بررسی مفهوم طبیعت در آرایه‌های معماری دورۀ پهلوی براساس رهیافت گفتمانی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری معماری، گروه معماری، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران.

2 استادیار گروه معماری، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران.

3 استادیار گروه علوم اجتماعی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران.

چکیده

بیان مسئله: آرایه‏‌های برگرفته از طبیعت بخش جدایی‌‏ناپذیر معماری ایران بوده که با مخاطبان به گفت‌وگو نشسته است و دنیایی از باورها، ارزش‌ها و اندیشه‏‌ها را با استفاده از نقوش هندسی و غیر‏هندسی به تصویر می‏‌کشد. گذر زمان تغییرات ساختاری و معنایی بدیعی در آرایه‌های معماری ایجاد کرد، به‌طوری که در ایران دورۀ پهلوی، با تولد گفتمان‌های جدید، تزیینات معماری سیمایی متفاوت به خود گرفتند و مفاهیم متنوعی را به مخاطب عرضه کردند.
هدف: هدف از انجام این پژوهش شناسایی و تفسیر مفهوم طبیعت در آرایه‏‌های دورۀ پهلوی براساس رهیافت گفتمانی است.
روش تحقیق: از نوع کیفی است، داده‏‌ها با مطالعات اسنادی و میدانی گردآوری شده‏ و برای تحلیل از تکنیک تحلیل گفتمان استفاده شده است.
نتیجه‏‌گیری: تجلی طبیعت در آرایه‏‌ها، در قالب «صورت» و «محتوا» و از طریق معانی صریح و ضمنی، در معماری دورۀ پهلوی اول، با پیروی از گفتمان‌های ملی‏‌گرایی، سنت‏‌گرایی و غرب‏‌گرایی و تحت سیطرۀ «قدرت سیاسی-مذهبی» و در معماری دورۀ پهلوی دوم، با پیروی از گفتمان‌های سنت‏‌گرایی، تاریخ‏گرایی و مدرن‏گرایی و تحت سیطرۀ «قدرت فرهنگی-تاریخی» و «فناوری مدرن» است. این گفتمان‏‌ها از یک سو با نمایش عناصر قابل ادراک جهان پیرامون، که برگرفته از روایت‌‏های دورۀ باستان است، عقاید مذهبی و نظم کلاسیک در صورت آرایه‏‌ها را، از طریق تصاویر تجریدی و غیرتجریدی، به مخاطب نشان دادند و از سوی دیگر با بازنمایی معانی برگرفته از طبیعت، به‌ویژه نمادهای کهن‌الگویی، که در گذشته تجلی وحدت، قدرت و جاودانگی بودند، پیام‏‌های جدیدی را به مخاطب منتقل کردند. معانی تولید‌شده و پیامدهای اجتماعی حاصل از تجلی طبیعت در آرایه‏‌های دورۀ پهلوی در سایۀ «گفتمان‌های غالب و پدیدۀ قدرت» عبارت‌ است از مشروعیت‏‌بخشی به سیاست‌‏های حکومت، از طریق نمایش قدرت سیاسی حکومت و قدرت فرهنگی جامعه، ترغیب افکار عمومی و قانونی جلوه‌دادن سیاست‌های حکومت از طریق قدرت مذهبی، ایجاد همبستگی ملی و همسویی با تحولات جهانی.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Investigation of the Concept of Nature in Pahlavi’s Architecture Ornaments by Exploration of Discourse Approach

نویسندگان [English]

  • Kianoush Faraji 1
  • Qader Bayzidi 2
  • Bahman Bayangani 3
1 Ph.D. Candidate, Department of Architecture, Sanandaj Branch, Islamic Azad University, Iran
2 Assistant Professor, Department of Architecture, Sanandaj Branch, Islamic Azad University, Iran
3 Department of Humanities, Sanandaj Branch, Islamic Azad University, Iran
چکیده [English]

Problem statement: Nature-based ornaments are the integral part of Iranian architecture which has a kind of communication with the audiences picturing a world of values and thoughts by using geometric and non-geometric motifs. As time went by new structural and conceptual changes were created so that, by the birth of new discourses in Iran, in the Pahlavi period, they took a different appearance and presented various concepts to the audiences.
Research objective: The purpose of the study is to identify and interpret the concept of nature in ornament of architecture in the Pahlavi period with exploration in discourse approach.
Method: The present study was a qualitative research and data were collected by using documentary and field studies. For analyzing data, the discourse analysis technique was used.
Conclusion: The concept of “nature” in ornament manifested itself following nationalism, traditionalism, and westernization discourses of the First Pahlavi under the domination of the “political-religious power” and traditionalism, historicism, and modernism discourses of the Second Pahlavi under the domination of the “cultural-historical power” and “modern technology”, through “form” and “content” in the form of implicit and explicit meanings in architectural orientations. These discourses are derived from the ancient narratives, Islamic beliefs, and the classical order in the ornament forms through abstract and non-abstract pictures by representing the perceptible elements of the world around. On the other hand, they transformed new messages to the audience, by representing the meanings derived from the archetype symbols (which in the past were the manifestation of unity, power, and immortality). The generated meanings and the social consequences of nature’s manifestation in the ornament Pahlavi period and in the context of “the dominant discourses and the power phenomenon” are: legitimizing the government’s policies, by displaying the government’s political power and the cultural power of society, creating national solidarity, and aligning with the world transitions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Discourse approach
  • Nature
  • Ornament
  • Pahlavi period
• اعظمی، زهرا؛ شیخ‌الحکمایی، محمدعلی و شیخ‌الحکمایی، طاهر. (1392). مطالعۀ تطبیقی نقوش گیاهی گچبری‏های کاخ تیسفون با اولین مساجد ایران. هنرهای زیبا: هنرهای تجسمی، 18(4)، 15-24.
• بانی ‏مسعود، امیر. (1388). معماری معاصر ایران در تکاپوی سنت و مدرنیته. تهران: هنر معماری قرن.
• بتولی، سیدمحمدعلی. (1376) . یونگ و سهروردی. تهران: مؤسسۀ اطلاعات.
• پوپ، آرتور. (1382). معماری ایران. ترجمۀ غلامحسین صدری افشار. تهران: اختران.
• پیرنیا، محمدکریم. (1382). سبک‏شناسی معماری ایران. تدوین غلامحسین معماریان. تهران: پژوهنده.
• حسین‏آبادی، زهرا. (1395). بررسی نقوش جانوری و جانوران ترکیبی در آثار سنگی تمدن جیرفت. هنرهای زیبا: هنرهای تجسمی، 21(1)، 9-21.
• حاجلی، علی. (1395). فوکو، گفتمان، تحلیل گفتمان. فصلنامۀ انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 12(42)، 63-87.
• حبیبی، سیدمحسن. (1385). شرح جریان‌های فکری معماری و شهرسازی در ایران معاصر با تأکید بر دورۀ زمانی 1357-1383. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
• حجازی، مهرداد و مهدیزاده‏سراج، فاطمه. (1393). رابطۀ معنا، زیبایی، شکل و سازه در معماری دوران اسلامی. پژوهش‌های معماری اسلامی، 1(2)، 7-22.
• حسن‏پور، ناصر و سلطانزاده، حسین. (1395). عوامل پس‏زمینۀ تحولات معماری معاصر ایران در دوران پهلوی دوم و مقایسۀ تطبیقی آن با ترکیه. باغ نظر، 13(44)، 39-52.
• رجبلو، قنبرعلی. (1385). نقش، جایگاه،کارکرد و شیوه‌های بررسی متن فرمان مشروطیت با توجه به شاخص‏های تحلیل گفتمان. علوم انسانی دانشگاه الزهرا، 15(55)، 45-71.
• رئیسی، محمدمنان؛ نقره‏کار، عبدالحمید و مرادی، کریم. (1393). درآمدی بر رمز و رمزپردازی در دوران معماری اسلامی. پژوهش‌های معماری اسلامی، 1(2)، 79-94.
• سهیلی، جمال‏الدین و دیبا، داراب. (1389). تأثیر نظام‏های حکومتی در ظهور جنبش‏های ملی‏گرایانه معماری ایران و ترکیه. باغ نظر، 7(14)، 27-44.
• شیرازی، علی‏اصغر و یونسی، میلاد. (1390). تأثیر ملی‏گرایی بر معماری بناهای حکومتی دورۀ پهلوی اول. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 1(4)، 59-69.
• صالحی‏زاده، عبدالهادی. (1390). درآمدی بر تحلیل گفتمان میشل فوکو، روش‏های تحقیق کیفی. معرفت فرهنگی-اجتماعی، 2(3)، 113-141.
• طاهری سرتشنیزی، اسحاق و عزیزخانی، احمد. (1390). انسان‏شناسی پست‏مدرن و نقد آن از آموزه‏های دینی. انسان‏پژوهی دینی، 8(25)، 35-57.
• علی‏زاده، محمدعلی و طرفداری، علی‏محمد. (1389). تأثیر گفتمان ملی‏گرایی بر تحولات اجتماعی و فرهنگی دورۀ پهلوی اول. پژوهش‏نامۀ تاریخ، 5(19)، 99-122.
• فلاحت، محمدصادق و شهیدی، صمد. (1389). تحولات مفهوم طبیعت و نقش آن در شکل‏گیری فضای معماری. هنرهای زیبا، 2(42)، 37-45.
• قبادیان، وحید. (1382). مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
• قبادیان، وحید. (1392). سبک‏شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران. تهران: علم معمار.
• قدوسی‏فر، هادی؛ حبیب، فرح و شهبازی، مهتیام. (1391). حکمت خالده و جایگاه طبیعت در جهان‏بینی و معماری معابد ادیان مختلف. باغ نظر، 9(20)، 37-50.
• کفشچیان مقدم، اصغر و یاحقی، مریم. (1390). بررسی عناصر نمادین در نگارگری ایران. باغ نظر، 8(19)، 65-76.
• کفشچیان مقدم، اصغر؛ منصوری، سیدامیر وشمسی‏زاده ملکی، روح‌الله. (1392). بررسی تزیینات معماری سنتی ایران از منظر دیوار‏نگاری. هنرهای زیبا: هنرهای تجسمی، 18(3)، 57-64.
• کیانی، محمد‏یوسف. (1376). تزیینات وابسته به معماری ایران دورۀ اسلامی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
• گلابچی، محمود و زینالی فرید، آیدا. (1393). معماری آرکی‌تایپی (کهن‌الگویی)، الگوهای پایدار بنیادین. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• محمدزاده، رحمت. (1393). بررسی جایگاه طبیعت در مدرنیته و چالش‏های رودررو با تأکید بر شهرهای ایران. جغرافیا و برنامه‏ریزی شهری، 18(48)، 245-278.
• مرزبان، پرویز. (1379). خلاصۀ تاریخ هنر. تهران: علمی و فرهنگی.
• مصلی‏نژاد، عباس. (1387). تحلیل فرهنگ سیاسی در ایران معاصر براساس رهیافت گفتمانی. مطالعات سیاسی، 1(1)، 1-16.
• نصر، سیدحسین. (1375). هنر و معنویت اسلامی. (ترجمۀ رحیم قاسمیان). تهران: سوره.
• نورمحمدی، سوسن. (1388). ضرورت درک سرشت فضای معماری با استناد به رویکردهای معاصر مبتنی بر طبیعت. هنرهای زیبا، (37)، 49-58.
• هال، استیوئرت. (1396). معنا، فرهنگ و زندگی اجتماعی. ترجمۀ احمد گل‏محمدی. تهران: نی.
• Foucault, M. (1990). History of Sexuality, Introduction. London: Penguin.
• Foucault, M. (1980). Power/Knowledge: Selected Interviews and Other Writings. Hassocks, Sussex: Harvester.
• Foucault, M. (1991). Discipline and Punish: The Birth of the Prison. London: Penguin.