خانه‌بودن؛ پژوهشی اکتشافی در روایت ساکنان از معنای خانه در بافت میانی شهر کرمانشاه (الگوهایی برای بهبود خانه‌های آپارتمانی)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 استاد، گروه معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

3 دانشیار، گروه معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: پرسش از چیستی و چگونگی خانه‌بودن پرسشی عمیق و به‌قدمت زندگی آدمی است. اما شکاف عمیق میان پژوهش‌های حوزۀ معماری خانه با کالبدی که به‌عنوان خانه در زندگی امروز مشاهده می‌شود؛ نیاز به ارتباط بیشتر این دو حوزه را الزامی می‌نماید. ارتباطی با حلقۀ مفقوده جایگاه ساکنان و فهم آن‌ها از چیزی که بیشترین تجربۀ ماندن در آن را دارند. این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که الگوهای موجود از معماری خانه‌های آپارتمانی و فضاهای اصلی تشکیل‌دهندۀ آن‌ها چگونه می‌تواند در راستای خواسته و نیاز ساکنان براساس معنای خانه برای آن‌ها بهبود یابد و به الگوهایی قابل تعمیم در صورت‌های مختلف تبدیل شود؟
هدف پژوهش: فهم اصلی‌ترین معیارهای سازندۀ معنای خانه از نگاه ساکنان، نمود این معنا در کالبد معماری خانه و سپس رسیدن به الگوهایی برای بهبود وضعیت موجود خانه‌های آپارتمانی براساس پارامترهای ساکنان برای تقرب به محیط‌های زندگی‌محور.
روش پژوهش: این پژوهش با رویکردی کیفی، از نظر هدف کاربردی به‌صورت توصیفی-تحلیلی و شیوۀ جمع‌آوری داده‌ها، از طریق مطالعۀ کتابخانه‌ای همراه با پژوهش میدانی است. همچنین شیوۀ تحلیل داده‌ها براساس نظریۀ داده‌بنیاد است. در این مسیر برای گردآوری داده‌ها از مصاحبۀ عمیق با 42 نفر از ساکنان خانه‌های آپارتمانی در بافت میانی شهر کرمانشاه در قالب سؤالات نیمه‌ساختار‌یافته تا رسیدن به اشباع نظری، مشاهده و برداشت میدانی از فضاهای موجود استفاده شده است. 
نتیجه‌گیری: تکرار و یکسان‌بودن صورت معماری در مقیاس‌های مختلف نمی‌تواند مکان زندگی را به سمت خانه‌بودن هدایت کند، بلکه این الگوها هستند که راهنمای چنین طریقی محسوب می‌شوند. در این راستا سه الگو برای سه مقیاس مختلف در شش فضای اصلی خانه‌های آپارتمانی کشف شد: اتاق‌های شخصی، اتاق‌های خصوصی، فضاهای جمعی، فضاهای نیمه‌باز، ورودی‌ها و آشپزخانه. لایه‌بندی در ارتباط با فضای قبل و بعد فراتر از فضای درونی، الگوهای شکسته در فضاهایی با دسترسی عمومی-خصوصی و وجود فضاهای میانی از اصلی‌ترین الگوهای بهینه در تمامی فضاها بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Being Home; An Exploratory Study on Residents’ Descriptions of the Meaning of Home in the Middle Texture of Kermanshah (Patterns for Improving the Apartments)

نویسندگان [English]

  • Mahya Bakhtiary manesh 1
  • Mojtaba Ansari 2
  • Mohammadreza Bemanian 2
  • Mansour Yeganeh 3
1 Ph.D. in Architecture, Art and Architecture Faculty, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
2 Professor, Department of Architecture, Faculty of Arts and Architecture. Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
3 Associate Professor, Department of Architecture, Faculty of Arts and Architecture. Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: The question of the quality and the meaning of home is a profound question, which is as old as human life. In this connection, the wide gap in research between home architecture and the texture called home in today’s life requires investigating the relationship between these two areas. A relationship also involves the missing link between the position of residents and their understanding of what they experience by staying in homes. How can the architectural patterns of apartment homes and the main spaces constituting them be improved to meet residents’ needs based on how they define the meaning of home? How can these patterns be converted into generalizable patterns of various forms?
Research objective: The goal of this study was to understand the core criteria underlying the meaning of home from the views of residents, represent this meaning in home architecture, and then develop patterns for improving the existing situation of apartments based on residents’ parameters for approaching life-centered environments. 
Research method: The present study used a qualitative approach and had an applied goal. This study also fell under descriptive-analytical methods and data were collected from library sources and field surveys. Also, data were analyzed by using the Grounded Theory method. Here, to collect data, in-depth semi-structured interviews were conducted with 42 residents of apartment homes located in the middle texture of the city of Kermanshah, Iran. The sampling process continued until theoretical saturation was achieved. Also, field observation and surveys of existing spaces were carried out. 
Conclusion: The repetitive and uniformity of architectural forms of various scales cannot turn a living place into being home; rather, it is the patterns that function to turn living places into being home. In this connection, three patterns of various scales were examined within six main spaces of apartment homes; personal rooms, private rooms, collective spaces, semi-open spaces, entrances, and kitchens. The layering of pre- and post-spaces beyond interior spaces, broken patterns in spaces with private-public accessibilities, and middle spaces were found to be the main optimal patterns in all spaces.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Home
  • Home architecture
  • Meaning of home
  • Patterns
  • Residents
  • Apartments

مراجع

ارمغان، مریم؛ خوانساری، شیدا و شفیعیان، محدثه. (1400). خانه‌هایی که در من جا ماندند. مشهد: کتابکده کسری.
آصفی، مازیار و ایمانی، الناز. (1395). بازتعریف الگوهای طراحی مسکن مطلوب ایرانی- اسلامی معاصر با ارزیابی کیفی خانه‌های سنتی. پژوهش‌های معماری اسلامی، 4(2)، 56-73.
آقالطیفی، آزاده و حجت، عیسی. (1397). بررسی تأثیرپذیری مفهوم خانه از تحولات کالبدی آن در دوران معاصر در شهر تهران. هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، 23 (4)، 41-54.
آقالطیفی، آزاده. (1400). در جستجوی نسبت تحولات خانه‌های معاصر و خانه‌های تاریخی شهر سنندج. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 12(45)، 17-30.
الکساندر، کریستوفر. (1390). معماری و راز جاودانگی (ترجمۀ مهرداد قیومی بیدهندی). تهران: روزنه.
ایلکا، شاهین. (1396). خانۀ مطلوب ایرانی، پژوهشی بر مفهوم خانه براساس پنداشت کاربران گذشته و حال (رسالۀ منتشر نشدۀ دکتری معماری). دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران ، واحد علوم تحقیقات. تهران، ایران.
باشلار، گاستون. (1397). بوطیقای فضا (ترجمۀ مریم کمالی و محمد شیربچه). چاپ چهارم. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
بختیاری‌منش، محیا و بمانیان، محمدرضا. (1402). ارزیابی اصول معنادهی به مشربیه تا بالکن‌های معاصر، تعامل درون و بیرون خانه‌های شهر کرمانشاه. آرمان‌شهر، 16(42)، 31-46.
براتی، ناصر. (1382). بازشناسی مفهوم خانه در زبان فارسی و فرهنگ ایرانی. فرهنگستان هنر، (8)، 24- 55.
برهمن، سارا؛ پروا، محمد و نصر، طاهره. (1399). بررسی مسکن از دیدگاه نشانه‌شناسی: مورد مطالعاتی خانه‌های دورۀ قاجار و مجتمع‌های مسکونی معاصر شهر شیراز. آرمانشهر، 13(31)، 31-52.
پوردیهیمی، شهرام؛ زمانی، بهادر و نگین‌تاجی، صمد. (1390). رویکرد انسانی به مسکن. صفه، 21(54)، 5-14.
حائری مازندرانی، محمدرضا. (1395). خانه، فرهنگ و طبیعت: بررسی معماری خانه‌های معاصر. چاپ دوم. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری. 
حجت، عیسی؛ مظفر، فرهنگ و سعادتی، سیده پوراندخت. (1396). تبیین صفات تأثیرگذار خانه در شکل‌گیری دلبستگی انسان به آن (ارائه یک مدل فرایند علی). هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، 22(2)، 51-62.
حسنی، کیانوش و نوروز برازجانی، ویدا. (1397). الگوی نوین از دستور زبان شکل در معماری خانۀ امروز؛ نمونه موردی: خانه‌های مجموعه‌ای قاجاری شهرهای تبریز و تهران. باغ نظر، 15(63)، 29-40.
حکمت‌نیا، سعید و کمالخانی، مهکامه. (1401). آپارتمان، ریشه‌شناسی یک‌گونه. کوچه، 10، 30-33.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامۀ دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
راپاپورت، آموس. (1392الف). انسان‌شناسی مسکن (ترجمۀ خسرو افضلیان). چاپ دوم. مشهد: کتابکدۀ کسری.
راپاپورت، آموس. (1392ب). معنی محیط ساخته‌شده: رویکردی در ارتباط غیرکلامی (ترجمۀ فرح حبیب). چاپ سوم. تهران: سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.
رلف، ادوارد. (1397). مکان و بی‌مکانی (ترجمۀ محمدرضا نقصان محمدی، کاظم مندگاری و زهیر متکی). چاپ چهارم. تهران: آرمانشهر.
سمسار، محمدحسن، سرابیان، فاطمه و مقدم، رضا. (1392). سیمای تهران. جلد دوم. تهران: زریران.
شایگان، داریوش. (1397). هانری کربن: آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی (ترجمۀ باقر پرهام). چاپ هشتم. تهران: فرزان روز.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1371). مفاتیح الغیب (ترجمۀ و تعلیق محمد خواجوی). تهران: مولی.
صدوقی، آرزو. (1390). فهم سرشت خانۀ ایرانی با روش پدیدارشناسی، نمونه‌موردی شوادان و پیش‌بوم در خانۀ دزفولی (رسالۀ منتشرنشده دکتری معماری). دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران.
طباطبایی ابراهیمی، سید علی و تفضلی، زهره. (1397). روایت خانه: روشی برای فهم و بازنمایی مطلوبیت تجربۀ زیسته در خانه. مطالعات معماری ایران، 7(14)، 125- 147.
طباطبایی ابراهیمی، سید علی. (1400). خانه‌خوانی: تجربۀ زندگی در دورۀ گذار معماری تهران. چاپ سوم. تهران: اطراف.
عزیزی بندرآبادی، نجمه. (1381). خانه، لباسی بر تن خانواده (پایان‌نامۀ منتشر نشدۀ کارشناسی‌ارشد رشتۀ   معماری). دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران.
کوپر مارکوس، کلر. (1382). خانه: نماد خویشتن (ترجمۀ احد علیقلیان). خیال (فرهنگستان هنر) ، 5 ، 84-119.
فاکس، مایکل آلن. (1400). همه چیز دربارۀ خانه (ترجمۀ مهدی نصراله‌زاده). تهران: بیدگل.
کبیری سامانی، علی؛ ملکوتی، علیرضا و یادگاری، زهره. (1395). بازشناسی معنای خانه در قرآن، رهیافتی در جهت تبیین مبانی نظری خانه. باغ نظر، 13 (45)، 61- 76.
کرسول، جان‌دبلیو. (1398). طرح پژوهش رویکردهای کمّی، کیفی و ترکیبی (ترجمۀ علیرضا کیامنش و مریم دانای طوسی) .تهران: جهاد دانشگاهی، واحد علامه طباطبایی.
گروت، لیندا و وانگ، دیوید. (1396). روش‌های تحقیق در معماری (ترجمۀ علیرضا عینی‌فر). تهران: دانشگاه تهران.
گلابی، بایزید؛ بایزیدی، قادر؛ طهماسبی، ارسلان و سحابی، جلیل. (1397). کاوش عمیق معنای خانه بومی به روش پدیدارشناسی (موردمطالعه: خانۀ روستایی منطقۀ موکریان ایران). پژوهش‌های روستایی، 9(4)، 646- 660.
گیفورد، رابرت. (1378). حریم خصوصی (نهان‌خواهی) (ترجمۀ اکبر سرداری زنوز). معماری و فرهنگ، 1(2 و 3)، 62-70.
محمودی مهماندوست، مرتضی. ( 1396). معنا در مسکن، بازخوانی روایت مسکن دیروز برای زندگی امروز. اندیشۀ معماری، 1(2)، 98-112.
نصر، سید حسین. (1389). هنر و معنویت اسلامی (ترجمۀ رحیم قاسمیان). تهران: دفتر مطالعات دینی هنر.
نوربرگ شولتز، کریستین. (1395). گزینه‌ای از معماری: معنا و مکان (ترجمۀ ویدا برازجانی). تهران: جان جهان.
نوربرگ شولتز، کریستین. (1398). مفهوم سکونت: به سوی معماری تمثیلی (ترجمۀ محمود امیریاراحمدی). تهران: آگه.
نیلاندر، اولا. (1390). معماری خانه (ترجمۀ محمد صادق فلاحت). زنجان: دانشگاه زنجان.
ونتلینگ، جیمز دوبلیو. (1401). طراحی مسکن بر پایۀ سبک زندگی (ترجمۀ حبیب قاسمی). مشهد: کتابکده کسری.
هایدگر، مارتین. (1381). شعر، زبان و اندیشۀ رهایی (ترجمۀ عباس منوچهری). تهران: مولی.
Despres, C. (1991). The meaning of home: literature review and directions for future research and theoretical development. Journal of Architectural and Planning Research, 8(2), 96-115.
Hayward, G. D. (1975). Home as an environmental and psychological concept. Landscape, 20, 2-9.
Putnam, T. & Newton, C. (1998). Household choices. London: Futures.
Rybcnzynski, W. (1987). Home: a short history of an idea. London: Penguin Books. 
Tognoli, J. (1987). Residential Environments. In D. Stokols & I. Altman (Eds.). Handbook of Environmental Psychology.Vol. 1. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, pp. 655-690.
Wehmeier, S. (Ed.) (2004). Oxford advanced learner’ dictionary of current English. (6th ed.). Oxford: Oxford University.
باغ نظر
دوره 20، شماره 129
اسفند 1402
صفحه 57-74

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار