سیر تحول مفهوم منظر در شعر فارسی قرون اولیه هجری (3 تا 7)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

2 پژوهشگر دکتری معماری منظر، لابراتوار نظر، ایران، دانشگاه پاریس 8، فرانسه.

چکیده

نخستین گام برای فهم معنی عبارات و ابیات در متون، پی‌بردن به معانی صحیح و ترکیبات به کار رفته آنهاست. تاریخ زبان‌شناسی و مردم‌شناسی ایران نشانگر آن است که شناخت منظر و تصوّر آن، همه‌جا و همه وقت وجود داشته است و رابطه‌ای معنادار میان مفهوم و فضای متصوّر برای آن وجود دارد. منظر از واژگان کهن و پرکاربردی است که در شعر قرون اولیه هجری با ظاهری مشابه و معانی مختلفی به کار رفته است. . بارزترین ویژگی منظر در روایت‌ شاعران، دگرگونی معنای منظر و تحول مفهومی آن است که از ظاهر به باطن و از مفعول به فاعل تغییر می‌کند و روایت‌های مختلفی از منظر همانند نظرگاه، پنجره، ایوان، تماشاگاه، آسمان، دیدگاه، ترسیم می‌شود. واژه منظر با نگاهی کالبدی-معنایی سعی در تفسیر مفاهیم در دو دسته مادی و فرامادی دارد و شامل جنبه‌های توصیفی و مفهومی است. جنبه توصیفی به روایت صورت می‌پردازد و تمثیلی از صفات اخلاقی است و مقدمه‌ای بر ادراک، جنبه معنایی آن است.
مقاله حاضر با بررسی مفهوم منظر در شعر شاعران قرون اولیه هجری (3 تا 7) سعی در اثبات اهمیت و نقش این واژه در گذشته تا به امروز دارد. برای فهم منظر، مفهوم واژه تا آنجا که به فهم موضوع و درون‌مایه آن کمک می‌کند در حوزه شعر قرون اولیه به عنوان منبعی مستند و کهن در فرهنگ ایرانی بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Development of the Concept of landscape1 in Persian Poetry in the Early Hijri Centuries (3rd to 7th Hijri)

نویسندگان [English]

  • Seyed Amir Mansouri 1
  • Farnoosh Mokhles 2
چکیده [English]

The first step to understand phrases and verses in a text is to understand the meanings and combinations correctly. History of Linguistics and Anthropology of Iran suggests that the notation and understanding of landscape has always existed in this country and there is a meaningful relationship between the concept and the imagined space. Landscape is an old and common concept which was used in many primary Hijri centuries’ poems with similar form and varied meanings. The most prevalent changes regarding this term is its meaning which changes from appearance to inside and from an object to a subject and different narratives of seeing are depicted like viewpoint, window, porch, scene, sky and view. The term "landscape" has a set of sublunary and spiritual meanings and contains descriptive and conceptual aspects. Descriptive aspect narrates the appearance and it is an allegory of morals and an introduction to understand the conceptual aspect. 
This paper studies the concept of landscape in the poems of primary Hijri centuries (3rd to 7th) to indicate its importance and role in the past and now. In order to understand "landscape" and its themes, the old poems of that era are studied here.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Viewpoint
  • Landscape
  • Appearance
  • View
رودکی سمرقندی، جعفربن محمد. (1378). دیوان اشعار. تهران: رویان.
سعدی شیرازی، شیخ مصلح‌الدین. (1394). غزلیات سعدی. تهران: نیکا.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1341). دیوان حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم سنائی غزنوی. تهران : ابن سینا.
سنایی‌غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1387). حدیقه‌الحقیقه و شریعه‌الطریقه. تهران : دانشگاه تهران.
سیستانی، فرخی. (1311). دیوان فرخی‌سیستانی، به تصحیح : علی عبدال‌رسولی، تهران : مطبعه مجلس.
عطارنیشابوری، شیخ فریدالدین محمد. (1359). دیوان اشعار، به تصحیح : م. درویش. تهران : جاویدان.
عطارنیشابوری، شیخ فریدالدین محمد. (1363). هیلاج‌نامه، به تصحیح : احمد خوشنویس. تهران : انتشارات کتابخانه سنایی.
عطارنیشابوری، شیخ فریدالدین محمد. (1381). اشترنامه. تهران : انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
عطارنیشابوری، شیخ فریدالدین محمد. (1382). خسرونامه. تهران : مؤسسه فرهنگی اندیشه در گستر.
عطارنیشابوری، شیخ فریدالدین محمد. (1383). جوهرالذات، به تصحیح :  تیمور برهان لیمودهى. تهران : سنایی.
عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین محمد. (1386). مصیبت‌نامه، به تصحیح : نورانی وصال. تهران : زوار.
عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین محمد. (1391). منطق‌الطیر.   قابل دسترس در : سایت فرهنگی، اجتماعی و خبری تربت جام.
عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین محمد. (1394). الهی‌نامه، به تصحیح : شفیعی کدکنی. تهران : سخن.
فردوسی، ابوالقاسم. (1391). شاهنامه. تهران : پیام دوستی.
قبادیانی، ناصرخسرو. (1307). دیوان قصاید و مقطعات حکیم ناصرخسرو، به تصحیح : حاجی سید نصرالله تقوی. تهران : مطبعه مجلس.
موزه هنرهای معاصر تهران. (1390). شاهکارهای نگارگری ایران. تهران : مؤسسه توسعه هنرهای تجسمی معاصر و موزه هنرهای معاصر تهران.
مولوی، جلال‌الدین محمدبن محمد. (1384). دیوان کلیات شمس تبریزی. تهران : شقایق.
مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد. (1392). مثنوی‌معنوی، به تصحیح: رینولد ا. نیکلسون. تهران : هرمس.
نظامی‌گنجوی. (1390الف). اقبال‌نامه، به تصحیح : حسن وحید دستگردی. تهران : قطره.
نظامی‌گنجوی. (1390ب). خسرو و شیرین. تهران : پارس بوک.
نظامی‌گنجوی. (1390ج). شرف‌نامه، به تصحیح : حسن وحید دستگردی. تهران : قطره.
نظامی‌گنجوی. (1388). لیلی و مجنون. تهران : پارس بوک.
نظامی‌گنجوی. (1394). هفت پیکر نظامی. تهران : نشر الکترونیکی.