مطالعه نقوش دست بافته‌ها و دستمال های ترکمن از گذار مردم‌شناسی هنر

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فرش، دانشکدۀ هنر، دانشگاه اراک، اراک، ایران.

2 استادیار گروه صنایع‌دستی، دانشکدۀ هنر، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

چکیده

چکیده 
بیان مسئله: دست‌بافته و دست‌مال‌های ترکمن، ساحتی از هنرهای بومی هستند که ضمن مرتفع‌ساختن نیازهای زندگی و برجسته‌سازی هویت هنری، محملی برای آشکارسازی باورها از طریق بازنمایی نقوش انتزاعی و تجریدی بوده است. نکتة حائز اهمیت در این آثار، اهمیت و اهتمام ویژه به جنبة معناشناختی و باورمحوری نقوش، در کنار بعد زیباشناختی است. این مسئله در سایر جوامع عشایری، به نسبت کم‌تر است. برجسته‌ترین بخش زندگی در جامعة ترکمن، حضور باورها، آیین‌ها و آموزه‌های باستانی(شمنی) و دینی است که از طریق آثار هنری و به سبک تجریدی به مخاطب عرضه می‌شود. ازاین‌رو، مطالعة جهان‌بینی بافندة ترکمن که در قالب انواع نگاره‌ها در دست‌بافته‌ها و دست‌مال‌ها نقش‌پردازی شده، با رویکرد مردم‌شناسی هنر میسر است. رسالت این رویکرد، مطالعه، فهم و درک محتوای آثار هنری، در بستر فرهنگی جامعة آفرینندگان آن است. بنابراین پرسش اصلی پژوهش این است که نقوش دست‌بافته‌ها و دست‌مال‌های ترکمن از دیدگاه مردم‌شناسی هنر، دارای چه ویژگی‌هایی هستند و چگونه می‌توان از این دیدگاه و با لحاظ زمینه‌های فرهنگی ترکمن به فهم معنایی و زیبایی آن‌ها، پی برد؟
هدف پژوهش: مطالعه و فهم نقوش دست‌بافته‌ها و دست‌مال‌های ترکمن از منظر فرهنگ جامعة بافندة ترکمن است.
روش پژوهش: این پژوهش از نوع کیفی و توسعه‌ای، روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و شیوة گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای است.
نتیجه‌گیری: سبک غالب نقش‌پردازی نقوش تجریدی(عدم شباهت به مصداق بیرونی) است تا انتزاعی. همچنین نقوش بیش از آنکه جنبة زیباشناختی(تزیین و آراستن)، داشته باشند، با تکیه بر عقاید و باورها، آفریده می‌شوند و وجه نمادین و معناشناختی دارند. عمدة نقوش شامل دستة نقوش محافظ (دعا، تعویذ، طلسم، خمتاز، بازوبند)، قوچک، پرندگان محلی و گل (گول، ترنج) هستند که در هر ایل و قبیله دارای نشان و فرمی خاص است. همچنین دست‌بافته‌ها دارای کارکردهای ویژه‌ای هستند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Art Anthropology Study on Turkmen Handwoven and Handkerchiefs Motifs

نویسندگان [English]

  • Mohammad Afrough 1
  • Habibolah Kazemnejadi 2
1 Assistant Professor, Department of Carpet Education, Faculty of art, Arak University, Arak, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Handicraft, Faculty of art, University of Sistan and Baluchestan, Sistan and Baluchestan, Iran.
چکیده [English]

Abstract
Problem statement: Turkmen handwoven and handkerchiefs are a field of native arts that, while meeting the needs of life and highlighting the artistic identity, have been a vehicle for revealing beliefs through the representation of abstract motifs. The critical point in these works is the importance and exceptional attention to the semantic and belief-oriented aspects of the motifs, along with the aesthetic dimension. This issue is relatively less in other nomadic societies. In the lifestyle of Turkmen society, there is a prominent presence of ancient (shamanic) and religious beliefs, rituals, and teachings that are presented to the audience through abstract artworks. Therefore, we can do an anthropological study on the Turkmen weavers’ worldview, which presents in the paintings. This approach seeks to study and understand artworks’ content in their creators’ cultural context. So the central question of the research is, what are the anthropological characteristics of Turkmen handwoven and handkerchief motifs? And how can we study their semantics and aesthetics in terms of this aspect and Turkmen cultural contexts?
Research objective: This study attempts to examine and understand Turkmen’s handmade motifs in the context of Turkmen weaving culture.
Research method: The type of this study is qualitative and developmental and its method is descriptive-analytical with a library data collection.
Conclusion: The dominant style of painting motifs is more discrete than abstract. Also, the motifs are created relying on beliefs more than they have aesthetics (decorative) and symbolic and semantic aspects. Most of the motifs include the group of protective motifs (prayer, spell, armband), ram, local birds, and flowers (bergamot) That has a special marker and form in each tribe. Also, handmade have special functions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Turkmen
  • Art
  • Anthropology
  • Handwoven
  • Handkerchief

مراجع

آیت‌‌اللهی، حبیب‌‌الله؛ چیت‌‌سازیان، امیرحسین و توماج‌‌نیا، جمال‌‌الدین. (1386). نمازلیق ترکمنی (جانمازهای ترکمنی). گلجام، 3(6-7)، 53-71.
ابراهیمی ‌‌زرندی، اکبر. (1395). مقدمه‌‌ای بر انسان‌‌شناسی هنر در جوامع بشری. دومین همایش ملی فرهنگ، گردش‌‌گری و هویت شهری، کرمان، مؤسسه مهراندیشان ارفع.
ابراهیمی ‌‌ناغانی، حسین. (1393). مقدمه‌‌ای بر زیبایی‌‌شناسی نقش و رنگ گلیم بختیاری. نگارینة هنراسلامی، 1(1)، 39. 
افروغ، محمد. (1398). باورها عامل آفرینش نقش و نگار در تخت‌‌بافته‌‌های آناتولی با تأکید بر گلیم. نامة انسان‌‌شناسی، 16(29)، 73-100.
افروغ، محمد. (1400). بررسی و تحلیل قالیچه‌‌های طرح محرابی بلوچ از منظر انسان‌‌شناسی هنر. پژوهش‌‌های انسان‌‌شناسی، 11(21)، 299-325.
افروغ، محمد؛ جوانی، اصغر؛ چیتسازیان، امیرحسین و قشقایی‌فر، فتحعلی. (1395). عوامل مؤثر بر آفرینش نقوش انتزاعی و تجریدی در دست‌‌بافته‌‌های قشقایی. باغ‌‌ نظر، 13(45)، 77-90.
افضل‌‌طوسی، عفت‌‌السادات و سنجی، مونس. (1393). آرایه‌‌ها و نگاره‌‌های مرتبط با چشم‌‌زخم در دست‌‌بافته‌‌های اقوام ایرانی. نگره، 9(31)، 77-90.
بداغی، ذبیح‌الله. (1371). نیازجان و فرش ترکمن. تهران: فرهنگان.
بهشتی، سیدمحمد. (1382). زیبایی و کاربرد در هنرهای سنتی. خیال، 0(5)، 29-37.
بوآس، فرانتس. (1391). مردم‌‌شناسی هنر (هنر ابتدایی) (ترجمة جلال‌‌الدین رفیع‌‌فر). تهران: گل‌‌آذین.
بوگولیوبف، سرگئی. (1356). فرش‌‌های ترکمنی (ترجمة نازدیبا [خزیمه علم]). تهران: موزه فرش ایران.
پاکباز، رویین. (1378). دایره‌‌المعارف هنر. تهران: فرهنگ معاصر.
پرهام، سیروس. (1379). نماد. فصل‌‌نامة فرش دست‌‌باف، (18)، 27-34.
تزاروا، النا. (1397). فرش‌های ترکمن: شاهکارهایی از هنر دشت‌های وسیع آسیای مرکزی از سدة دهم تا سیزدهم هجری در مجموعة هوفمیسر (ترجمة حسین کمندلو). سمنان: دانشگاه سمنان.
توماج‌نیا، جمال‌الدین و طاووسی، محمود. (1385). نقش درخت زندگی در فرش‌های ترکمنی (با تأکید بر نقوش درخت در فرهنگ اسلامی و تمدن‌های باستانی). گلجام، (4و5)، 11-24.
جلالی، شراره؛ جوانی اصغر و قانی، افسانه. (1397). معرفی برخی مؤلفه‌‌های محتوایی و ساختاری نقش‌‌مایه قوچک. پژوهش هنر، 8(16)، 27-39.
حصوری، علی. (1371). نقش‌‌های قالی ترکمن و اقوام همسایه. تهران: فرهنگان.
شیرانی، مینا؛ ایزدی جیران، اصغر؛ اسپونر، برایان و کوهستانی، مریم. (1397). بررسی انسان‌‌شناختی نقوش سفال کلپورگان سراوان. هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، 23(4)، 71-80.
عزت‌‌اللهی، طیبه. (1400). آوای هالی؛ عاملیت قالی در روستای دویدوخ. پژوهش‌‌های انسان‌‌شناسی، 10(20)، 237-257.
فکوهی، ناصر. (1398). انسان‌‌شناسی هنر: زیبایی، قدرت، اساطیر. تهران: ثالث.
کاملی، شهربانو و رحمانی، جبار. (1392). نمازلیق‌های ترکمن: بحثی درباب نمادهای کلیدی و آئینی فرهنگ. مطالعات تطبیقی هنر، (6)، 73-85.
کریمی بابااحمدی، زینب؛ الماسی‌نیا؛ پژمان و مبینی؛ مهتاب. (1393). تحلیل ساختاری و محتوایی قالی ترکمن: بررسی موردی یک نمونه قالی چووال گل. نقش‌مایه، (19)، 27-37.
معین، محمد. (1382). فرهنگ معین. تهران: زرین.
منصوری، مریم. (1387). تحلیل مردم‌‌شناختی آب در باورها و مثل‌‌های عامیانه. فرهنگ مردم ایران، 4(17)، 65-75.
مورفی، هوارد. (1385). انسان‌‌شناسی هنر (ترجمة هایده عبدالحسین‌‌زاده). خیال، 5(17)، 20-69.
مونسی سرخه، مریم؛ افراشته، سیاوش و یوسفی، زهرا. (1400). خوانش عناصر هویت‌‌ساز در نقوش فرشینه‌‌های ترکمن از منظر کارکردگرایی مالینوفسکی. مبانی نظری هنرهای تجسمی، 7(13)، 140-155.
هانگلدین، آرمن. (1375). قالی‌‌های‌‌ ایران (ترجمة اصغر کریمی)، تهران: فرهنگسرا.
وکیلی، ابوالفضل. (1382). شناخت طرح‌‌ها و نقشه‌‌های فرش ایران و جهان. تهران: نقش هستی.
یعقوب‌‌زاده، آزاده. (1395). نشانه‌‌های تصویری در آسمالیق‌‌های ترکمن. جلوة هنر، 8(16)، 125-133.
 
Adam, L. (1959). Art primitive. Paris: Arthaud.
Biebuyk, D. (1969). Tradition and Creativity in Tribal Art. Californiia: Berkeley University Press.
Ember, C. R. & Ember, M. (1993). Anthropology, Prentice-Hall of ndia Ergin, New Dehli: Indian Ergin.
Goldwater, R. (1966). Le Primitive dans l’art modern. The Primitive in modern art. Paris: Presses Universitaires de France.
Leach, E. R. (1967). Aesthetics, In The Institutions of Primitive Society. Oxford: Basil Blackwell.
Scott-Hoy, K. (2003). Form Carriers Experience: A Story of Art and Form on Knowledge, in Qualitative Inquiry. Sage, 9 (2), 268-280.
Severi, C. (1991). Art (Anthropologie de 1’-), dictionnaire de l’anthropologie et de l’ethnologie. Paris: Presses Universitaires de France.
باغ نظر
دوره 19، شماره 117
اسفند 1401
صفحه 75-90

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار