تحلیل گروتسک در نگارۀ دابه الارض فالنامه‌ها بر اساس رویکرد باختین

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری پژوهش هنر، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران.

2 استادیار گروه هنر، مرکز تحقیقات افق‌های نوین در معماری و شهرسازی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.

3 استاد گروه فلسفه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران.

چکیده

بیان مسئله: یکی از قالب‌‌هایی که در هنر برای بازنمایی پیکره مغایر با چارچوب‌‌های معمول به‌‌کار گرفته ‌‌می‌‌شود، گروتسک است. گروتسک با تحریف حقیقت و ازشکل‌انداختن آن می‌‌کوشد تا با ساخت محتوای هیولاگونه ترس و طنز را توأمان به‌‌تصویر کشد. در تفکر متافیزیکی بدن اید‌‌ه‌‌آل همان بدن سالم است و بدن گروتسک قواعد چنین بدنی را به چالش می‌‌کشد، نقض یا گاه از نو بازنویسی می‌کند. بدن گروتسک یکی از اصلی‌‌ترین مفاهیمی است که باختین مطرح کرده است؛ بدنی ناتمام که مدام در حالِ شدن و صیرورت است؛ مفهومی برخاسته از کارناوال و رئالیسم گروتسک، رویدادی نو و تازه که در مجاورت این ‌‌دو شکل می‌‌گیرد. در فالنامه‌‌های مصور، نگاره‌‌ای با موضوع دابه‌الارض  دیده می‌‌شود. این نگاره ویژگی‌‌های بصری خاصی دارد که با مشخصات گروتسک منطبق و براساس آرای باختین در این رابطه قابل تحلیل است.
هدف پژوهش: این پژوهش ضمن تطبیق ویژگی‌‌های گروتسک در نگارة دابه‌الارض  موجود در فالنامه‌‌ها، به تحلیل ویژگی‌‌هایی که باختین در ارتباط با کارناوال و بدن گروتسک مطرح کرده، در پیکرة دابه‌الارض  می‌‌پردازد.
روش پژوهش: این پژوهش از نوع کیفی بوده و به‌‌شیوة توصیفی، به تطبیق مشخصات گروتسک در نگارة دابه‌الارض پرداخته ‌ است. در ادامه مطابق با تحقیقات نظریه‌‌‌مبنا، به تحلیل پیکرة دابه‌الارض براساس آرای باختین در ارتباط با بدن گروتسک پرداخته ‌ است. روش گردآوری داده‌‌ها از طریق منابع کتابخانه‌‌ای و اسنادی است.
نتیجه‌‌گیری: یافته‌‌ها نشان می‌‌دهد ویژگی‌‌های گروتسکی مانند وحشت‌‌آور و خنده‌‌دار بودن، افراط و اغراق، ناهنجاری و ناهماهنگی در نگارة دابه‌الارض به‌‌چشم می‌‌خورد؛ از سوی دیگر شاخصه‌‌هایی مانند ناتمامی، حس مرگ، ماسک (مسخ)، تضاد و دوگانگی، درهم‌آمیختگی و قطع عضو که باختین در ارتباط با کارناوال و بدن گروتسک مطرح کرده، نیز در پیکرة دابه‌الارض قابل تشخیص است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Analysis of Grotesque Body in Dābbat al-Arḍ Figures of Falnama Based on Bakhtin’s Approach

نویسندگان [English]

  • Farzaneh Vahed Dehkordi 1
  • Zahra Fanaei 2
  • Mahdi Dehbashi 3
  • Seyed Ali Mojabi 2
1 Ph.D. Candidate in Art Research, Islamic Azad University, Khorasgan Brunch, Isfahan, Iran.
2 Department of Art, Advancement in Architecture and Urban Planning Research Center, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran.
3 Professor, Department of Philosophy, Faculty of Humanities and Law, Islamic Azad University, Isfahan Branch (Khorasgan), Isfahan, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Grotesque is one of the presentations used in art to manifest different figures compared to the usual ones. It tries to depict fear and humor together by creating monstrous content by distorting the truth and disfiguring it. According to metaphysical thinking, the ideal body is a healthy organization, while the grotesque style challenges, disturbs, and sometimes reconstructs the rules of such a physical structure. The grotesque body is one of the main concepts proposed by Mikhail Bakhtin; he believes it is an unfinished body that is constantly in the act of turning and becoming; It is a concept arising from the carnival and grotesque realism; A novel and renewed event that takes place in association with these two concepts. In the illustrated horoscopes (Falnama/ Falnameh), there is an image with the theme of the ‘Dābbat al-Arḍ ’ (Beast of Earth). This painting has special visual features that match the characteristics of the grotesque and can be analyzed based on Bakhtin’s opinions in this regard.
Research objective: The present research, by applying the characteristics of the grotesque in the image of Dābbat al-Arḍ  in Falnama books, analyzes the characteristics proposed by Bakhtin with regards to the carnival and the grotesque body in the figure of Dābbat al-Arḍ .
Research method: It is a qualitative study attempting to match grotesque’s characteristics to the image of Dābbat al-Arḍ . In the next step, based on the mentioned theory, the figure of Dābbat al-Arḍ was analyzed based on Bakhtin’s views on the grotesque body. Data was collected from the library and documentary resources.
Conclusion: The research findings have shown that a number of grotesque features such as terrifying, hilarious, exaggerated, unusual and nonuniformity aspects all are detectable in the image of Dābbat al-Arḍ . Moreover, the characteristics such as incompleteness, sense of death, mask (distortion), contradiction and duality, entanglement, and amputation, which were proposed by Bakhtin in relation to the carnival and the grotesque body, can similarly be observed in the figures of Dābbat al-Arḍ .

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mikhail Bakhtin
  • Grotesque body
  • Dābbat al-Arḍ
  • Carnival
  • Falnama
ابوالفتوح رازى، حسین‌‌بن‌‌على‏. (1408 ه. ق.). روض‌الجنان و روح‌الجنان فى تفسیرالقرآن‏ (تحقیق محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح). ج. 15. مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى.
اخوانی، سعید و محمودی، فتانه. ( 1398). تحلیل مضامین بصری فالنامه‌‌های مصور عصر صفوی بر مبنای کاربرد در امر پیش‌‌گویی. نگره، (49)، 19-37.
آدامز، جیمز لوتر و یتس، ویلسون. (1395). گروتسک در هنر و ادبیات (ترجمة آتوسا راستی). تهران: قطره.
افتخاری‌یکتا، شراره و نصری، امیر. (1395). کرد «بدن گروتسک» در نقاشی‌های محمد سیاه قلم بر مبنای اندیشة میخائیل باختین. هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، (67)، 21-30.
امامی، مونا و کامرانی، بهنام. (1398). بررسی ویژگی‌‌های بدن گروتسک در چهار نقاش معاصر ایران. کیمیای هنر، (33)، 21-39.
انصاری، منصور. (1384). دموکراسی گفتگویی. تهران: مرکز.
پاکباز، رویین. (1381). دایره‌‌المعارف هنر. تهران: فرهنگ معاصر.
پوراکبر، آرش. (1396). فالنامة شاه طهماسبی. تهران: فرهنگستان هنر.
تامسون، فیلیپ. (1398). گروتسک (ترجمة فرزانه طاهری). تهران: مرکز.
رمضان‌زاده، مهدی. (1392). بررسی نظریه‌های بازی، گروتسک و کارناوال از باختین در گزیده‌ای از تئاتر‌های معاصر ایرانی (پایان‌نامة منتشرنشدة دکتری). دانشگاه هنر، تهران، ایران.
صادقى تهرانى، محمد. (1419ه. ق.). البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن. قم: مؤلف.
طاهری قمی، سید محمد. (1399 الف). حکمت غریب نقش عجیب. اصفهان: هرمان
طاهری قمی، سید محمد. (1399ب)، واکاوی نسبت قوة خیال با عجایب‌نگاری در نگارگری ایرانی اسلامی. پیکره، 9(21)، 37-52.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1390). المیزان. ج. 15. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
عصار کاشانی، الهام. (1393). تأثیر تفکر شیعی بر فالنامه‌‌های مصور دورة اول صفوی (پایان‌نامة منتشرنشدة دکتری). دانشکدG هنر، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران.
غلام‌حسین‌زاده، غریب‌‌رضا و غلام‌پور، نگار. (1387). میخائیل باختین- زندگی، اندیشه‌ها و مفاهیم بنیادین. تهران: روزگار.
فنایی، زهرا و واحددهکردی، فرزانه. (1400). تحلیل رابطة کهن‌‌الگوی شر با مفهوم گروتسک در نگاره‌‌های البلهان ابومعشربلخی. مبانی نظری هنرهای تجسمی، (11)، 76-89.
قرشی، سیدعلی‌‌اکبر. (1377). احسن الحدیث. ج. 1. تهران: بنیاد بعثت.
کامرانی، بهنام. (1380). گروتسک در نقاشی. هنر و معماری، (49)، 114-135.
کوندرا، میلان. (1383). هنر داستان‌‌نویسی (ترجمة پرویز همایون پوربخت). تهران: قطره.
مکارم شیرازی، ناصر. (1371). تفسیر نمونه. ج. 15. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مکاریک، ایرناریما. (1384). دانش‌‌نامة نظریه‌های ادبی معاصر (ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی). تهران: آگه.
نولز، رولاند. (1391). شکسپیر و کارناوال پس از باختین (ترجمة رویا پورآذر). تهران: هرمس.
هولکوییست، مایکل. (1395). مکالمه‌گرایی میخائیل باختین و جهانش (ترجمة امیر خانلو). تهران: نیلوفر.
هاینز، دبورا. جی. (1399). باختین در قابی دیگر (ترجمة ستاره نوتاج). تهران: مؤسسة تألیف ترجمه و نشر آثار هنری متن.
 
Bakhtin, M.M. (1984). Rabelais and his word (H. Isowolsky, Trans.). Bloomington: Indian University Press.
Dentith, S. (2005). Bakhtinian Thought. New York: An introductory reader, Routledge.
Harpham, G. G. (2007). On the Grotesque: Strategies of contradiction in art and literature. Aurora: The Davies Group Publishers.
Kayser, W. (1963). The Grotesque in Art and Literature. Bloomington: Indian University Press.
Kuryluk, E. (1987). Salome and Judas in the cave of sex - The Grotesque. Origins Iconography Techniques, & Evanston. Illinois: Northwestern University Press.