تأملی در مراتب وجودی محیط و تجلّی آن در بستر فرهنگی ایرانی اسلامی (نمونه موردی حیاط)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه معماری دانشگاه رازی کرمانشاه

2 null

چکیده

محیط یکی از واژه‌های پرکاربرد در مباحث مختلف از جمله معماری است. ازآنجاکه هدف غایی معماری، طراحی محیط است؛ تبیین ماهیت وجودی‌معنایی محیط (که اتفاقاً کمتر موردِبحث بوده و به یک مسئله بدل شده) می‌تواند نقش شایانی در هدفمندشدن مسیر طراحی و نقد داشته باشد. لذا هدف از مقاله پیش ِرو در عالی‌ترین سطح خود، پویش ماهیت محیط در عرصه معماری ایرانی اسلامی است. این مقاله که با استفاده از روش (تحقیق) استدلال‌های عقلی و با اتکا به مرتبه‌بندی هستیِ پدیده‌ها در حکمت ایرانی‌اسلامی انجام پذیرفته است، همّ آن داشته که با بررسی معنایی واژه محیط و معادل‌های آن در زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی، برخی از وجوه ماهیتی محیط را استخراج کند. علاوه براین، با رجوع به حکمت ایرانی‌اسلامی (و درصدر آن آموزه‌های قرآنی)، پویش دلالت‌های معنایی محیط ادامه یافته است. مقاله در ادامه به استخراج معانی حیاط در زبان فارسی، بینش اسلامی و معماری ایرانی‌اسلامی پرداخته است. نتایج تحقیق مؤید این مطلب است که محصوریت مادی اولین مرتبه از محیط است. در این مرتبت محیط جسمی است که خالی را دربرگرفته و اجسام دیگر را در خود جای داده است. محیط، در این مرتبت به سان یک جایگاه مادی نمود می‌یابد. آگاهی از محیط به مثابه حوزهای متمایز از حوزه پیرامونش دومین مرتبت محیط است. مخاطب این مرتبه ذهن آدمی است و عواملی مانند نوع زندگی، رویدادها و رفتارهای متمایز به انضمام عناصر متمایزکننده طبیعی به تفکیک این حوزه از حوزة پیرامونش کمک می‌کنند. از آنجاکه زندگی و آگاهی دو لایه معنایی از این مرتبه به شمار می‌آیند، محیط در این مرتبت به مثابه قرارگاهی رفتاری‌ادراکی متجلی می‌شود. سومین و بالاترین مرتبت محیط ازطریقِ وقوف به احاطه وجودی برتر محقق می‌شود. در این مرتبت که با نقش‌آفرینی نمادها تحقق می‌یابد؛ محیط بر سکونتگاهی معنوی دلالت دارد که تسکین‌دهنده روح آدمی است. بدیهی است این مراتب به صورت اعتباری تعیین شده‌اند و درحقیقت می‌توان طیفی پیوسته از مراتب محیط را متصور شد. علاوه براین، نتایج، نشان‌دهنده آن است که دلالت‌های معنایی حیاط، قرابتی نزدیک با دلالت‌های معنایی محیط دارد؛ این امر مؤید آن بوده که حیاط به مثابه یکی از هم‌خانواده‌های محیط و به مثابه یک فضای انسان‌ساخت، نمونه یا الگویی از یک محیط ایرانی‌اسلامی است که هر سه مرتبه در آن متجلی شده است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reflection on Existential Levels of Environment and its Manifestation in Iranian-Islamic Cultural Context (Case Study: Yard)

نویسندگان [English]

  • Javad Goudini 1
  • Elham Bakhtiarimanesh 1
  • Naser Barati 2
1 technical faculty of Razi uni
2
چکیده [English]

Environment is one of the most useful terms in various issues such as architecture. Since the ultimate goal of architecture is to design the environment, explaining the existential-semantic nature of environment (which has turned out to be discussed less, having become a problem) can play a significant role in making the path of design and criticism purposeful. Hence in its highest level, the present paper scans the nature of environment in Iranian Islamic architecture. Conducted with rational arguments and relying on existence rating of phenomena in Iranian Islamic wisdom, the present article intends to study the meaning of the term “environment” as well as its equivalents in Persian, Arabic, and English, and extract some aspects of its nature. In addition, referring to Iranian-Islamic wisdom (and above that Quranic teachings), the scanning of semantic implications of environment will continue. Afterwards, the paper extracts the meanings of yard in Persian language, Islamic view, and Iranian Islamic architecture. Results show that material confinement is the first level of environment, wherein environment is an object that surrounds an emptiness, keeping other objects in itself. In this level, environment appears as a material position. The second level of environment is awareness of it as an area, distinct from the surrounding areas, whose audience are human minds, and lifestyle, events, and distinct behaviors along with distinguishing natural elements are contributory factors in distinguishing this area from its surrounding ones. Since life and awareness are considered two semantic layers of this level, environment reveals as a behavioral perceptual foundation. The third and highest level of environment is realized through acquaintance with surrounding of a better existence. Realized through symbols’ role, environment implies a spiritual settlement that consoles human soul. Obviously, these levels have been determined credibly and in reality, one can imagine a continuous spectrum of environment levels. In addition, results show that semantic implications of yard are closely related to those of environment. This confirms that the yard is like a synonym of environment, as a man-made space, being a sample or pattern of an Iranian-Islamic environment, in which all three levels have been epitomized.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian architecture
  • Environment
  • Semantic levels
  • Yard
ابن‌سینا. 1383. الهیات؛ دانشنامه علائی. ت : معین، محمد. چ2. همدان : دانشگاه بوعلی سینا.
ابن‌عربی. 1385. فصوص الحکم. ت : موحد، محمدعلی و موحد، صمد. تهران : کارنامه.
امین رضوی، مهدی. 1387. سهروردی و مکتب اشراق. چ4. تهران : مرکز.
انیس، ابراهیم و دیگران. 1389. فرهنگ المعجم الوسیط عربی به فارسی، جلد اول. ت : بندرریگی، محمد. تهران : انتشارات اسلامی.
بختیاری‌منش، الهام. 1393. از معماری شکل تا معماری صورت. رسالة دکتری معماری. دانشگاه شهید بهشتی.
بلخاری قهی، حسن. 1384. مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی؛ دفتر اول : وحدت وجود و وحدت شهود. تهران : پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
پارسا، محمد. 1366. شرح فصوص‌الحکم. ت : مسگرنژاد، جلیل. تهران : مرکز نشر دانشگاهی.
جهانگیر، عیسی. 1390. محیط زیست و بحران آن؛ رویکردی قرآنی. معرفت فرهنگی اجتماعی، 2 (3) : 84-63.
جلیلی، محمد. 1389. ماهیت محیط؛ مروری تحلیلی بر مفهوم محیط در ادبیات روان‌شناسی محیطی. منظر، (12) : 31-28.
راپاپورت، آموس. 1390. فرهنگ، معماری و طراحی. ت : برزگر، ماریا و یوسف‌نیاپاشا، مجید. تهران : انتشارات شلفین.
راپاپورت، آموس. 1392. انسان‌شناسی مسکن. ت : افضلیان، خسرو. تهران : انتشارات کتابکده کسری.
راپاپورت، آموس. 1384. معنی محیط ساخته‌شده؛ رویکردی در ارتباط غیرکلامی. ت : حبیب، فرح. تهران : انتشارات پردازش و برنامه ریزی شهری.
زروانی، مجتبی و خداجویان، فاطمه. 1384. پاسداری از محیطزیست در آیات و روایات. مجله پژوهش دینی، (12) : 266-251.
سامه، رضا و صداقت، علی. 1392. مرتبه‌بندی معماری متناسب با ساختار وجودی انسان براساس آموزه‌های قرآن و حکمت اسلامی. پژوهش‌های میان رشته‌ای قرآن کریم، 4 (1) : 74-39.
سامه، رضا. 1393. ظرفیت‌های معماری متناسب با مفهوم کیفیت زندگی انسان در قرآن. پژوهش‌های میان‌رشته‌ای قرآن کریم، 5 (2) :
108-75.
شریف، میر محمد. 1362. تاریخ فلسفه در اسلام. ت :  پورجوادی، نصرالله. ج 1. تهران : مرکز نشر دانشگاهی.
کربن، هانری. 1377. تاریخ فلسفة اسلامی. ت : طباطبایی، سید جواد. چ2. تهران : کویر.
کربن، هانری. 1383. ارض ملکوت؛ کالبد انسان در روز رستاخیز.  ت : دهشیری، سید ضیاءالدین. چ3. تهران : طهوری.
گنون، رنه. 1389. بحران دنیای متجدد. ت : عزیزی، حسن. چ2. تهران : حکمت.
لنگ، جان. 1383. آفرینش نظریه معماری؛ نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ت: عینی‌فر، علیرضا. تهران :  انتشارات دانشگاه تهران.
معطوف، لویس. 1387. فرهنگ المنجد عربی به فارسی، جلد اول. ت : بندرریگی، محمد. تهران : انتشارات اسلامی.
مک اندرو، فرانسیستی. 1387. روان‌شناسی محیطی. ت : محمودی، غلامرضا. تهران : انتشارات زرباف اصل.
ملاصدرا. 1366. شواهد الربوبیة. ت : مصلح، جواد. چ1. تهران : سروش.
LDCE. (2007). Longman Dictionary Contemporary English. Tehran: Payeh danesh press.
Moore, G. T. (1979). Architecture and Human Behavior: The Place of Environment- Behavior Studies in Architecture.Stroudsburg, Pa: Wisconsin Architect.
OALD .(2007). Oxford Advanced Learner’s Dictionary. Tehran: Zabansara press.
Rapoport, A. (2007). The Nature of the Courtyard House: A Conceptual Analysis. TDSR, 18 (2): 57-72.