مطالعه تطبیقی معماری و محتوای مدارس ایران از دوره سنتی تا نوین

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی. ایران. مربی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اراک، گروه معماری

2 استادیار گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی اراک

3 دانشگاه علم و صنعت ایران-دانشکده معماری و شهرسازی

چکیده

آموزش و به تبع آن فضاهای آموزشی در هر دوره ای، از نقش مهمی در رشد و بالندگی جوامع برخوردار بوده اند. مدارس شناخته شده ترین فضاهای آموزشی هستند که در طی زمان در در بخش های گوناگون از جمله معماری، دستخوش تحولات اساسی شدند. از این رو بررسی این تحولات طی دوره های مختلف از اهمیت خاصی برخوردار است. مسئله امروزی مدارس ما، عدم وجود کیفیات فضایی در معماری آنها و جایگزینی عناصر دیگر، در قیاس با مدارس سنتی است. بدین معنا که در معماری مدارس امروز، کیفیاتی که در مدارس سنتی دیده می شد، وجود ندارند و در مقابل عناصر دیگر جایگزین شدند. پژوه شهایی که تا به امروز در زمینه مدارس انجام شده، نشان م یدهد کمتر به تحولات معماری و محتوای
مدارس و علت آنها، طی دوره های مختلف پرداخته شده است، لذا بررسی این تحولات و علت آنها امری ضروری است. این نوشتار بر آن است این تحولات و علت آنها را مورد مطالعه قرار دهد. هدف از این پژوهش، بررسی تحولات معماری و محتوای مدارس و ارتباط میان این دو، در دوران سنتی، انتقالی و نوین ایران، در قیاس با هم است. در این پژوهش از روش تحقیق، تطبیقی-تحلیلی استفاده شده است. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای است. جهت بررسی تطبیقی، مدرسه دودر، چهارباغ و آقابزرگ از دوره سنتی، مدرسه دارالفنون از دوره انتقالی و مدرسه مارکار از دوره نوین انتخاب شدند. سپس شاخص های مورد نظر، جهت مقایسه تعیین و بررس یها انجام گرفت. فرضیه پژوهش بر این استوار است
که تحولات معماری مدارس ایران در دوره انتقالی و نوین نسبت به دوره سنتی، متأثر از محتوای آنها است اما نتایج تحقیق بر این مطلب صحه نگذاشت و فرضیه رد شد. نتایج تحقیق نشان داد تحولات معماری و الگوی مدارس ایران در دوره انتقالی و نوین نسبت به دوره سنتی، ناشی از تقلید تجردگرا به سمت معماری غرب بوده و عدم وجود کیفیات فضایی مدارس سنتی در معماری مدارس نوین در قیاس با مدارس سنتی و حذف بخش اقامتی ناشی از همین امر بوده و محتوا تأثیری بر این تغییرات نداشته است. بدین ترتیب تا میانه دوره قاجار، مدارس ایران الگوی سنتی را حفظ کرده اما از این دوره به بعد، با تأسیس دارالفنون و بهره گیری از معماری غرب، تحولی در معماری مدارس ایجاد شد. به عبارتی، ساختار
جدید مدارس در دوره انتقالی و نوین، تقلیدی اروپائی با حذف بخش اقامتی (مدرسه _ حجره) به سوی (مدرسه_ راهرو_ کلاس) است. ب ه گونه ای که کیفیات فضایی مدارس سنتی حذف و عناصر دیگر جایگزین شده و مدارس نوین با معماری جدید شکل گرفتند.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Architecture and Content of Iran’s Schools from the Traditional Era to the Modern Era

نویسندگان [English]

  • Sepideh Alaghmand 1
  • Saeed Salehi 2
  • Farhang Mozaffar 3
چکیده [English]

Education and educational spaces in any eras have had a significant role in the growth and development of
communities. Schools are the best-known educational spaces, which were undergone essential changes over
time in various fields including architecture. Thus, it is important to evaluate these changes during different
eras. The lack of spatial qualities and replacement of other segments are our schools today problem, compared
traditional schools. In other words, the qualities existing in traditional schools are absent in architecture of
today’s schools, and the other elements were replaced. Studies that have been conducted regarding schools
to date show that less attention has been paid to architecture and content changes of schools, and their cause
during different periods. Thus, it is necessary to evaluate these developments and their reasons. This paper
tries to examine these developments and their causes. The aim of this study is to evaluate changes in the
architecture and content of schools and the relationship between them in the traditional, transitional, and
modern era in Iran, compared to each other. In this study, a comparative-analytical research methodology
has been used. Library studies were used to collect data. Dodar, Chahar Bagh, and Aqabozorg schools, from
traditional era, Darolfonun School from transitional era and Markar School from modern era were selected
for comparative analysis purposes; then the required indexes determined for comparison and the evaluations
were carried out. According to the hypothesis of this study, compared to the traditional era, architectural
developments in Iranian schools during the transitional and modern eras are mostly affected by their content;
nevertheless, results do not support the hypothesis and therefore, it was rejected. The results showed that the
architectural changes and the pattern of Iranian schools during the transitional and modern eras compared to
traditional era were associating with an abstraction-oriented imitation from the architecture of the West and
the lack of traditional schools spatial qualities in the architecture of modern schools. Therefore, the same
applies to the elimination of the residential section and the contents had no effect on these changes. In this
way, the Iranian school has maintained the traditional pattern until mid-Qajar, but since this era onwards and
with the establishment of Darolfonun and utilizing the West architecture, the architecture of schools were
change. In other words, the new structures of schools during the transitional and modern eras, was a European
imitation through eliminating the residential section (school-chamber) and converting to the (school-corridorclass).
Thus, the spatial qualities of traditional schools were eliminated, new elements were replaced, and
modern schools with new architectural were formed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Architecture
  • content
  • Iran’s schools
  • Transitional to modern era
• ایوانف، میخاییل سرگیویچ. 1356 . تاریخ نوین ایران. ت : هوشنگ تیزابی و حسن قائم پناه. تهران : نشر طوفان.
• آدمیت، فریدون. 1348 . امیرکبیر و ایران. تهران : انتشارات خوارزمی.
• بانی مسعود، امیر. 1388 . معماری معاصر ایران. تهران : نشر هنر معماری قرن.
• بمانیان، محمدرضا.، مومنی، کوروش و سلطان زاده، حسین. 1392 . بررسی تطبیقی ویژگی های طرح معماری مسجد-مدرسه های دوره قاجار و مدارس دوره صفویه. نشریه معماری و شهرسازی آرمانشهر، (11): ۳۴ - ۱۵.
• بمانیان، محمدرضا.، مومنی، کوروش و سلطان زاده، حسین. 1390 . بررسی تطبیقی نقوش کاشیکاری دو مسجد-مدرسه چهارباغ و سید اصفهان. نشریه مطالعات تطبیقی هنر، 1 (2): 16-1.
• پسندیده، محمود. 1385 . حوزه علمیه خراسان. مشهد : بنیاد پژوهش های اسلامی.
• پطروشفسکی، ایلیا پاولوویچ. 1354 . اسلام در ایران. ت : کریم کشاورز. ترهان: نشر پیام.
• پیرنیا، محمدکریم. 1387 . آشنایی با معماری اسلامی ایران. تهران : انتشارات سروش دانش.
• پیرنیا، محمدکریم. 1387.  سبک شناسی معماری ایرانی. تهران : انتشارات سروش دانش.
• پیرنیا، محمدکریم و معماریان، غلامحسین . 1387 . معماری ایرانی. تهران : انتشارات سروش دانش.
• ثواقب، جهانبخش. 1373 . مدرسه خان یادگار عصر صفویه در شیراز. فصلنامه فرهنگ فارس، (4): ۵۸- ۴۵ .
• حاجی قاسمی، کامبیز. 1377 . گنجنامه فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران، گنجینه آثار تاریخی اصفهان. تهران : انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور.
• حاجی قاسمی، کامبیز. 1379 . گنجنامه مدارس تهران : انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور.
• خانی، سمیه.، صالحی کاخکی، احمد و تقوی نژاد، بهاره. 1391 . بررسی تطبیقی معماری و تزیینات مدرسه غیاثیه خرگرد و چهارباغ اصفهان. نشریه مطالعات تطبیقی هنر، 2 (4): 51-37.
 • خدابخشی، سحر، فروتن، محمدرضا و سمیعی، امیر. 1394 . بررسی سیر تحول فضای معماری مدارس براساس ارزیابی نقش نظام آموزشی حاکم بر آنها (نمونه موردی:مدرسه سپهسالار،دارالفنون و دبیرستان البرز). فصلنامه باغ نظر، 12 (37): 74-61.
• خزایی، محمد. 1388 . ساختار و نقش مایه های مدارس دوره تیموری در خطه خراسان. فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، (11): 66.
• دانشنامة تاریخ معماری ایرا نشهر. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. 1390 . بازبینی شده در ۱۹/ ۵/ ۲۰۱۱.
• درانی، کمال. 1376 . تاریخ آموزش و پرورش ایران قبل و بعد از اسلام. تهران : نشر سمت.
• زمرشیدی، حسین. 1388 . مدرسه استاد شهید مطهری )سپهسالار سابق(  مظهر هنرهای قدسی معماری اسلامی. مجله اثر، (45): .65-84
• سازمان پژوهش و برنامه ریزی. از آدرس اینترنتی : / http://darolfonoon.oerp.ir/arch/plan ، بازدید: ۵/ ۲/ ۹۵.
• سلطا نزاده، حسین. 1364 . تاریخ مدارس ایران از عهد باستان تا تأسیس دارالفنون. تهران : نشر نگاه.
• سلطا نزاده، حسین. 1378 . مسجد- مدرسه های تهران. فصلنامه وقف میراث جاویدان، (28): 64 – 53  
• سمیع آذر، علیرضا. 1376 . تاریخ تحولات مدارس در ایران. تهران: سازمان نوسازی توسعه و تجهیز مدارس کشور.
• سمیع آذر، علیرضا. 1379 . نگره شنتس و الگوی عملکردی فضای باز در مدارس ایران. مجله صفه : 10 ) 31 ( : 110 - 109 .__
• صفا، ذبیح الله. 1338 . تاریخ ادبیات ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• طاهرسیما، سارا.، ایرانی بهبهانی، هما و بذرافکن، کاوه. 1394 . تبیین نقش آموزشی فضای باز در مدارس ایران با مطالعه تطبیقی مدارس سنتی تا معاصر )نمونه های موردی : مدرسه چهارباغ، دارالفنون و البرز(.فصلنامه پژوهش های معماری اسلامی. 3 ) 6( : ۷۰ - ۵۵.
• علیزاده، کتایون.، نجیب، نسرین و صارمی، حمیدرضا. 1392 . بررسی تطبیقی سیر تحول ساختار، عملکرد، معنا و تزیینات مدارس در شهر مشهد )دوره تیموری و صفوی(. کفرانس بین المللی عمران، معماری و توسعه پایدار شهری، تبریز.
• فاضل، محمود. 1350 . مدارس قدیم مشهد، مدرسه دودر. مجله وحید، 9 ) 11 ( : 1663 - 1161 .
• قبادیان، وحید. 1392 . سبک شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران. تهران : نشر معمار.
• کسایی، نورالله. 1374 . مدارس نظامیه و تأثیرات علمی و اجتماعی آنها. تهران: نشر امیر کبیر.
• کیانی، محمدیوسف، ۱۳۹۱. معماری ایران دوره اسلامی. تهران : سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها.
• گلیجانی مقدم، نسرین. 1378 . جایگاه تاریخی معماری مسجد، مدرسه آقابزرگ کاشان. تهران : مجموعه مقالات همایش معماری مسجد :گذشته، حال، آینده.
• محبوبی اردکانی، محمد حسین. 1354 . تاریخ موسسات تمدنی جدید در ایران، جلد 1. تهران : انتشارات دانشگاه تهران.
• ملازاده، کاظم و محمدی،مریم. 1381 . مدارس و بناهای مذهبی تهران.تهران:شرکت انتشارات سوره مهر.
• موزه تاریخ و فرهنگ زرتشتیان )مارکار(. از آدرس اینترنتی : / http://markarmuseum.com ، بازدید: ۲۰/ ۱/ ۹۵.
• مهدوی نژاد، محمدجواد. و همکاران، 1392 . گونه شناسی مسجد-مدرسه های دوره قاجار. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، ) 11 ( :5-۱۵ .
• ناصح، محمد امین. 1386 . نگاهی تطبیقی به پیشینه شش مدرسه تاریخی ایران )با رویکردی به نقد تدریس الفبا در نظام آموزشی سنتی(. مجله نامه انجمن، ) 28 ( : 124 - 107 .
• نصیری، فهیمه. 1384 . عوامل زیربنایی در استقرار نظام آموزش مجازی. پیک نور، 3 ) 2( : 125 - 120 .
• وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح. 1374 . مجموعه آثار معماری سنتی ایران دوره اسلامی. تهران : وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح.
• هاتشتاین، مارکوس و دیلیس، پیتر. 1389 . اسلام هنر و معماری. ت : نسرین طباطبایی و همکاران. تهران : نشر پیکان.
• هردگ، کلاوس. 1376 . ساختار شکل در معماری اسلامی ایران و ترکمنستان. ت : محمد تقی زاده. تهران : بوم.
• هوشیاری، محمد مهدی.، پورنادری، حسین و فرشته نژاد، سید مرتضی. 1392 . گونه شناسی مسجد-مدرسه در معماری اسلامی ایران، بررسی چگونگی ارتباط میان فضای آموزشی و نیایشی. دو فصلنامه معماری ایرانی، ) 3 ( : ۵۴ - ۳۷ .
• هیلن براند، رابرت. ۱۳۹۰. معماری اسلامی. ت : ایرج اعتصام. تهران : سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران.
• یزدنگار. 1392 . یزدنگار در شهر- قسمت اول : مجموعه مارکار. از آدرس اینترنتی: ، http://www.yazdnegar.ir/post/124 تاریخ مراجعه :۲۵/ ۱/ ۹۵.
• Durkheim, E. (1958). Encyclopedie de I’Islam. Tome 2, 5 nouvelle edition. NewYork: Yale University Press.
• Kardan, A. M. (1957). Organization scolaire en Iran: histoire et perspective. Cairo: Univ. de Genève.
• Kazemi, M. & Nazari, L. (2015). Studying the Effect of Schools Environment Architecture on Students Identity Formation in Iran High Schools. International Journal of Architecture and Urban Development, 5 (3): 47-49.__