tries to categorize previous studies on the place in a qualitative study to address why the place is evolving.  And by taking a critical approach, examine the main (problematic) issues of these studies and then redefine the place.
Research objective: Available studies on the place have usually addressed the quiddity of place, its perception, and the physical aspects, or the mental aspects of individual perception of the place. The current study examines the reasons “Why” place has been created and the manifestation of the social structures in place and studied the role of the social practice in creating place and explained the components of social practices. 
Conclusion: The place simultaneously has objective manifestation, physical dimension, and social-economic process. In addition to the three mentioned aspects that usually are considered for the place by positivists (Form, function, meaning), the place also has three other aspects that could reveal social structure: difference, convergence, frequency. Through these components, the place would reflect social practices. Through difference, the place results in social interactions and contributes to vitality and improvement of the collective identity. By convergence, the place receives its value, and various groups get together regarding one specific event and goal rather than isolation and being away from the center, and create the place centrality. Through frequency, time could emerge in places.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Place
  • Social Practice
  • Difference
  • Convergence
  • Frequency
  • Place Centrality

مراجع

البرزی، فریبا و پروینیان، شایسته. (1398). ظهور معنا در مکان، با تأکید بر معماری پدیدارشناسانه، مورد مطالعاتی: فضای شهری سبزه میدان قزوین. آرمانشهر، 12(28)، 1-19.
بصیری مژدهی، رضا؛ دانشپور، عبدالهادی و علی‌الحسابی، مهران. (1399). بازتعریف هستی‌شناختی مکان به‌مثابة امر شهری-رابطه‌ای. باغ نظر، 17(90)، 5-18.
برزگر، سپیده و حبیبی، میترا. (1399). کاوش ضرباهنگ زندگی روزانه در ساماندهی مصرف فضای شهری (مورد پژوهی: پیاده‌راه شهر رشت). دانش شهرسازی، 4(10)، 49-71.
بلیکی، نورمن. (1392). طراحی پژوهش‌های اجتماعی (ترجمة حسن چاوشیان). تهران: نشر نی.
پرتوی، پروین. (1392). پدیدارشناسی مکان. تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
توآن، یوفو. (1396). فضا و مکان، دیدگاهی تجربی (ترجمة رسول سلیمانی و محسن سلیمانی). تهران: انتشارات پرهام نقش.
خانی، سمیه؛ هاشم پور، پریسا؛ کی‌نژاد، محمدعلی و میرغلامی، مرتضی. (1400). چگونگی ارتقای زندگی روزمره با درنظرگرفتن سویه‌های دور و نزدیک معماری. باغ نظر، 18( 96 )، 17-28.
دانش‌پایه، نسار؛ حبیب، فرح و طغیانی، شیرین. (1396). تدوین شاخص‌های کالبدی مؤثر در خلق حس مکان در توسعة جدید شهری. مدیریت شهری، 16(47)، 119-130.
راپاپورت، آموس. (1392). معنی محیط ساخته شده (ترجمة فرح حبیب). تهران: سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.
رلف، ادوارد. (1389). مکان و بی‌مکانی (ترجمة محمدرضا نقصان محمدی و همکاران). تهران: انتشارات آرمانشهر.
شولتز، کریستین نوربرگ. (1392). روح مکان (ترجمة محمدرضا شیرازی). تهران: رخداد نو.
فلاحت، محمدصادق. (1385). مفهوم حس مکان و عوامل شکل‌دهندة آن. هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، (26)، 57-66.
قشقایی، رضا؛ موحد، خسرو و مضطرزاده، حامد. (1397). تدوین معیارهای طراحی منظر شهری در راستای برانگیزش حس تعلق به مکان. مدیریت شهری، (50)، 435-460.
قلعه‌نویی، محمود؛ زمانی، بهادر و پیمانفر، سپیده. (1396). فراتحلیل مطالعات دلبستگی به مکان. مدیریت شهری، 16(48)، 87-98.
کاشی، حسین و بنیادی، ناصر. (1392). تبیین مدل هویت مکان-حس مکان و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن، نمونه موردی: پیاده‌راه  شهر ری. هنرهای زیبا- معماری وشهرسازی، 18(3)، 43-52.
کلالی، پریسا و مدیری، آتوسا. (1391). تبیین نقش مؤلفة معنا در فرایند شکل‌گیری حس مکان. هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 17(2)،43-51.
گلکار، کوروش. (1387). محیط بصری شهر؛ سیر تحول از رویکرد تزیینی تا رویکرد پایدار. علوم محیطی، 5(4)، 95-114.
مدنی‌پور، علی. (1384). طراحی فضای شهری (ترجمة فرهاد مرتضایی). تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
مرادی، سلمان. (1395).کاربست روش پژوهش روایی در بررسی هویت مکان (رسالة دکتری منتشر نشدة معماری)، دانشکدة معماری، دانشگاه علم و صنعت ایران.
مریفیلد، اندی. (1396). فضا و مکان (ترجمة آیدین ترکمه). تهران: انتشارات تیسا.
منصوری، سید امیر. ( 1383). درآمدی بر شناخت معماری منظر. باغ نظر، 1(2)، 69-78.
 
Altman. I. & Low. S. (1992). Place Attachment. New York: Plenum.
Brenner, N. (2017). The Problematique of Critique. In N. Brenner (Ed.). Critique of Urbanization: Selected Essays (pp. 16–24). Basel: Birkhäuser Verlag.
Canter, D. (1997). The facets of place. In Toward the Integration of Theory, Methods, Research and Utilization (pp. 109-147). Boston, MA: Springer.
Capra, F. (1982). The turning point: a new vision of reality. Futurist, 16(6), 19-24.
Cross, J. E. (2001). What is sense of place? Paper presented at the 12th Headwaters Conference, Western State Colorado University, Gunnison, Colorado. Retrieved from http://western.edu/sites/default/files/documents/cross_ headwatersXII.pdf.
Diener, R., Herzog, J., Meili, M., de Meuron, P., Herz, M., ….. & Topalović, M. (2015). The Inevitable Specificity of Cities. Zu¨rich: ETH Studio Basel/Lars Mu¨ller Publishers.
Dovey, K. (1999). Space and Place, The Perspective of Experience Minneapolis. University of Minnesota Press.
Dovey, K. (2014). Framing Places: Mediating Power in Built form. London: Routledge.
Gieryn, T. F. (2000). A space for place in sociology. Annual Review of Sociology, 26(1), 463-496.
Giuliani, M. V. & Feldman, R. (1993). Place attachment in a developmental and cultural context. Journal of Environmental Psychology, 13, 267–274.
Giuliani, M., Ferrara, F. & Barabotti, S. (2003). One attachment or more? Ashland, OH: Hogrefe & Huber.
Gustafson, P. (2001). Roots and routes: exploring the relationship between place attachment and mobility. Environment and Behavior, 33, 667–686.
Harvey, D. (1985). Consciousness and the urban experience: Studies in the history and theory of capitalist urbanization (Vol. 1). Johns Hopkins University Press.
Harvey, D. (2008). The Right to the City. New Left Review, 53(53), 23–40.
Hay, R. (1998). Sense of place in developmental context. Journal of Environmental Psychology, 18, 5-29.
Hidalgo, M. C., & Hernandez, B. (2001). Place attachment: Conceptual and empirical questions. Journal of Environmental Psychology, 21(3), 273-281.
Hummon, D.M. (1992). Community Attachment: Local Sentiment and Sense of Place. In Place Attachment, New York press, 253-278.Jorgensen, B. & Stedman, R. (2001). Sense of place as an attitude: Lakeshore owners attitudes toward their properties. Journal of Environmental Psychology, 21(3), 233-248.
Klingmann, A. (2007). Brandscapes: Architecture in the experience economy. Cambridge, MA: The MIT Press.
Knox, P. & Pain, K (2010). Globalization, neoliberalism and international homogeneity in architecture and urban development. Informationen zur Raumentwicklung, (5/6), 417–426.
Lefebvre, H. (1970). Le manifeste Differentialiste. Gallimard: Paris.
Lefebvre, H. & Nicholson-Smith, D. (1991). The Production of Space (Vol. 142). Blackwell: Oxford.
Lefebvre, H. (2003). The Urban Revolution. University of Minnesota Press.
Manzo, L. C. (2005). For Better or Worse: Exploring Multiple Dimensions of Place Meaning. Journal of Environmental Psychology, 25(1), 67-86.
Massey, D. (1994). Space, Place and Gender. Minneapolis: University of Minnesota.
Montgomery, J. (1998). Making a city: Urbanity, vitality and urban design. Journal of Urban Design, 3(1), 93-116.
Proshansky, H. M., Fabian, A.K. & Robert, K. (1983). Place-identity: Physical world socialization of the self. Journal of Environmental Psychology, 3(1), 57-83.
Rapoport, A. (1982). The Meaning of the Built Environment a Nonverbal Communication Approach. Beverly Hills, CA: Sage Publications, Inc.
Relph, E. (1976). Place and Placelessness. London: SAGE Publishing Ltd.
Schreyer, R, Jacob, G. R., White, R.J., Frazier, J. W.  & Bepstein, B. J.  (1981). Environmental meaning as a determinant of spatial behavior in recreation. In: R. Schreyer, G. Jacob, & R. White (eds.). Proceedings of the applied geography conferences, Vol. 4 (pp. 294-300). Binghampton, NY: SUNY Binghampton.
Sennett, R. (2000). New Capitalism, New Isolation: A flexible City of Strangers. Le Monde Diplomatique. (English Edition).
Shamai.S. (1991). Sense of place: an empirical measurement. Geoforum, 22(3), 358-347.
Schmid, C. (2015). Specificity and urbanization: A theoretical outlook. In: Basel ES, Diener R, Herzog J, et al. (eds.). The Inevitable Specificity of Cities. Zu¨rich: Lars Mu¨ller Publishers, pp. 287–307.
Tuan, Y.-F. (1977). Space and Place: The Perspective of Experience. London: Edward Arnold.
Thiis-Evensen, T. (1999). Archetypes of Urbanism: A Method of the Esthetic Design of Cities. Oslo: Scandinavian University Press.
 Twigger-Ross, C. L., & Uzzell, D. L. (1996). Place and identity processes. Journal of Environmental Psychology, 16(3), 205-220.
Williams, D. R., Patterson, M.E., Roggenbuck, J.W. & Watson, A.E. (1992). Beyond the commodity metaphor: Examining emotional and symbolic attachment to place. Leisure Science, 14(1), 29-46.
 
 
 
باغ نظر
دوره 18، شماره 102
آذر 1400
صفحه 69-82

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار