گونه‌شناسی خانه‌های اعیانی کوشکی دورۀ پهلوی اول در شهر اصفهان

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

دانشیار، گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران.

چکیده

چکیده
بیان مسئله: با تأسیس کارخانجات صنعتی دورة پهلوی اول، طبقة اعیانی اجتماعی جدید کارخانه‌دار به خانواده‌های اعیانی سنتی (تجار، روحانیون درباری، ملاکین، وابستگان حکومت) اصفهان افزوده شدند. با توجه به تحولات آن دوره و خواسته‌‌های جدید مالکان کارخانه‌‌دار و نیز تجار و برخی وابستگان حکومت، سبک جدیدی در خانه‌‌های اعیانی اصفهان به صورت کوشکی ایجاد شد. امروزه این خانه‌ها، بدون هیچ‌‌گونه اسناد مکتوب، تخریب شده یا در معرض تخریب قرار دارد.
هدف پژوهش: این مطالعه با هدف تحلیل و مستندسازی میراث معماری مسکونی معاصر اصفهان، به گونه‌شناسی خانه‌های مورداشاره، انجام شده است.
روش پژوهش: روش انجام این پژوهش، تاریخی - تفسیری و براساس یافته‌های میدانی، اسنادی و شفاهی بوده است و گونه‌شناسی خانه‌های اعیانی کوشکی شهر اصفهان در دورة پهلوی اول، براساس ترکیب توده – فضا و نحوة قرارگیری در زمین، چیدمان عناصر فضا - ورودی و محورهای اصلی و فرعی بنا، نما و تزیینات انجام شده است.
نتیجهگیری: نتایج این مطالعه نشان داد که خانه‌های کوشکی شهر اصفهان در دورة پهلوی اول را می‌‌توان در سه گونه شناسایی کرد، گونة اول: با سازمان‌‌دهی فضایی توسط یک پلکان (غالباً دوطرفه) در وسط پلان و سایر عناصر فضایی که در طرفین آن شکل می‌‌گیرد، گونة دوم: در سازمان‌دهی فضایی این گونه، تالار در مرکز قرار گرفته و بقیة عناصر فضایی در کنار آن جا می‌گیرند. گونة سوم: در این گونه، فضاهای خدماتی در طبقة همکف توسط یک راهرو از دیگر فضاها، جدا شده است. عنصر راهرو در مرکز پلان قرار گرفته و بقیة عناصر در کنار آن شکل گرفته‌اند. همچنین نتایج تحقیق نشان داد که در فضاهای داخلی خانه‌های موردمطالعه، حجم و تنوع تزیینات، نسبت به دورة قاجار کاهش یافته، ولی نماهای رو به حیاط و گذر، تزیینات بیشتری (آجرکاری، کاشی‌کاری و فلزکاری) دارند؛ مضامین تزیینات، بیشتر هندسی و واقع‌‌گراست؛ مصالح سنتی اصفهان در ساخت آنها به کار رفته و سقف‌‌های تخت با تیرهای چوبی، جایگزین طاق‌‌های سنتی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Typology of Noble Pavilion Houses of the First Pahlavi Era in Isfahan City

نویسنده [English]

  • Maryam Ghasemi Sichani
Associate Professor, Department of Architecture, Islamic Azad University of Isfahan (Khorasgan) Branch, Iran.
چکیده [English]

Abstract
Problem statement: After the establishment of industrial factories in the first Pahlavi era, the new noble social class that owned factories was added to the traditional noble families (i.e., tradesmen, courtiers, landlords, and government relatives) of Isfahan. Considering the developments of that era and the new demands of factory owners, tradesmen, and government relatives, a new pavilion-style architecture appeared in Isfahan’s noble houses, which are either destroyed or exposed to destruction, as they have no written documents. 
Research objective: This study aimed to analyze and document Isfahan’s contemporary residential-architectural heritage based on house typologies.
Research method: The study method fell under historical-interpretive research and was based on field, documentary, and oral findings. For this, the typology of Isfahan’s pavilion-style houses in the first Pahlavi era was based on a combination of mass-space and ground deployment, space-entry elements syntax, and main and secondary axes of the building, façade, and decorations.
Conclusion: According to the findings of this study, pavilion-style houses in Isfahan during the first Pahlavi era are classified into three types: first, a space organized by a stairway (mostly two-way) in the center of the plan, with other spatial elements formed on either side; second, a space organized by a hall located in the center, with other spatial elements laid next to it; and third, service spaces on the ground floor separated by a corridor from other spaces. Here, the element of the corridor is located in the center of the plan, with other elements formed next to it. Findings also suggest that in the interior spaces of the studied houses, volume, diversity, and decorations have reduced compared to the Qajar era; however, the facades facing the courtyards and passageways include more decorations (brick, tile, and metalwork), with the decorations being more geometrically and realistically themed. Also, one can see the traditional materials of Isfahan used in those structures, as flat ceilings with wooden beams have replaced traditional arches.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Typology
  • Noble houses of the first Pahlavi era of Isfahan City
  • Residential pavilion
  • decorations
  • View room
  • Mass-space
بابایی، سعید و خاک‌زند، مهدی. (1397). زمینه‌گرایی در آثار معماران در دورة پهلوی اول (مدرسة البرز و ایرانشهر). مطالعات معماری ایران، 7 (14)، 171-190.
بانی‌مسعود، امیر. (1388). معماری معاصر ایران (در تکاپوی بین سنت و مدرنیته). تهران: معماری قرن.
بهشتی، سیدمحمد. (1395). یادداشت فنی خانه (از آغاز پهلوی اول تا دهة چهل شمسی»). مطالعات معماری ایران، 5 (10)، 229-242.
پدرام، بهنام و حریری، آزاده. (1394). خانه‌های تاریخی با نقشی فراتر از مسکن در بافت تاریخی اصفهان. پژوهش‌های معماری اسلامی، 4 (2)، 74-91.
پیرنیا، محمدکریم. (1372). آشنایی با معماری اسلامی ایران (تألیف و تدوین: غلامحسین معماریان). تهران: سروش دانش.
پیرنیا، محمدکریم. (1392). معماری ایرانی (تألیف و تدوین: غلامحسین معماریان). تهران: دانشگاه علم و صنعت.
پهلوان‌زاده، لیلا. (1392). میراث معماری صنعتی ایران. اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان).
حائری مازندرانی، محمدرضا. (1388). خانه، فرهنگ، طبیعت. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
خاکپور، مژگان؛ انصاری، مجتبی و طاهرنیان، علی. (1389). گونه‌شناسی خانه‌های بافت قدیم شهر رشت. هنرهای زیبا، (41)، 29-42.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامة دهخدا. ج. 1. تهران: دانشگاه تهران.
رجبی، پرویز. (1355). معماری ایران در عصر پهلوی. تهران: دانشگاه تهران.
رهروی پوده، ساناز، ولی‌بیگ، نیما؛ دهقان، نرگس و مسعود، محمد. (1398). تحلیل ویژگی‌های شکلی خانه‌های چهارصفه و نفوذ آن در کالبد شکلی خانه‌های درون‌گرای شهر اصفهان. باغ نظر، 16 (72)، 5-20.
سلطان‌زاده، حسین. (1372). فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران. ج. 2. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
شاه‌زمانی سیچانی، لادن و قاسمی سیچانی، مریم. (1396 الف). تحلیل ساختار پلان خانة اعیانی پهلوی هنرمندان (محتشمی) اصفهان بر مبنای قوانین گشتالت. مدیریت شهری، 16 (48)، 461-470.
شاه‌زمانی سیچانی، لادن و قاسمی سیچانی، مریم. (1396ب). تحلیل هندسة پلان مسکن‌های آغاز سدة معاصر در اصفهان بر پایة سازمان‌دهی فضایی. مدیریت شهری، 16 (49)، 133-149.
غلامی، غلامحسین و کاویان، مجتبی. (1396). گونه‌شناسی الگوی چهارصفه در خانه‌های تاریخی ایران.  اثر، (77)، 31-48.
فرح‌بخش، مرتضی؛ حناچی، پیروز و غنائی، معصومه. (1396). گونه‌شناسی خانه‌‌های تاریخی بافت قدیم شهر مشهد از اوایل قاجار تا اواخر پهلوی اول. مطالعات معماری ایران، 6 (12)، 97-116.
قاسمی سیچانی، مریم. (1387). مستندنگاری خانه‌های اصفهان در دورة پهلوی اول. طرح پژوهشی خاتمه‌یافتة دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان).
قاسمی سیچانی، مریم.  (1384الف). معماری اصفهان در دورة پهلوی اول (1299-1320 هجری شمسی). دانش نما، (124 و 125)، 112- 130.
قاسمی سیچانی، مریم. (1384ب). مقدمه‌ای بر سیر مسکن در دورة معاصر. دانش نما، (124 و 125)، 18-22.
قاسمی سیچانی، مریم. (1387). بازشناسی بخشی از هویت معماری ایرانی به‌وسیلة تحلیل گونه‌شناسانه‌‌ خانه‌‌های اصفهان در دورة قاجار (پایان‌نامة منتشرنشدة دکتری معماری). دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران.
قاسمی سیچانی، مریم و معماریان، غلامحسین. (1389). گونه‌شناسی خانة دورة قاجار در اصفهان. هویت شهر، 4 (7)، 87 -94. 
قاسمی سیچانی، مریم و سرتیپ‌زاده، لیلا. (1395). گذری بر معماری خانه‌های تاریخی اصفهان. اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
قاسمی سیچانی، مریم و حریری، آزاده. (1399). خانه‌های قاجار اصفهان. اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان. 
قبادیان، وحید. (1394). سبک‌شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران. تهران: علم معمار.
قزوینی، رویا. ( 1385). خانة امیرقلی امینی.  فرهنگ اصفهان، (33 و 34)، 124-129.
کاراپتیان، کاراپت. (1385). خانه‌های ارامنة جلفای نو اصفهان (ترجمة مریم قاسمی سیچانی). تهران: فرهنگستان هنر.
کیانی، مصطفی.  (1383). معماری دورة پهلوی: دگرگونی اندیشه‌ها پیدایش و شکل‌‌گیری معماری دورة بیست‌سالة ایران معاصر ایران  (1299-1320). تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و نشر نظر.
کیانی، مصطفی. (1392). جایگاه هنر آجرکاری تزیینی در معماری دورة پهلوی اول. هنرهای زیبا، 18 (1)، 15-28.
متدین، حشمت‌ا... و متدین، رضا. (1394). معماری کوشک، کوشک‌های نه‌قسمتی در باغ ایرانی. منظر، 7 (33)، 32-39.
معماریان، غلامحسین. (1372). آشنایی با معماری مسکونی ایرانی: گونه‌شناسی درون‌‌گرا. تهران: دانشگاه علم و صنعت.
معماریان، غلامحسین. (1387). آشنایی با معماری مسکونی ایرانی: گونه‌شناسی برون‌‌گرا. تهران: سروش دانش.
موسوی، محمدحامد؛ افضلیان، خسرو و فنایی، زهرا. (1396). معماری کیوبیک و معماری مسکونی مدرن در ترکیه و ایران (دهة 1930). باغ نظر، 56 (14)، 71-86.
Eskandari, P. (2011). Analysis of Traditional Iranian House of Kashan, Iran in terms of space Organization and access Design (O. Dincyurek, Ed.). Gazimagusa, North Cyprus: Eastern Mediterranean University.