مطالعۀ نقشمایۀ اژدها بر کاشی‌های زرین‌فام با تأکید بر نمادشناسی و پیشینۀ تاریخی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه ارتباط تصویری دانشکدۀ هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

2 پژوهشگر دکتری پژوهش هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: کاشی‌کاری به عنوان یکی از شاخص‌ترین عناصر تزیینی در معماری اسلامی-ایرانی، در بسیاری از بناهای اسلامی مشاهده می‌شود. برخی از نقوش کاشی‌ها همچون نقش اژدها، به عنوان یکی از نقوش تکرارشونده در هنر ایران و سایر ملل همچون چین به چشم می‌خورد.
حال این سؤال مطرح می‌شود که چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی از نظر قالب و محتوا بین نقش اژدها در کاشی‌های بناهای ایران و نقش اژدها در هنر چین وجود دارد؟ برای پاسخ به این سؤال، کاشی‌های دو بنای امام‌زاده علی بن جعفر (ع) و امام‌زاده اسماعیل (ع) در قم مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
هدف پژوهش: این پژوهش با تطبیق نقش اژدها در فرهنگ‌های باستانی ایران و چین به شباهت‌ها و تفاوت‌ها از نظر قالب، محتوا و بار معنایی بین نقش اژدها در کاشی‌های ایران و هنر چین در دورة ایلخانی پرداخته تا این فرضیه مورد پژوهش قرار گیرد که نقش اژدها، در دورة ایلخانی و پس از آشنایی با فرهنگ و هنر چین، بر خلاف دوره‌های قبلی در ایران، بار معنایی مثبت پیدا کرده و با هدف خیر در بناهای مذهبی و کاخ‌ها مورد استفاده قرار گرفته است.
روش تحقیق: روش تحقیق این پژوهش، توصیفی-تحلیلی است و از منابع کتابخانه‌ای، اسنادی و میدانی جهت جمع‌آوری اطلاعات استفاده شده است.
نتیجهگیری: در نهایت فرضیه این پژوهش اثبات و نتیجه گیری شد که نقش اژدها در کاشی‌های زرین‌فام دوره ایلخانی، برخلاف ویژگی‌های شر و منفی اژدها در ادبیات و هنر ایران در دوره‌های قبل بوده و متأثر از فرهنگ چین، با مفهوم مثبت و بار معنایی خیر آن شکل گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of Dragon Motifs on Golden Tiles Through Symbolism and Historical Background

نویسندگان [English]

  • Zahra Madoudiamin 1
  • samaneh Sadeghi Mehr 2
1 Graghic design Faculty Member, Department of Graphic Design, Faculty of Art, Alzahra University, Tehran, Iran.Alzahra university
2 Ph.D. Candidate in Art Research, Alzahra University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem Statement
This descriptive-analytical study investigates the dragon motives in architectural decorations in the buildings of Imamzadeh Ali Ibn Ja’far (PBUH), Imamzadeh Ismail (PBUH) of Qom and Takht-e Soleiman of Takap Palace built in Ilkhanid period.
Research Objectives
Problem statement: Tiling as one of the most prominent decorative elements in Islamic-Iranian architecture is seen in many Islamic buildings. Some tile designs, such as the dragon pattern, are seen as one of the recurring patterns in the art of Iran and other nations such as China.
Now the question arises what are the similarities and differences in terms of format and content between the role of the dragon in the tiles of Iranian buildings and the role of the dragon in Chinese art? To answer this question, the tiles of the two buildings of Imamzadeh Ali Ibn Jafar (AS) and Imamzadeh Ismail (AS) in Qom have been examined.
Research objective: For this purpose, the dragon motifs in the ancient cultures of Iran and China were compared; the similarities and differences between the dragon motifs on Ilkhanid tiling in Iran and dragon motifs in Chinese art were studied in terms of form, content, and meaning. Therefore, the authors were able to investigate the hypothesis of research stating that the dragon motif in the Ilkhanid period, unlike previous periods in Iran, has found a positive meaning and has been used for religious purposes in religious buildings and palaces after getting acquainted with Chinese culture and art.
Research method: The research method of this article is descriptive-analytical and library, documentary, and field sources have been used to collect information.
Conclusion: Finally, the hypothesis of this research was approved and it was concluded that despite the negative and evil characteristics of dragon motifs in Iranian literature and art in previous periods, the dragon motifs on the golden tiles of the Ilkhanid period were influenced by Chinese culture and found a positive meaning and a good concept.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Golden Tile
  • Dragon Motif
  • Ilkhanid Era
  • Chinese Art
پوپ، آرتر و اکرمن،‌ فیلیس. (1387). سیری در هنر ایران، جلد چهارم: سفالگری، خوشنویسی، کتیبه نگاری (ترجمة نجف دریابندری). تهران: علمی و فرهنگی.
پورتر، ونیتا. (1381). کاشی‌های اسلامی (ترجمة مهناز شایسته‌فر). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
پورداوود، محمد ابراهیم. (1347). اوستا (یشت‌ها). تهران: زبان و فرهنگ ایران.
جنیدی، فریدون. (1399). داستان ایران بر بنیاد گفتارهای ایرانی از آغاز تا خاموشی دماوند. تهران: بلخ.
جوادی، شهره. (1387). بررسی و تحلیل تزیینات معماری در مجموعة گنجعلی‌خان، شاهکاری از هنر عصر صفوی در کرمان. باغ نظر، 5(9)،  35-50.
جوادی، شهره. (28/2/1399). مصاحبة شخصی.
حسینی، هاشم. (1390). بازتاب و تحلیل نگارة اژدها در سفالینه‌ها و کاشی‌های دوران اسلامی. نگره، (19)، 49-61.
دانشپورپرور، فخری. (1376). نقش اژدها‌ در هنر معماری ایران. در مجموعه مقالات نخستین کنگره معماری و شهرسازی ایران. به کوشش: باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
رادفر، ابوالقاسم. (1391). فردوسی و شاهنامه در آن سوی مرزها. تهران: امیرکبیر.
رستگار فسایی، منصور. (1379). اژدها در اساطیر ایران. تهران: توس.
سرکاراتی، بهمن. (1371). اسطوره و ذهن اسطوره‌پرداز (تدوین امیرکاووس بالازاده). نامة فرهنگ، 2(3)، 74-83.
شوالیه، ژان. (1388). فرهنگ نمادها: اساطیر، رویاها، رسوم (ترجمة سودابه فضائلی). (ج. 3). تهران: جیحون.
طاهری، علیرضا. (1388). سیر تحول و طبقه‌بندی اژدها در نگارگری ایرانی. مطالعات هنر اسلامی، (10)، 7-21.
عبدالله، زهرا و شایسته‌فر، مهناز. ( 1392). نقش و نماد اژدها در نگارگری ایرانی. پیکره، 2 (4)، 43-58.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه (تصحیح دکتر جلال خالقی مطلق). تهران: روزبهان.
فیتس جرالد، چالز پاتریک. (1384). تاریخ فرهنگ چین (ترجمة اسماعیل دولتشاهی). تهران: علمی و فرهنگی.
کشمیرشکن، حمید. (1396). درآمدی بر نظریه و اندیشة انتقادی در تاریخ هنر. تهران: چشمه .
کلبادی‌ نژاد، مریم. (1391). بررسی آزمایشگاهی و مطالعة سبکی کاشی‌های زرین‌فام موجود در آستانة حضرت معصومه (س) (حرم و موزه آستانه قم) و آستان حضرت رضا (ع) (پایان‌نامة منتشرنشدة دکتری باستان‌شناسی). دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
کلبادی نژاد، مریم و آیینه‌وند، صادق. ( 1394). احادیث، تجسم و معنابخشی آموزه‌های اخلاقی بر کاشی‌های کوکبی آرامگاه امامزاده علی بن جعفر (ع) قم. شیعه‌شناسی، 13(3)، 41-64.
کنگرانی، منیژه. (1391). از شمایل‌شناسی تا آیکونولوژی. سورة اندیشه، (64)، 22-23.
کویاجی، جی. سی. (1378). مانندگی اسطوره‌های ایران و چین (ترجمة کوشیار کریمی طاری) تهران: نو اندیش.
ویلسن، آلن. جیمز. (1383). سفالگری اسلامی (ترجمة مهناز شایسته‌فر). تهران: موسسهی مطالعات هنر اسلامی.
یاسمی، رشید. (1317). راهنمای قم. قم: انتشارات دفتر آستانه قم.
 
Panofsky, E. (1995). Meaning in The visual arts. New York: dubleday Anchoor bocks.
Daneshvari, A. (2011). Of Serpents and Dragons in Islamic Art and Related Animals: An Iconographical Study. California: Mazda Publishers.