تبیین محاکات متأثر از آرای صدرا در آفرینش فضاهای شهری و معماری

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری شهرسازی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه فلسفۀ اسلامی و حکمت معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

چکیده

چکیده
بیان مسئله: تعمق در نحوة شکل‌گیری طرح در ذهن طراح برای ایجاد فضایی والا منطبق با سرشت آدمی، امری ضروری است تا مسیری روشن در اختیار طراحان برای خلق طرحی ارزشمند قرار گیرد. آرای حکیمان ایرانی برخلاف نظریه‌های اندیشمندان معاصر غربی در تولید فضا مغفول مانده، اگرچه قرن‌ها پیش از آن‌ها مطرح شده است. در این میان ارتباط محاکات صدرایی با روش‌های طراحی فضا در معماری و شهرسازی مسئلة این پژوهش است. یعنی تأثیر آرای ملاصدرا به‌ویژه در خصوص محاکات چطور می‌تواند در آفرینش فضا (معماری و شهری) تفسیر شود؟
هدف پژوهش: هدف بازتاب روشن و مناسبی از آرای  ایرانی مانند ملاصدرا در عرصة معماری و شهرسازی است. در این پژوهش تحلیل مفهوم محاکات و ارتباط آن با قیاس فضایی صورت می‌گیرد. هدف خوانش مفاهیم فلسفی ایرانی-اسلامی در فضاهایی مانند بازار و استفاده از آن در آثار طراحی نوین است.
روش پژوهش: روش پژوهش تطبیقی با تحلیل محتوای متون و رویکرد معناشناسی همراه با راهبرد نمونة موردی است. از طریق دسته‌بندی اطلاعات در جداول و تطبیق مفاهیم با هم به تحلیل متون فلسفی و فضایی پرداخته و مفاهیم در بازار ایرانی تطبیق داده شده است. نمونه‌های معاصر در مطالعة تطبیقی با بازار بررسی شدند و در تحلیل نهایی، بازار به‌عنوان یک کهن‌الگو معرفی می‌شود که با روش طراحی قیاسی پدید آمده است.
نتیجهگیری: طراح هنرمند الهامات شهودی را از عالم مُثُل دریافت و صور مثلی را در قوة خیال خود با محاکات خلق می‌کند. این الهامات توسط خالق فضا در معماری سنتی، هستی نسبی یافته‌اند. بازار ایرانی فضایی با عملکردهای گوناگونی است که از طریق محاکات و الهامات شهودی هنرمند شکل گرفته است که منطبق با روش طراحی قیاسی در معماری است. هم‌چنین بازار می‌تواند به‌عنوان کهن‌الگو در شکل‌گیری فضاهای شهری ارزشمند مرجع قیاس فضایی قرار گیرد. از همین‌ رو یکی از نسبت‌های آرای فلسفی ملاصدرا با مفاهیم فضایی در معماری و شهرسازی با توجه به پیوند میان مفاهیم محاکات فلسفی و روش قیاسی طراحی یا قیاس فضایی در معماری و شهرسازی قابل تبیین است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explanation of Mimesis Influenced by Sadra’s Theory in the Creation of Urban Spaces and Architecture

نویسندگان [English]

  • Samira Mehrafza 1
  • Mahmud Rezaei 2
  • Tahere Kamalizadeh 3
1 Ph.D. Candidate in Urban Planning , Department of Architecture and Urban Planning, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Department of Architecture, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Associate Professor, Department of Islamic Contemporary Wisdom, Institute of Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Abstract
Problem statement: Contemplating the formation of the design in the designer’s mind to create a sublime space is essential to provide the designers with a clear idea of how to create a desirable design aligned with human nature. The theories of Iranian polymaths have not been expressed as the philosophical theories of the West regarding the creation of space, whlie they have been proposed several centuries ago. The research attempts to answer two questions: What is the relationship between the mimesis of Sadra’s theory and the architecture and the urban design methods, and how it can be in the creation of spaces.
Research objective: The current study aims to investigate the theory of Sadra as an Iranian philosopher with an emphasis on mimesis regarding reflection in the field of architecture and urban spaces. IThis research analyzes the notion of mimesis and its relationship with the spatial analogy. The goal is to explore the philosophical Iranian notions in the spaces such as the Bazaar and use them in modern design works.
Research method: The research method is comparative with content analysis, and its approach is semantics along with a case study. By categorizing data in the tables and matching notions together, the philosophical texts analyzed and accommodated spatial notions of an Iranian Bazaar. Contemporary works were compared with the Bazaar, and in the final analysis, the Bazaar was introduced as an archetype of the analogical design method.
Conclusion: The designer receives intuitive inspiration from the world of ideas and creates allegorical form in his imagination faculty by the mimesis. These inspirations give the limit existence of the designer of space in traditional architecture. The Iranian bazaar is a space with various functions that it has been formed through the mimesis and intuitive inspirations of the designer, which is accommodated with the analogical design method in architecture. Also, the Bazaar can be an archetype and a spatial analogical reference to the creation of desirable urban spaces. Therefore, one of Sadra’s theories can be compared to the notions of architecture and urban spaces and explored regarding the relation between mimesis and the analogical design method or spatial analogy in architecture and urban design.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian Bazaar
  • The mimesis
  • Sadra’s theory
  • Analogical design
آئینی، سجاد؛ افضلیان، خسرو؛ اعتصام، ایرج و شریعت‌راد، فرهاد. (1401). استعاره به مثابة امتداد قیاس و شیوة استدلال طراحی معماری. باغ نظر، 19 (110)، 49-66.
آصفی، مازیار؛ شجاری، مرتضی و سلخی خسرقی، صفا. (1396). حرکت تکاملی نفس آدمی در فضای مسجد برمبنای آرای ملاصدرا (نمونة موردی: مسجد کبود تبریز). کیمیای هنر، 22 (6)، 75-88.
ابن سینا. (1386). الشفا، منطق فی الشعر، تحقیق: عبدالرحمان بدوی. قاهره: الدار المصریه لتالیف والترجمه.
افلاطون. (1393). جمهور (ترجمة ف. روحانی). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
اردلان، نادر و بختیار، لاله. (1380). حس وحدت (ترجمة حمید شاهرخ). اصفهان: نشرخاک.
الیاده، میرچا. (1388). مقدس و نامقدس: ماهیت دین (ترجمة بهزاد سالکی). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
انصاریان، زهیر. (1385). بازشناسى عناصر فلسفة هنر بر پایة مبانى حکمت صدرایى. نقد و نظر، 11 (44)، 220-246.
 باستانی، مهیار و محمودی سیدامیرسعید. (1398). سبک‌های یادگیری و تفکر قیاسی در فرایند طراحی معماری. هنرهای زیبا،24 (1)، 71-84.
بطوئی، حسین و رضایی، محمود. (1395). بازاندیشی مفهوم استعاره در گسترة آفرینش فضای معماری و ادبیات مطالعة موردی آثار معماری عمومی ممتاز اجرا شده در تهران از 1384تا1395. سومین کنفرانس بین المللی نوآوری های اخیر در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی (pp. 1-18). تهران: کنفرانس بین‌المللی نوآوری های اخیر در مهندسی
بورکهارت، تیتوس. (1365). هنر اسلامی: زبان و بیان (ترجمة مسعود رجب‌نیا). تهران: سروش.
بویس، مری. (1386). آیین زرتشت: کهن روزگار و قدرت ماندگارش (ترجمة ابوالحسن تهامی). تهران: نگاه.
پوپ، آرتوراپهام. (1382). معماری ایران (ترجمة غلامحسین صدری افشاری). تهران: اختران، دات.
تاجر، سعید. (1383). حکمت وجودی معماری با تأکید بر آرای صدر متألهین (پایان‌نامة منتشرنشدة دکتری معماری). دانشکدة معماری، دانشگاه شهید بهشتی، ایران.
تقدیر، سمانه. (1396). تبیین مراتب و فرایند ادراک انسان و نقش آن در کیفیت خلق آثار معماری براساس مبانی حکمت متعالیه. پژوهش‌های معماری اسلامی، 5 (1)، 48-67.
حبیبی، سید محسن. (1377). مکتب اصفهان در شهرسازی. هنرهای زیبا، 3 (0)، 48-53.
داوری اردکانی، رضا. (1383). فلسفة تطبیقی. تهران: ساقی.
رضایی، محمود. ( 1393الف). بازنگری فرایند طراحی (رمزگشایی «قیاس» به‌عنوان روش اصلی آفرینش فضا و فرم). هویت شهر، 8 (18)، 71-80.
رضایی، محمود. (1393ب). آنالوطیقای طراحی: بازنگری انگاره‌ها و پنداره‌ها در فرایند طراحی فرم و فضای معاصر. تهران: دانشگاه آزاد تهران مرکزی.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1396). ارسطو و فن شعر. تهران: امیرکبیر.
سلیمانی شیجانی، زینب؛ خاکپور، مژگان و رئیس سمیعی، محمدمهدی. (1393). بازنگری اصول و اهداف معماری معاصر ایرانی با استفاده از نظرگاه فکری ملاصدرا. انتشارات دانشگاه تربیت مدرس: نقش جهان، 4 (1)، 57-64.
رئیس سمیعی، محمدمهدی. (1383). تأویل و کاربرد نظریة مراتب وجود در معماری (پایان‌نامة منتشرنشدة دکتری معماری). دانشکدة معماری، دانشگاه شهید بهشتی، ایران.  
شفیع‌زاده، اسدالله؛ کوهی گیگلو، توکل و عباس‌زاده، فاضل. (1397). تطبیق مفهوم «حرکت جوهری» ملاصدرا با قواعد «گره سازی» در هنر اسلامی برمبنای رویکرد وجود تطبیق هم ارزی. عرفان اسلامی، 15 (58)، 307-324.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1383). الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه. تهران: فرهنگستان هنر. 
طاهری، محمد. (1388). نگاهی به سیر آرا و عقاید دربارة نظریة محاکات. ادب پژوهی، 3 (10)، 207-226.
طاهری، جعفر. (1392). بازاندیشی مفهوم سکونت در معماری. مطالعات معماری ایران، 2(4)، 5-22.
طوسی، محمد بن محمد نصیرالدین. (1368). اساس الاقتباس. تهران: مؤسسة چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
فارابی، ابونصر محمد بن محمد. (1364). احصاء العلوم (ترجمة حسین خدیوجم). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
کربن، هانری.(1345). ابن سینا و تمثیل عرفانی (ترجمة نشالله رحمتی) تهران: سوفیا.
کمالی‌زاده، طاهره. (1392). هنر و زیبایی از دیدگاه شهاب‌الدین سهروردی. تهران: فرهنگستان هنر.
گاردنر، هلن. (1391). هنر در گذر زمان (ترجمة محمدتقی فرامرزی). تهران: نگاه.
قلندریان، ایمان و لطیفی، غلامرضا. (1395). امنیت و شهر اسلامی. تهران: جهاد دانشگاهی، واحد علامه طباطبایی. 
مداحی، جواد؛ حسینی‌زاده، سید علی؛ داوودی، محمد و فتحعلی‌خانی، محمد. (1396). سطوح خلاقیت براساس حکمت متعالیه. مطالعات اسلام و روان‌شناسی، 11 (20)، 59-87.
مهدوی‌نژاد، محمدجواد و ناگهانی، نوشین. (1390). تجلی مفهوم حرکت در معماری معاصر ایران. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 1 (3)، 21-34.
مهدیان‌پور، جواد و صارمی، حمیدرضا. (1395). بررسی اندیشة شهرسازی شیخ شهاب‌الدین سهروردی. فصلنامة علمی نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 6 (2)، 253-276.
نصر، سید حسین. (1389). هنر و معنویت اسلامی (ترجمة رحیم قاسمیان). تهران: حکمت.
نجیب‌اوغلو، گل‌رو. (1379). هندسه و تزئین در معماری اسلامی (طومار توپقاپی) (ترجمة  مهرداد قیومی بیدهندی) تهران: روزنه.
 
Ardalan, N. & Bakhtiar, L. (1975). The Sence of Unity (The Sufi Tradition in Persian architecture). Chicago: University of Chicago Press.
Deleuze, G. (1994). Difference and Repetition. Britain: The Athlone Press.
Guenon, R. (2004). Man and His Becoming according to the vedenta. London: Sophia perennis.
Hatefishojae , S., Islami, S. & Rezaei, M. (2021). Role of local and urban textures in promoting social interactions of residents and emphasizing living centers theory of Christopher Alexander. Frontiers of Architectural Research, 10(1), 66-78. HAUSER, A. (1951). Social History of Art. London: Routledge.
Lings, M. (2005). A return to the Spirit (Questions and Answers). London: Fons Vitae.
Lefebvre, H. (1991). The production of space. Oxford: Oxford Blackwell.
Grabar, O. (1987). The Formation of Islamic Art. New Haven: Yale University Press.
Rezaei, M. (2021). Reviewing Design Process Theories:Discourses in Architecture, Urban Design and Planning Theories. Cham: Springer.
Modirrousta, S., Norouz Borazjani, V. & Rezaei, M. (2022). Perceptiveness at the Position of Approach, Strategy, Method and Technique in Design Process (A Case Study: Kari Jormakka). Creative City Design, 14-27.