تبارشناسی پارک‌های معاصر تهران و بررسی زمینه‌های شکل‌دهنده به آنها

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری معماری، استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه علم و صنعت تهران. ایران

2 دانشگاه علم و صنعت ایران

چکیده

بیان مسئله
در زندگی نوین، پارک‌ها به عنوان عمده ترین فضای شهری، نقش مهمی در زندگی اجتماعی شهرنشینان دارند. تحولات اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی اخیر، رویکردهای گوناگونی در تجربه صدسال پارک‌سازی درنظام شهرسازی و مدیریت شهری نوین ایجاد ‌کرد. برای شناخت پارک‌های هر دوره باید ریشۀ خصلت‌های آن را در زمینه‌های زمانه آن جستجو کرد. کشف نحوه ‌‌تأثیر ‌‌اندیشه‌ها و الگو‌واره‌های فکری حاکم بر طراحی پارک‌های معاصر از زمان پهلوی تا کنون بر کالبد پارک‌ها سوال اصلی است که یافتن پاسخ آن ‌‌می‌تواند برای هر تصمیم گیری معاصر راهگشا باشد.
هدف
این تحقیق با مشخص‌کردن عوامل ‌‌تأثیرگذار و بررسی فراز و فرود آنها و تحلیل شیوه ‌‌تأثیرگذاری آنها در کالبد پارک راهنمای خوبی برای مدیران شهری، برنامه‌ریزان و طراحان پارک‌ها در آینده خواهد بود و ‌‌می‌تواند مبنایی برای تصمیم‌سازی در این حوزه تلقی ‌‌شود.
روش تحقیق
روش تحقیق به صورت تطبیقی و تحلیلی در بستر تاریخ‌پژوهی معاصر و مصداق‌پژوهی است. شهر تهران به دلیل داشتن محوریت درتحولات، بستر مکانی این پژوهش انتخاب شده است. دراین تحقیق، پنج رویکرد و دوره متمایز پارک‌سازی (یک دوره پهلوی وچهار دوره جمهوری اسلامی) معرفی و پارک‌های کلیدی و مورد توجه الگویی آنها به عنوان مبنا در نظر گرفته شده اند. در ابتدا تحولات کالبد پارک‌ها بررسی شده و سپس متغیرهای زمینه‌ای (مبانی اجتماعی،سیاسی و اقتصادی و فرهنگی) دوره‌های مختلف به صورت تطبیقی مورد بررسی قرارگرفته و چگونگی سازگاری تحولات کالبد پارک‌ها با 4متغیر زمینه ذکر شده، مشخص می‌‌‌شود.
نتیجه‌گیری
در روند بررسی‌ها، تمایزات کالبدی قابل توجهی بر پارک‌ها با تفاوت در سطح و نوع زیبایی‌شناسی و فرهنگ بهره برداری آنها قابل تشخیص است. پارک‌سازی اولیه مانند پارک شهر بیشتر جنبۀ اقلیمی و خنک‌کنندگی با تأکید بر الگوی باستان‌گرایی مدنظر بوده است. طراحی پارک‌های پهلوی دوم، ارگانیک و بیشتر جنبه تفرجی و روابط جدید اجتماعی داشته است. در پارک‌سازی اوایل انقلاب به جنبه خدماتی و کارکردی پارک و در ادامه در پارک‌هایی مانند : پارک گفتگو توجه به ابعاد فرهنگی بیشتر شده و سپس به جذابیت بصری پارک‌ها اهمیت داده شده است. پس از آن، پارک‌های عظیمی در جنوب شهر درجهت عدالت‌محوری ایجاد شد. به این ترتیب اولویت اصلی در سیر تحولات گونه‌ها، حساسیت‌های اقلیم و کارکرد، فرهنگ، زیبایی‌شناسی و عدالت اجتماعی بوده است. با این‌حال زمینه‌ها و شرایط گوناگون سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی عوامل مستقیم و ‌‌تأثیرگذاری هستند که الگوی پارک در هر دوره را مستقیماًً تحت ‌‌تأثیر قرار می‌دهند. و قبض و بسطی شامل سادگی پس از اوایل انقلاب و تجمل گرایی بعد از آن در سیر تحول پارک‌سازی ایران بر این مبنا قابل تفسیر است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Genealogy of Recent Parks of Tehran and Analyzing their Forming Background

نویسندگان [English]

  • Mahdi Hamzenejad 1
  • Fateme Gorji 2
1 University of Science & Technology
2 Iran University of Science and Technology
چکیده [English]

In modern life, parks as major municipal areas have an important role in social life of citizens. Recent social and cultural transitions created different approaches in one hundred years experiencing of making parks in the system of urbanization and modern town management. For recognizing every period’s parks we should search about their characteristics roots from that time. Discovering the way that thoughts and patterns affect designing parks from Pahlavi period till now is a major question that its answer can be a key role for recent decisions.
This research can be a guide for municipal managers, programmers and park designers for the future by determining effective factors and the way they affect on the body of the parks and analyzing their ups and downs and also it can be the base for making decisions.
The methodology is analytical comparative in contemporary research history context. Because Tehran centered in changes, has chosen as the location of this study. In this study five approaches and periods of building parks has introduced (Pahlavi period and four periods in Islamic Republic) and key parks were considered as basics. At first changes of park physics will be analyzes, then context variables (social, political, economical and cultural elements) of different periods will be analyzed comparatively and compatibility of changes of park physics with four variables will determined.
In the process of analyzing, a significant physical distinction over parks with differences about their level and kind of aesthetic and their cultural uses is recognizable. Primitive Park building such as City Park is more concentrated on the climate and cooling with emphasize on archaism. Pahlavi II designing parks were mostly organic and recreational and for purpose of making new social relationships.
In park building of early revolution the focus was on functional aspects of the park and in some parks like Conversational parks the focus was mostly on cultural aspects and then on visual attractions of parks. After that huge parks in the south of the city were created for axial justice. So the main priority in the history of development is the sensitivity of climate and function, culture, aesthetic and social justice. However different political, social, economic and cultural situations are effective factors that have a direct effect on park patterns in every period. Contraction and expansion include the simplicity of early after the revolution and luxury-oriented after that in the history of park building in Iran can be interpreted this way.

کلیدواژه‌ها [English]

  • park
  • Genealogy
  • Economic
  • Society
  • Culture and politics of Iran
آصفی، مازیار و ایمانی، الناز. 1393. ریشه یابی و شناخت عوامل دگرگون ساز روح معماری گذشته ایران در گذر زمان، اصالت گذشته، تازگی اکنون. هویت شهر، 8 (19) : 76-63.
باقری دولت آبادی، علی و ابراهیمی، حسین. 1395. توسعه محوری در دولت سازندگی و الزامات آن برای سیاست خارجی ایران.دولت پژوهی، 2(6): 133-173.
بلاغی حسینی، سید حجت. 1386.گزیده تاریخ تهران. چاپ اول. تهران : انتشارات مازیار.
بهبهانی،هما. 1385. پارک شهر از بدو تأسیس تا به امروز. مجموعه مقالات علمی و تخصصی فضای سبز: سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران، (3) : 25-22.
بییر، آن آر. و هیگنیز ،کاترین. 1381. برنامه ریزی محیطی برای توسعه زمین، ت: سیدحسین بحرینی و کیوان کریمی. تهران: دانشگاه تهران. 
تیبالدز، فرانسیس. 1383. شهرسازی شهروندگرا. ت: محمد احمدی نژاد. نشر خاک.
دادگر، یدالله. 1377. تحلیلی کلی بر اقتصاد ایران پس از انقلاب و دورنمای آینده آن (در پرتو اندیشه امام خمینی قدس سره)، نامه مفید، (15). قابل دسترس در: http://www.hawzah.net/fa/Article/View/79751/
دیوسالار،شاپور.کلایه،سعید محمود.1392. بررسی تحولات معماری و شهرسازی تهران و عوامل مؤثر بر آن. سازمان زیباسازی شر تهران. قابل دسترس در: html5156http://zibasazi.ir/fa/commentarticle/item/ 
راجرز، ریچارد.1387. عینیت در معماری. ت: امیر اعلا عدیلی. تهران : انتشارات همام.
حبیب, فرح.،اعتصام، ایرج و قدوسی‌فر، سیدهادی. 1392. تبارشناسی پارک‌های شهری دوره پهلوی اول، نمونه موردی: باغ ملی تهران. معماری و شهرسازی آرمان شهر، 6(11) :73-61.
سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران. 1380. اطلاعات مربوط به مساحت و تعداد پارک‌های تهران.
سلطان زاده، حسین. 1382. از باغ تا پارک. نامه انسان‌شناسی،2(4):113-91.
سلطانی، مهرداد. 1386. شکل گیری بوستان‌های شهری دوره معاصر:گذر از مفهوم باغ به پارک. فصلنامه باغ نظر، 4(8):58-48.
سلطانی،علی و نامداریان، احمدعلی. 1389. ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮی ﻓﻀﺎی ﺷﻬﺮی. نشریه هویت شهر،4(7):123-130.
شادی طلب، ژاله. 1381. ابعاد اجتماعی در مدیریت جنگل. مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه، 10(37): 193-220
شهری،جعفر. 1370.گوشه‌ای از تاریخ اجتماعی تهران قدیم. تهران : انتشارات معین.
فوزی، یحیی. 1384. تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران،ج 2. تهران : مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره. 
صالحی فرد و همکاران. 1389. تحلیلی بر ابعاد اجتماعی فضاهای سبز شهری با تاکید بر دیدگاه شهروندان(مطالعه موردی :کلانشهر مشهد). فضای جغرافیایی،10(29) :93 -51.
ضابطیان، الهام، خدایی، زهرا. 1388. رویکرد مشارکتی و اجتماعی محور در ایجاد فضاهای امن شهری. فصلنامه مدیریت شهری،1(3) :171-157.
گروتر،یورگ­کورت. 1393. زیبایی شناسی در معماری. ت : پاکزاد، جهانشاه و همایون، عبدالرضا. تهران : دانشگاه شهید بهشتی.
مجلسی کوپایی، ابوذر و همکاران. 1392. ویژگی‌های نخستین پارک تهران:پارک امین الدوله. باغ نظر،10(25) :3-16
معماریان، غلامحسین. 1392. سیری در مبانی نظری معماری. تهران: سروش دانش، با همکاری نشر معمار.
منصوری،سید امیر. 1389. درآمد چهارنسل متوالی پارک‌های شهری. مجله منظر،2(10) : 5-4.
نعیما ،غلامرضا. 1385. باغ‌های ایران که ایران چو باغی است خرم بهار.تهران : پیام. 
نیلی، مسعود. 1376. اقتصاد ایران. تهران : موسسه عالی پژوهش و برنامه ریزی اقتصادی.
معاونت نظارت راهبردی دفتر نظام فنی اجرایی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور. 1389. ضوابط طراحی فضاهای سبز شهری تجدید نظر اول سایت اندیشه سیاسی. پایگاه پرسمان دانشجویی : . 2533http://www.siasi.porsemani.ir/node/
Fiske, J. (1993). Power Plays, Power Works. Newyork:Verso.
Gul, A & Gezer, & Kane, B.(2006). Multi-criteria analysis for locating new urban forests:An example from Isparta, Turkey. Journal of Urban Forestry & Urban Greening, (5):57–71.