بررسی معماری ایلخانی با تکیه بر آثار معماری شهر اوجان

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، ایران.

2 استادیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، ایران.

3 کارشناس ارشد باستان‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، ایران.

چکیده

مهمترین بناهای معماری دوره مغول ( قرن های7 و8 هجری /14و15 م ) در سرزمین آذربایجان که به عنوان مرکز سیاسی دولت مغول شناخته می‌شد، ساخته شده است. از جمله ی این بنا ها می توان به رصد خانه مراغه، آثار متعدد در تبریز از قبیل مسجد، کاروانسرا وحمام و بازار و ساخت دو شهرک غازانیه وربع رشیدی اشاره کرد . یکی از شهرهای مهم این دوره سلطانیه می‌باشد که ساخت و توسعه آن در این دوره به دلیل عبور راه‌های بزرگ تجاری از کنار این شهر بود. از طرفی دیگر شهر اوجان نیز به عنوان پایتخت تابستانی ایلخانان به دلیل دارا بودن مرغزارهای بزرگ و همچنین قرار گیری در چهار راه ارتباطی آسیای مرکزی به بین النهرین و شمال غرب به فلات مرکزی انتخاب و ساخته شده است. این مقاله با رویکرد باستان شناختی در صدد ارائه گزارشی از چهار فصل کاوش قلعه وارگ حکومتی شهر تاریخی اوجان می باشدکه برروی ویرانه های دوره سلجوقی بنا شده است. معماران سازنده شهر اوجان ضمن اینکه تحت تاثیر شیوه والگوی معماری سلجوقی قرار گرفته بلکه با الگوبرداری از شیوه معماری دوره های پیشین ایران الگو وروش نوینی در ساخت وتزیین آثار معماری ارائه نموده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating Ilkhanid Architecture based on the Architectural of Ujan

نویسندگان [English]

  • Rahim Velayati 1
  • Hamid Karamipour 2
  • Farzaneh Saadati Rad 3
1 Assistant Professor, Department of Archaeology, Faculty of Literatures and Humanities, University of Tehran , Iran.
2 Assistant Professor, Department of History, Faculty of Literatures and Humanities, University of Tehran, Iran.
3 M.A. of Archaeology, Shahid Beheshti University, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: The most important architectural monuments of the Mongol period (7th and 8th centuries AH/14th and 15th centuries AD) were built in the land of Azerbaijan, which was the political center of the Mongol state.
Some of these important architectural monuments are such as a Maragheh Observatory, numerous monuments in Tabriz, such as the mosque, caravanserai, and the bazaar, as well as two Ghazaniyya settlements and Rabi Rashidi. One of the most important cities in this period is Soltanieh, which construction and development of the city, in this period, was due to the passage of major trade routes.  Meanwhile, a new area that has recently been discovered and excavated is the city of Ujan, which has been selected and built as the summer capital of the Ilkhans due to its large meadows and also being located at the crossroads of Central Asia to Mesopotamia and northwest to the Central Plateau of Iran. An important building has been found in this city, which has been excavated and studied for 4 seasons, and during this excavation, interesting and remarkable information about Ilkhanid architecture has been obtained.
Research objective: Therefore, in this article, we intend to introduce the architecture of the building found in this city, which is the government citadel and castle and study the Ilkhanid architecture based on the works found in this city. This article has been written with an archaeological approach and according to the archaeological excavations carried out in this area and intends to present a report of four seasons of excavation in the government citadel and castle of the historical city of Ujan, which was built on the ruins and remnants of ancient period Seljuq.
Conclusion:The architects of the Ujan, were not only influenced by the style and pattern of Seljuq architecture, but also by the architectural style of the previous periods of Iran, they presented a new pattern and method in making and decorating architectural works.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ilkhanid architecture
  • ilkhanid capital of Azerbaijan
  • Soltaniyeh
  • Ujan
  • Seljuq
 آجورلو، بهرام و مرادی، امین. (1399). رهیافتی تحلیلی به دیرینگی و کارکرد برج بزرگ جنوبی ربع رشیدی تبریز، باغ نظر، (17)، 45-56.
 ابن اثیر، عزالدین علی. (1378). تاریخ کامل، تاریخ بزرگ اسلام و ایران (ترجمه علی هاشمی و ابوالقاسم حالت)، تهران: مؤسسه مطبوعاتی علمی.
اشپولر، برتولد. (1378). تاریخ مغول در ایران (ترجمه محمود میر آفتاب). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.  
 اشرف، احمد. (1373). ویژگی‌های تاریخی شهرنشینی در ایران دورۀ اسلامی، نامه علوم اجتماعی، 1، (4)، 7-49.  
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم. (1378). مسالک و ممالک (ترجمه ایرج افشار). تهران: علمی فرهنگی.
 پیگولوسکایا، نینا ویکتوروونا. (1372). شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان (ترجمه عنایت‌الله رضا). تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
 تاج‌پور، مهدیه. (1398). بررسی ساختار فضایی شهر اوجان در دوره ایلخانی (پایان‌نامه منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد باستان‌شناسی). دانشکده ادبیات وعلوم انسانی، دانشگاه تهران، ایران.
 تسف، ولادیمیر. (1378). نظام اجتماعی مغول (ترجمه شیرین بیانی)، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 تشکری، عباس. (13۷7). ایران به روایت چین باستان. تهران: روابط بین‌الملل وزارت خارجه.
 توحیدی، فائق؛ کبیری، احمد و مهریار، محمد. (1365). بررسی و پیگردی برج و باروی ارگ شهر قدیم سلطانیه،  اثر،  (12،13،14)، 209-264.
 جوینی، علاءالدین عطاملک. (1370). تاریخ جهانگشا، به اهتمام عبدالوهاب قزوینی. تهران: انتشارات ارغوان.
 حافظ ابرو، نورالله بن عبدالله بن لطف الله. (1371). ذیل جامع‌التواریخ رشیدی، به اهتمام خانبابا بیانی، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
 حموی بغدادی، یاقوت. (1138). مجمع البلدان، جلد اول، (ترجمه علینقی منزوی). تهران: نشر سازمان میراث فرهنگی.
دانتی، مایکل. (1386). دوره ایلخانی تپه حسنلو (ترجمه  علی صدرائی و صمد علیون). تهران: نشر سازمان میراث فرهنگی.
رضوی، سید ابوالفضل. (1388). شهر، سیاست و اقتصاد در عهد ایلخانان، تهران: انتشارات امیرکبیر.
سرفراز، علی‌اکبر. (1361). گزارش کاوش در محوطه مسجد جامع علیشاه تبریز. تهران: آرشیو سازمان میراث فرهنگی کشور.
 سلطان‌زاده، حسین. (1377). روند شکل‌گیری شهر و مراکز مذهبی در ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
سمرقندی، کمال‌الدین‌عبدالرزاق. (1373). مطلع سعدین و مجمع بحرین. (به اهتمام عبدالحسین‌نوایی) تهران: طهوری.
 شراتو، امبرتو و گروبه، ارنست. (1377) هنر ایلخانی و تیموری. (ترجمه یعقوب آژند). تهران: مولی.  
 طوسی، خواجه نصیرالدین. (1371). اخلاق ناصری (تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری). تهران: نشرخوارزمی.
عون‌اللهی، سیدآقا. (1387). تاریخ پانصدساله تبریز (ترجمه زارع شاهمرسی). تهران: امیرکبیر.
 فضل‌الله همدانی، خواجه رشیدالدین. (1319). تاریخ مبارک غازانی، داستان غازان خان (703 ه ق). (به کوشش کارل یان). انگلیس: هرتفورد، اشتفان اوستن.
قزوینی، زکریا. (1377). آثار البلاد و اخبار العباد. (ترجمه عبدالرحمان شرفکندی)، تهران: مؤسسه علمی اندیشه جوان.
 کریمیان، حسن و مهدی‌زاده، بهزاد. (1391). نقش وقف در توسعۀ کالبد شهرهای ایلخانی، نمونۀ موردی تبریز، سلطانیه، اوجان، وقف میراث جاویدان، 22 (87)، 23-50.
کمال‌الدین‌حلمی، احمد. (1387). دولت سلجوقیان (ترجمه عبد‌الله ناصری). تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
کیانی، محمدیوسف. (1365). نظری اجمالی به شهرنشینی و شهرسازی در ایران. تهران: ارشاد اسلامی.
 کیانی، محمد یوسف. (1366). معماری اسلامی- جلد1و2، تهران: نشر جهاد دانشگاهی.
 لمب، هارلد. (1377). چنگیزخان (ترجمه رشید یاسمی). تهران: امیرکبیر.
 مارکوپولو. (1373). سفرنامه (ترجمه منصور سجادی). تهران: گویش.
 مستوفی، حمدالله. (1337). نزهه القلوب، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: انتشارات طهوری.
 مطراقچی، نصوح. (1379). بیان منازل (ترجمه و تعلیق رحیم رئیس‌نیا). تهران: نشر میراث فرهنگی.
ورجاوند، پرویز. (1366). کاوش رصدخانه مراغه، تهران: نشر امیر کبیر.
وصاف الحضره، فضل‌الله بن‌عبدالله. (1338). تجزیه الامصار و تزجیه الاعصار (تاریخ وصاف الحضره)، به اهتمام محمد مهدی اصفهانی، تهران: کتاب‌خانه ابن‌سینا و کتاب‌خانه جعفری تبریز.
 ولایتی، رحیم. (1392). گزارش فصل چهارم بررسی شهرستان بستان‌آباد- قوری گل و شیبلی. تهران: میراث فرهنگی و گردشگری.
 ولایتی، رحیم. (1396 الف). گزارش چاپ‌نشده کاوش فصل اول قلعه وارگ حکومتی شهر تاریخی اوجان.
 ولایتی، رحیم. (1396 ب). اوجان پایتخت باستانی ایلخانان در آذربایجان براساس یافته‌های باستان‌شناسی. تهران: نشر انتخاب.
 ولایتی، رحیم. (1397). گزارش چاپ‌نشده کاوش فصل دوم قلعه وارگ حکومتی شهر تاریخی اوجان.
 ولایتی، رحیم. (1398). گزارش چاپ‌نشده کاوش فصل دوم قلعه  و ارگ حکومتی شهر تاریخی اوجان.
 ویلبر، دونالد. (1393). معماری اسلامی ایران در دورۀ ایلخانان (ترجمه عبدالله فریار). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.  
هروی، سیف بن محمدبن علی. (1372). تاریخ‌نامه هرات، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: خیام.
 هویدا، رحیم. (1354). شهر تاریخی گمشده اوجان، مجله بررسی‌های تاریخی، 10(4)، 1-9.
 یوسفی‌فر، شهرام. (1390). شهر و روستا در سده‌های میانه تاریخ ایران. تهران: پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
یعقوبی، احمد بن واضح. (1361). البلدان (ترجمه محمد ابراهیم آیتی). تهران: بنپاه ترجمه و نشر کتاب.

Syrett, K. (2012). Aurel Steins arial Survey of the Roman Empires. frontier in Iraqand jordan, 48-51.