مطالعۀ تطبیقی مورفولوژی بافت قدیم محلۀ سرشور و بافت جدید شهرک اتوبوسرانی شهر مشهد با تأکید بر مؤلفه‌های اقلیمی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

2 دانشیار، گروه شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

چکیده

بیان مسئله: بافت‌های قدیم و جدید از لحاظ الگوی چیدمان فضایی معابر، میادین و فضاهای باز، قطعه‌بندی و تیپولوژی ساختمانی دارای تفاوت‌هایی هستند. عواملی مثل نسبت ارتفاع بین طبقات به عرض معابر، نحوۀ جهت‌گیری ساختمان‌ها، قابلیت نفوذپذیری و ... مواردی هستند که در بافت‌های قدیم و جدید تأثیرگذارند. عوامل اقلیمی مانند باد، تابش، دما و رطوبت بر الگوی مورفولوژیکی تأثیر می‌گذارند. 
هدف پژوهش: بنابراین پژوهش حاضر با هدف تحلیل تأثیر مؤلفه‌های اقلیمی بر مورفولوژی بافت‌های قدیم و جدید صورت پذیرفته است. حال چگونه می‌توان از طریق مطالعۀ موروفولوژیکی بافت قدیم و جدید به بررسی آسایش محیطی با توجه به تأثیر مؤلفه‌های اقلیمی پرداخت. 
روش پژوهش: این پژوهش از روش تحلیل محتوا به بررسی تطبیقی دو بافت قدیم و جدید تحت تأثیر ویژگی‌های آسایش محیطی افراد با هدف تعیین خصوصیات مورفولوژیکی در رابطه با مؤلفه‌های اقلیمی در بافت‌های شهری منتخب پرداخته شده است؛ که درنهایت یک‌سری تحلیل‌های حاصل از روش قیاسی جهت مقایسۀ دو نمونۀ موردی از ابزارهای متفاوت تحلیل داده ArcGIS10.4. 1 ،AutoCad، UCL Depth-Map و Ray-Man و داده‌ها و اطلاعات هواشناسی در قالب تحلیل‌های کیفی و کمّی ارائه می‌شود.
نتیجه‌گیری: نتایج نشان می‌دهد که بررسی تغییرات مؤلفه‌های چیدمان فضایی و مؤلفه‌های آسایس اقلیمی در دو بافت قدیم و جدید، ارتباط دو سویه وجود دارد. مورفولوژی شهری تأثیر قابل توجهی بر نحوۀ مصرف انرژی و ایجاد آسایش اقلیمی دارد. با استفاده از دو روش بررسی مؤلفه‌های اقلیمی از جمله دما، رطوبت و سرعت باد در بافت متفاوت نمونه‌های مطالعاتی و با استفاده از روش چیدمان فضا، میزان آسایش محیطی افراد در استفاده از این محلات مورد ارزیابی و قیاس قرار گرفته که دارای تفاوت‌ها و شباهت‌های معناداری از نظر عناصر تأثیرگذار اقلیمی هستند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Morphology of Old Texture of the Sarshoor District and new Texture of the “Otobus Rani Complex” in Mashhad City with Emphasis on Cimatic Components

نویسندگان [English]

  • Bahareh Khalesi 1
  • Toktam Hanaee 2
  • Seyed Moslem Seyedolhosseini 2
  • Amidoleslam Saghatoleslami 2
1 Ph.D. Student of Urbanism, Department of Urbanism, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran.
2 Associate Professor, Department of Urbanism, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: The old and new textures differ in terms of the spatial arrangement of passages, squares, and open spaces, segmentation, and building typology. Factors such as the ratio of height between floors to the width of passages, building orientation and permeability, etc. are factors that influence the old and new textures. Climatic factors such as wind, radiation, temperature, and humidity affect the morphological pattern. 
Research objective: Therefore, the current study was conducted analyze the effects of climatic components on the morphology of old and new textures. Now, how can we study the environmental comfort through the morphological study of the old and new tissues in terms of the influence of climatic components?
Research method: This research has used the content analysis method to conduct a comparative study of two old and new textures under the influence of environmental comfort characteristics of people determined morphological characteristics related to climatic components in selected urban textures; which finally presents a series of analysis resulting from the comparative method to compare two case studies of different data analysis tools ArcGIS 10.4.1, Auto Cad, UCL Depth-Map and Ray-Man and meteorological data and information in the form of qualitative and quantitative analysis.
Conclusion:The results show that there is a reciprocal relationship when examining the changes in the components of spatial arrangement and climatic stability in the old and new textures. Urban morphology has a significant impact on energy consumption and climate comfort. By using two methods to study climate components such as temperature, humidity, and wind speed in different textures of study samples and by using the spatial arrangement method, the environmental comfort level of people using these places was evaluated and compared which there are some differences and significant similarities in terms of climatic factors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Environmental comfort
  • Morphology
  • Space syntax
  • Integration
  • Climatic components

مراجع

اولیویرا، ویتور. (1398). مورفولوژی شهری: مقدمه‌ای بر مطالعۀ فرم فیزیکی شهرها (ترجمۀ مریم محمدی و فائزه بهنامی‌فر). تهران: انتشارات دانشگاه هنر تهران. 
پورمحمدی، محمدرضا؛ صدرموسوی، میرستار و جمالی، سیروس. (1390). واکاوی مکتب‌های مورفولوژی شهری. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 2 (5)، 1-15.
حسنی، علیرضا و مفیدی شمیرانی، سید مجید. (1400). تعامل طراحی شهری و تغییر اقلیم مبتنی بر نظریه‌ها. جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، (1)، 461-472. 
خستو، مریم و حبیب، فرح. (1395). رویکردی تحلیلی به تأثیر کالبد شهر بر فرهنگ با تأکید بر بافت شهری (مطالعۀ موردی: شهر قزوین). مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 7 (26)، 31-42. 
درانی عرب، آتاناز؛ قلعه‌نویی، محمود؛ زمانی، بهادر و معززی مهر طهران، امیرمحمد. (1395). بازنگری بر پایه‌های مشترک نظریه‌های مناسک تعامل و نحو فضا. مطالعات هنر و معماری. 2(7)، 5، 1-8.
ذاکر حقیقی، کیانوش؛ ماجدی، حمید و حبیب، فرح. (1389). تدوین شاخص‌های مؤثر بر گونه‌شناسی بافت شهری. هویت شهر، 4 (7)، 105-
طباطبایی ملاذی، فاطمه و صابرنژاد، ژاله. (1395). رویکرد تحلیلی نحو (چیدمان) فضا در ادراک پیکره‌بندی فضایی مسکن بومی قشم (نمونۀ موردی روستای لافت). مسکن و محیط روستا، 35 (154)، 75-88. 
عابدی، شیما و حنایی، تکتم. (1397). تحلیل تأثیر بلندمرتبه‌سازی بر آسایش اقلیمی با استفاده از نرم‌افزار RayMan (نمونۀ موردی خیاباى جانباز مشهد). ایران چارسو، 2 (3)، 5.
عامری، پوریا؛ مشایخ فریدنی، سعید و پوردیهیمی، شهرام. (1399). تأثیر ویژگی‌های هندسی عرصه‌های شهری بر دمای سطح زمین نمونۀ موردی: کلان‌شهر تهران. معماری و شهرسازی، 31(94)، 3-31. 
عشریه، روح الله؛ ولیپور، احسان و امیری رسکتی، مائده. (1395). بررسی نقش نظریه»Space Syntax» در اصلاح فرم و شکل شهر. چهارمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری و شهرسازی. تهران، ایران. 
کلانتری، سعیده؛ اخلاصی، احمد؛ اندجی گرمارودی، علی و خلیل بیگی خامنه، آرمان. (1397). تحلیل ارتباط میان ساختار فضایی و رفتار حرکتی کاربران به روش چیدمان فضا (مطالعۀ موردی: پردیس مرکزی دانشگاه تهران). آمایش محیط، 11 (43)، 215-234.
مرتضایی، گلناز؛ محمدی، محمود؛ نصراللهی، فرشاد و قلعه‌نویی، محمود. (1396). بررسی ریخت‌گونه‌شناسانۀ بافت‌های مسکونی جدید در راستای بهینه‌سازی مصرف انرژی اولیه (نمونۀ موردی: سپاهان شهر). مطالعات شهری، 6(24)، 41-54. 
Al Sabbagh, N. (2019). Walkability in Dubai: Improving Thermal Comfort (Published Ph.D. Thesis ).Open University, United Kingdom.
Amirtham, L. R., Horrison, E. & Rajkumar, S. (2015). Impact of urban morphology on Microclimatic conditions and outdoor thermal comfort – A study in mixed residential neighbourhood of Chennai, India. ICUC9 - 9th International Conference on Urban Climate jointly with 12th Symposium on the Urban Environment. http://www.meteo.fr/icuc9/LongAbstracts/bph3-3-5781287_a.pdf.
Araújo de Oliveira, V. M. (2022). The Study of Urban Form: Different Approaches. In: V.M. Araújo de Oliveira  (Ed.), Urban Morphology. The Urban Book Series. Cham: Springer. 
Bernard, J., Bocher, E., Petit, G. & Paloinos, S. (2018). Sky View Factor Calculation in Urban Context: Computational Performance and Accuracy Analysis of Two Open and Free GIS Tools. Journal of Climate, 6 (3), 60. 
Boudjellal, L. & Bourbia, F. (2018). An evaluation of the cooling effect efficiency of the oasis structure in a Saharan town through remotely sensed data. International Journal of Environmental Studies, 7 (2), 309-320. 
Chen, Q., Cheng, Q., Chen, Y., Li, K., Wang, D. & Cao, S. (2021). The Influence of Sky View Factor on Daytime and Nighttime Urban Land Surface Temperature in Different Spatial-Temporal Scales: A Case Study of Beijing. Remote Sens, (13), 4117. 
Chen, Y., Wang, Y. & Zhou, D. (2021). Knowledge Map of Urban Morphology and Thermal Comfort: A Bibliometric Analysis Based on CiteSpace. Buildings, (11), 427. 
Delmastro, C., Mutani, G. & Pastorelli, M. (2015). Urban morphology and energy cosumption in Italian residential buildings. 4th International Conference on Renewable Energy Research and Applications. Italy: Parlemo.
Hillier, B. & Vaughan, L. (2007). The City as One Thing. Progress in Planning, 67 (3), 205-230.
Khalesi, B. & Mansouri Daneshvar, M. R. (2020). Comprehensive temporal analysis of temperature inversions across urban atmospheric boundary layer of Tehran within 2014. Modeling Earth Systems and Environment, 6, 967-982. 
Loureiro de Matos, F. (2018). Urban morphology: An introduction to the study of the physical form of cities, by Vítor Oliveira. Journal of Urban Affairs, 40 (8), 1197-1199. 
Peponis, J., Bafna, S. & Zhang, Z. (2008). The Connectivity of Streets: Reach and Directional Distance. Environment and Planning B Planning and Design, 35 (5), 881-901. 
Roosta, M., Javadpoor, M. & Ebadi, M. (2020). A study on street network resilience in urban areas by urban network analysis: comparative study of old, new and middle fabrics in Shiraz. International Jounal of Urban Sciences, 6, 967-982.
Rui, H., Daping, L., Guangjie, Z. & Linjie, L. (2022). A Comparative Study on Planning Patterns of Industrial Bases in Northeast China Based on Spatial Syntax. Sustainability, 14 (2), 1041. 
Sajadzadeh, H., Abbasi Kernachi, M. & Sohrabi, N. (2020). Optimizing the Structure of Traditional Bazaars with Emphasis on Spatial Configuration and Interconnection (Case Study: Kermanshah Bazaar). Journal of Geography and Environmental Planning, 31(3), 79.
Sayyed Hassan Abdallah, A. & Mohamed Ahmed Mahmoud, R. (2022). Urban morphology as an adaptation strategy to improve outdoor thermal comfort in urban residential community of new assiut city, Egypt. Sustainable Cities and Society, (78), 103648. 
Xuan, Y., Yang, G., Li, Q. & Mochida, A. (2016). Outdoor thermal environment for different urban forms under summer conditions. Building Simulation, 9(3), 281-296.
Yilmaz, S., Sezen, I., Irmak, M. A. & Akpinar Külekçi, E. (2021). Analysis of outdoor thermal comfort and air pollution under the ınfluence of urban morphology in cold-climate cities: Erzurum/Turkey. Environ Sci Pollut Res, (28), 64068–64083. 
Zabeti Targhia, M. & Van Dessel, S. (2015). Potential contribution of urban developments to outdoor thermal comfort conditions: The influence of urban geometry and form in Worcester, Massachusetts, USA. Procedia Engineering, 118, 1153–1161.
Zaki Shaikh Salim, Sh. A., Othman, N. E., Syahidah, S. W., Yakub, F., Muhammad-Sukki, F., Alfredo Ardila-Rey, J., Shahidan, M. F. & Mohd Saud, A. Sh. (2020). Effects of Urban Morphology on Microclimate Parameters in an Urban University Campus. Sustainability, (12), 2962. 
Zhu, X. X., Qiu, Ch., Hu, J., Shi, Y., Wang, Y., Schmitt, M. & Taubenbock, H. (2022). The urban morphology on our planet – Global perspectives from space. Remote Sensing of Environment, 269, 112794. 
باغ نظر
دوره 20، شماره 129
اسفند 1402
صفحه 5-16

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار