از اتوپیای خیالی تا دستوپیای واقعی سینمای ایران

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری پژوهش هنر، پردیس بین‌المللی کیش دانشگاه تهران، ایران

2 دکتری زیبایی شناسی هنر، استادیار پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران

چکیده

بیان مسئله: تاریخ سینما نمونه‌هایی را آشکار می‌سازد که نشان از آن دارد، فیلم‌سازان با خلق آثار خود در گونه‌های مختلف، در جهت نقد و تغییر جامعه کنونی و رسیدن به اتوپیا (آرمان‌شهر)ی مفروضشان در تلاش بوده‌اند، اما در رسیدن به این مسیر، ناپایدار و متزلزل بوده و شهر آرمانی‌شان را به دستوپیا (ویران‌شهر) تبدیل کرده و به تصویر کشیده‌اند. سینمای ایران نیز بر همین منوال رفتار نموده و تولیدات فراوانی را تجربه کرده است. تخیل و توهم‌زدگی، بدبینی، تقدیرگرایی، ناباوری و بی‌اعتقادی عناصر اصلی دستوپیاست و سینمای با شهرت جهانی ایران مملو از سوژه‌هایی بوده که بن‌مایه‌اش از این مضامین تشکیل شده است. مسئله اصلی پژوهش واکاوی چگونگی و چرایی دورشدن فیلم‌سازان سینمای ایران از اهداف آرمان‌شهر مورد علاقه خود و مخاطبانشان، و رسیدن به ویران‌شهر ناخواسته واقعی در دوره‌های گوناگون تاریخی است.
هدف: این پژوهش با هدفی کاربردی بررسی آرمان‌خواهی سینمای ایران را مورد مطالعه قرار داده است.
روش تحقیق: روش تحقیق کیفی و با رویکردی تاریخی-تحلیلی، به مرور منابع کتابخانه‌ای، مشاهده فیلم و مقایسۀ تاریخی سینمای ایران و مصاحبه می‌پردازد.
نتیجه‌گیری: نتیجه حاصله نشان از آن دارد که سینمای ایران در تمام دوره‌های تاریخی به سوی دستوپیا گرایش پیدا کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

From Imaginary Utopia to Real Dystopia in Iranian Cinema*

نویسندگان [English]

  • Payam Zinalabedini 1
  • Ahmad Alasti 2
1 Ph.D. Candidate of Art Research, Kish International Campus, University of Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, College of Fine Arts, University of Tehran, Iran
چکیده [English]

Problem statement: The history of cinema exhibits numerous examples of filmmakers striving to critique and transform their societies by making films in a variety of genres in an attempt to realize their personal vision of utopia. Most proved, however, to be precarious and inconsistent on this quest, thereby turning their utopia into a dystopia and depicting it as such. Iranian cinema, too, has trodden this path and produced similar works. Imagination, illusionism, fatalism, disbelief, and Irreligion are the main constituents of dystopias and Iran’s globally renowned cinema has long been a showcase for subjects fundamentally shaped by these elements.
Research objective: This study examines the notion of idealism in Iranian cinema, with the applied objective of analyzing and explicating the manner and the processes in which Iranian filmmakers diverged from the path leading to their – and their audience’s – aspired utopia and only created an unwanted dystopia through various historical periods.
Research method: The study was conducted using a qualitative research method with a historical-analytic approach. The data were collected through library resources, watching films, a historical comparison of Iranian cinema, and interviews.
Conclusion: The results indicate that, through all the historical periods since its inception, Iranian cinema has always tended toward dystopias.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Utopia
  • Dystopia
  • Iranian Cinema
  • Cynicism
  • Fatalism
  • Disbelief
  • Irreligion

مراجع

آبراهامیان، یرواند. (1383). ایران بین دو انقلاب (ترجمۀ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی). تهران: نشر نی.
آزاد ارمکی، تقی و امیر، آرمین. (1388). بررسی کارکردهای سینما در ایران: ارزیابی سینمای سالهای 1374 تا 1385 براساس توزیع کارکردی فیلم‌ها. مجلۀ جامعه شناسی هنر و ادبیات، 1(2)، 125–137.
آشوری، داریوش. (1387). دانشنامه سیاسی. تهران: انتشارات مروارید.
آقابابایان، سارا. (1396). تحلیل مؤلفه‌های مضمونی فیلم‌های آرمان‌شهری و پادآرمان‌شهری در سینمای علمی تخیلی معاصر، (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه سوره، تهران، ایران.
ابراهیم‌پور، داوود. (1388). بررسی تطبیقی اتوپیا در اندیشه‌های اجتماعی افلاطون، ابونصر فارابی و کارل مارکس. مجله جامعه‌شناسی، 1(3)، 91-110.
احمدی، بابک. (1375). از نشانه‌های تصویری تا متن، به سوی نشانه شناسی ارتباط دیداری. تهران: نشر مرکز.
اصیل، حجت‌الله. (1371). آرمان‌شهر در اندیشه ایرانی. تهران: نی.
امرسون، راجر ال. (1387). فرهنگ اندیشة سیاسی (اتوپیا) (ترجمۀ خشایار دیهمی). تهران: نی.
برلینر، تاد. (1397). زیبایی‌شناسی هالیوود، لذت در سینمای آمریکا (ترجمۀ حسام‌الدین موسوی‌ریزی). نشر: لِگا.
پی‌استون، برایان. (1383). مفاهیم مذهبی و کلامی در سینما (ترجمۀ امید نیک فرجام). تهران: بنیاد سینمایی فارابی.
توسلی، ابوالفضل. (1393). سینمای خرد، بررسی سینمای کیارستمی با تریلوژی. ساری: شلفین.
دلاور، علی. (1384). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران: رشد، مرکـز نشر و پخش کتابهای روانشناسی و تربیتی.
راودراد، اعظم. (1379). تحلیل جامعه شناختی فیلم‌های قرمز و دو زن. مجله فارابی، 9(4)، 60-75.
راودراد، اعظم و همایون‌پور، کیارش. (1383). جامعه هنرمند و هنرمند جامعه: تحلیل جامعه شناختی آثار بهرام بیضایی. مجله هنرهای زیبا، 3(19)، 85-94.
راودراد، اعظم و زندی، مسعود. (1385). عوامل اجتماعی مؤثر بر شکل‌گیری سینمای زن در ایران. نشریه مطالعات زنان، 4(3)، 23-40.
ساروخانی، باقر. (1375). مقدمه‌ای بر دایره‌المعارف علوم اجتماعی. تهران: کیهان.
سلطانی گردفرامرزی، مهدی. (1383). زنان در سینمای ایران. نشریه هنرهای زیبا، (18)، 87-98.
سیسری، ایشتوان و جونیور، رونی. (1383). نگرۀ مارکسیستی و داستان علمی‌تخیلی (ترجمۀ علی عامری مهابادی). فصلنامه فارابی، (53)، 382.
شهبازی، شاهپور. (1394). دراماتورژی فیلم. تهران: نشرچشمه.
شیخ مهدی، علی. (1382). جستاری بر زمان در تصویر سینمایی (منظری فلسفی- هنری). کتاب ماه هنر، (62 و61)، 138-150.
شیل، مارک و موریس، تونی فیتز. (1391). سینما و شهر (ترجمۀ میترا علوی‌طلب و محمود اربابی). تهران: روزنه.
صدر، حمیدرضا. (1381). درآمدی بر تاریخ سینمای سیاسی ایران. تهران: نشر نی.
فاستر، مایکل برسفورد. (1373). خداوندان اندیشۀ سیاسی (ترجمۀ جواد شیخ‌الاسلامی)، جلد اول. تهران: علمی و فرهنگی.
قاسمی، وحید و آقابابایی، احسان و صمیم، رضا. (1387). بررسی نقش و پایگاه اجتماعی زن و مرد در فیلم‌های دهه 70 سینمای ایران. نشریه هنرهای زیبا، 3(35)، 125-134.
قلی‌پور، علی. (1394). آیا می‌شود برای تماشاگر سلیقه ساخت؟ ویژه‌نامة ماهنامة سینمایی فیلم: پروندة پنجاه سالگی گنج قارون و خشت و آیینه، (491)، 78.
قهرمانی نژاد، علی ظفر. (1383). دیستوپیا در سینما. (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد). دانشکده سینما تأتر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.
کاظمی، عباس و محمودی، بهارک. (1387). پروبلماتیک مدرنیته شهری: تهران در سینمای قبل از انقلاب اسلامی. فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 4(12)، 89-114.
کوری، گریگوری. (1393). تصویر و ذهن (فیلم، فلسفه و علوم‌شناختی) (ترجمۀ محمد شهبا). تهران: مینوی خرد.
لاجوردی، هاله. (1388). زندگی روزمره در ایران مدرن: با تأمل بر سینمای ایران. تهران: ثالث.
مانهایم، کارل. (1380). ایدئولوژی و اتوپیا، مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی شناخت (ترجمۀ فریبرز مجیدی). نشر: سمت.
محمدی، مجید. (1377). سینمای علمی تخیلی. فصلنامه فارابی، (30)، 83.
مقصودی، مجتبی. (ویراستار) (1386). تحولات سیاسی و اجتماعی ایران. تهران: نشر روزنه.
مور، توماس. (1373). اتوپی (ترجمۀ داریوش آشوری و نادر افشار). تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
مهرابی، مسعود. (1371). تاریخ سینمای ایران: از آغاز تا سال 1357. تهران: نشر مؤلف.
ولز، اچ. جی. (1383). یوتوپیاها (ترجمۀ فخر یاسری). فصلنامه ارغنون، 3(25)، 135-142.
هیوارد، سوزان. (1381). مفاهیم کلیدی در مطالعات سینمایی (ترجمۀ فتاح محمدی). ناشر: هزاره سوم.
Freud, S. (1954). The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud (Vol. IX). London: Hogarth Press and the Institute of Psycho-analysis.
Jameson, F. (2005). Archaeologies of the Future: The Desire Called Utopia and Other Science Fictions. London: Verso.
Marx, K. & Engels, F. (1964). The German Ideology. Moscow: Progress Publishers
Rothstein, E. (2003). Utopia and its Discontents, Visions of Utopia. New York: Oxford University Press.
Sadr, H. (2006). Iranian Cinema: A political history. London: I.B. Tauris.
Wilde, O. (1954). The Soul of Man. Retrieved May 20, 2019, from https://www.gutenberg.org /files /1017/1017-h/1017-h.htm

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار