ارزیابی کیفی ابعاد حسی فضا در بازارهای تاریخی از منظر استفاده‌کنندگان (مطالعه موردی: بازار قزوین)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 گروه معماری، دانشکده معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، نقده، ایران

2 دکترای شهرسازی، استادیار دانشکده معماری و هنر، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

3 دانشکده معماری و هنر دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز

چکیده

بیان مسئله: ادراک عبارت است از تجربه حسی ما از دنیای پیرامون، که مستلزم شناخت محرک‌های محیطی و اقدامات واکنشی به این محرک‌هاست. معماری قلمرو چندگانه از تجارب حسی است که متقابلاً روی یکدیگر تأثیر می‌گذارند و درون هم‌آمیخته می‌شوند و زمینه ادراک از یک فضا را فراهم می‌آورند. در طول تاریخ، -بازارهای سنتی ایران- با مجموعه‌ای وسیع از کاربری‌ها و بناهای جنبی، مرکز جنب‌وجوش شهرها و تعاملات اجتماعی بودند. این بازارهای سرپوشیده که یادگار باارزشی از دوران قبل از مدرنیته هستند را می‌توان برخلاف پاساژها و مراکز خرید معاصر، فضاهایی چند حسی دانست که موجب ایجاد حس تعلق مکان در استفاده‌کنندگان از خود می‌شدند.
اهداف پژوهش: پژوهش حاضر با توجه به اهمیت نظام ادراکات حسی در ادراک فضایی و نقشی که این ادراک می‌تواند بر فرآیند شناخت و رفتار بگذارد، به بررسی کیفی ابعاد حسی فضا از منظر مخاطبان در بازار قزوین می‌پردازد.
روش پژوهش: جهت دستیابی به هدف تحقیق در جمع‌آوری داده‌ها از روش تاریخی-توصیفی و در تحلیل آن‌ها از روش تحلیلی-تطبیقی استفاده‌شده است. همچنین گرداوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی‌های میدانی حاصل گشته است.
نتیجه گیری: نتایج تحقیق حاکی از آن است که پاسخگویی مناسب به ابعاد مختلف نظام حسی در بازارهای تاریخی باعث خلق محیطی چند حسی در عین حفظ تداخل دامنه حسی شده است. شناخت کیفی ابعاد حسی فضا در این تحقیق مشخص کرد که منظر بصری بیشترین نقش را در ادراک محیط داشته و به همراه منظر لمسی در طول روز تقریباً ثابت می‌باشند. از سوی دیگر منظر صوتی و منظر شیمیایی به‌عنوان دو محرک تأثیرگذار در غنای حسی محیط مطرح هستند که نسبت به سایر محرک‌های محیطی تغییرات بیشتری در طول روز ‌دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Qualitative Assessment of the Sensory Dimensions of Space in Historical Bazaars from the Users’ point of view (Case Study: Qazvin Bazaar)

نویسندگان [English]

  • Javad Samadi 1
  • Dariush Sattarzadeh 2
  • lida Balilan Asl 3
1 Architecture, Architecture department, Islamic Azad University, Naghadeh, Iran
2 Assistant Professor, Department of Art & Architecture, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.
3 Architecture and Art Faculty, Islamic Azad University, Tabriz Branch
چکیده [English]

Problem statement: Perception is our sensory experience of the surrounding world and requires the recognition of environmental stimulus and responses to them. Architecture is a multiple realm of sensory experiences that mutually affect each other and are interconnected and provide an opportunity for perception of a space. Throughout history, “ Iranian traditional bazaars”, with a vast collection of land uses and adjacent buildings, were lively centers of cities, and social interactions. These covered bazaars, which are valuable relics from the pre-modern era, can be considered as multi-sensory spaces, unlike contemporary shopping malls and shopping centers, which make sense of belonging to a place among users.
Research Objectives: The present study attempts to qualitatively examines the senses cape components in the Qazvin Bazaar from the users’ viewpoint, considering the importance of sensory perception system in spatial perception and the role that this perception can play in the process of cognition and behavior.
Research Method: The present study is a historical-descriptive research in which the data were analyzed using analytical-comparative techniques. The data were collected using secondary (desk) study and field study.
Conclusion: The results indicate that proper responses to various aspects of the sensory system in historical bazaars have created a multi-sensory environment while maintaining the interference of sensory domain. The qualitative cognition of the sense’s cape components in the present study determined that the visual landscape has the greatest role in the perception of environment, and like the tacti escape, it is fixed during the day. On the other hand, the soundscape and smells cape are considered as two stimuluses affecting the sensory enrichment of the environment, which have more changes during the day than other environmental stimulus.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Perception of environment
  • Multi-sensory Architecture
  • Iranian Bazaar
  • Qazvin Bazaar
ایروانی، محمود و خداپناهی، محمدکریم. (1397). روانشناسی احساس و ادراک. تهران: سمت.
آتکینسون، ریتا ال. (1391). زمینۀ روانشناسی احساس و ادراک (ترجمۀ حسین ابراهیمی مقدم). تهران: فارابی.
براتی، ناصر و کاکاوند، الهام. (1392). ارزیابی تطبیقی کیفیت محیط سکونت شهری با تأکید بر تصویر ذهنی شهروندان، مطالعۀ موردی: شهر قزوین. هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، (18)، 25-34.
بِرک، اُگوستن. (1387). منظر، مکان، تاریخ (ترجمۀ مریمالسادات منصوری). باغ نظر، 5(9)، 81-90.
پاکزاد، جهانشاه و بزرگ، حمیده. (1391). الفبای روانشناسی محیط برای طراحان. تهران: آرمانشهر.
تقدیر، سامانه. (1396). تبیین مراتب و فرایند ادراک انسان و نقش آن در کیفیت خلق آثار معماری براساس مبانی حکمت متعالیه. پژوهش‌های معماری اسلامی، 5 (14)، 48-69.
حبیبی، لیلا و محمودی پاتی، فرزین. (1396)، از بازار تا پاساژ: تحلیلی بر سیر تحولات فضاهای تجاری مدرن در شهر تهران. باغ نظر، 14(49)، 43-52.
حناچی، پیروز و آزاد ارمکی، مرضیه. (1391). ادراک بصری محلۀ چیذر توسط نوجوانان چیذری. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، (7)، 87-98.
دویران، اسماعیل؛ خدایی، داوود؛ غلامی، سعید و دانشدوست، مهرداد. (1391). سنجش مؤلفه‌های آسایش بصری در منظر شهری، با تأکید بر محلۀ حسینیۀ اعظم زنجان. جغرافیا و مطالعات شهری، 1(3)، 21-49.
سلیمانی، علیرضا؛ آفتاب، احمد؛ اسدی، عیسی؛ کان، مریم و مجنونی، علی. (1396). بررسی تأثیر طراحی شهری بر رفتار و اخلاق شهروندان، مطالعۀ موردی: خیابان‌های امام، مدرس و کاشانی ارومیه. پژوهش‌های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، 5(2)، 289-314.
سوهانگیر، سارا و نصیر سلامی، محمدرضا. (1396). ارتقای کیفیت طراحی فضاهای معماری، با به‌کارگیری مکانیسم‌های عملکردی حواس. مدیریت شهری، (47)، 493-504.
شاهچراغی، آزاده و بندرآباد، علیرضا. (1394). محاط در محیط: کاربرد روانشناسی محیطی در معماری و شهرسازی. تهران: نشر جهاد دانشگاهی.
شاهچراغی، آزاده. (1388). تحلیل فرایند ادراک محیط باغ ایرانی براساس نظریۀ روانشناسی بومشناختی. هویت شهر، 3(5)، 71-84.
شرقی، علی؛ مطوف، شرف و اسدی، سعیده. (1396). تحلیل نقش ادراک خطر بر رفتار محیطی هنگام زمین‌لرزه در مجموعۀ گنجعلی‌خان و بازار کرمان.مطالعات شهر ایرانی اسلامی، (28)، 77-86.
صالحی‌نیا، مجید و نیرومند شیشوان، مهدیه. (1397). تبیین نقش مؤلفه‌های منظر حسی مبتنی بر حواس در کیفیت ادراک حسی محیطی گذر ارگ جدید تبریز. مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، 8(31)، 19-31.
طراوت، محدثه. (1392). مکان‌های چندحسی با رویکرد یادداشت‌برداری حسی و نمادگذاری برای حواس در فضاهای شهری، نمونۀ موردی: محلۀ جلفای اصفهان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشکدۀ معماری، دانشگاه هنر اصفهان، ایران.
عباسی، زهرا؛ حبیب، فرح و مختاباد امریی، سیدمصطفی. (1394). تدوین اصول و معیارهای ادراک فضایی در معماری بازارهای سنتی. مدیریت شهری، 14(39)، 291-316.
گلکار، کوروش. (1387). محیط بصری شهر، سیر تحول از رویکرد تزیینی تا رویکرد پایداری. علوم محیطی، 5(4)، 95-113.
لطفی، افسانه و زمانی، بهادر. (1393). نقش مؤلفه‌های منظر حسی در کیفیت محورهای مجهز محلی، مطالعۀ موردی: محور علیقلی آقا در اصفهان. مطالعات شهری، 4(13)، 43-56.
معینی، سیدحسن. (1391). بصریت اخلاقی در معماری معاصرۀ زیر سؤال رفتن یک سنت. کیمیای هنر، 1(3)، 25-34.
مکاندرو، فرانسیس تی. (1392). روانشناسی محیطی (ترجمۀ غلامرضا محمودی). تهران: ونیا.
منصوری، سیدامیر. (1389). چیستی منظر شهری. منظر، 2(9)، 30-33.
هال، ادوارد. (1385). بعد پنهان (ترجمۀ منوچهر طبیبیان). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
Campbell, R. (2002). Barcelona. Boston Globe, Ritrived from www.bostww.boston.com.
Carmona, M., Tim, T. Oc. & Tiesdell, S. (2003). Public Places, Urban Spaces, the Dimensions of Urban Design. , Londan: Architectural press.
Degen, .M. M. (2008). Sensing Cities: Regenerating Public Life in Barcelona and Manchester. London: Routledge studies in Human Geography.
Hazreena, H. (2010). Using the sensory garden as a tool to enhance the educational development and social interaction of children with special needs. Support for Learning, 25(1), 25-41.
Holl, S. (1994). Phenomenal zones. In Questions of Perception: Phenomenology of Architecture (pp. 40-42). Tokyo: AU Punl.
Mount, H. & Cavet, J. (1995). Multi- sensory enviroments: an exploration of their potential for young people with profound and multiple learning difficulties. British Journal of Special Education, 22(2), 52-55.
Picker, J. M. (2003). Victorian Soundscapes. Oxford: Oxford University Press.
Rodaway, P. (1994). Sensuous Geographies. London & New York: Routledge.