صندوق‌خانه، منظر خلوت در خانۀ ایرانی (بررسی خانه‌های سنتی یزد)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهش، جهاد دانشگاهی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه معماری، دانشگاه علم و هنر، یزد، ایران.

چکیده

بیان مسئله: در زمینة ارتباط بین فرهنگ و سبک زندگی و معماری و ساختار فضایی نظریات مختلفی بیان شده است. از جمله مصادیقی که برای این ارتباط معرفی شده صندوق‌خانه است؛ عنصری فرعی در خانه‌های سنتی ایرانی که در مواردی برای کمک به معمار در جهت ایجاد تناسبات فضایی ایجاد می‌شده است، ولی در واقع نقشی عملکردی در ایجاد فضای اندرونی در خانه‌های سنتی ایرانی ایفا می‌کرده است.
هدف پژوهش: هدف از این تحقیق بررسی نقش و عملکرد صندوق‌خانه و جانمایی آن در خانه‌های سنتی ایرانی است و برای دست‌یابی به این هدف، خانه‌های سنتی یزد به‌عنوان مورد مطالعه در نظر گرفته شده است.
روش پژوهش: این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و مطالعات میدانی به‌صورت مشاهده انجام شده است. در مطالعات کتابخانه‌ای از کتب، مجلات معتبر و نقشه‌های معماری برای جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز استفاده شده است.
نتیجه‌گیری: براساس این تحقیق، مشخص شده است که صندوق‌خانه نقشی عملکردی در ایجاد فضای خلوت و اندرونی خانه‌های سنتی ایفا می‌کرده است؛ فضایی برای استراحت، عبادت، مراقبه و یا انبار وسایل و تجهیزات مختلف. فضایی در کنار فضاهای اصلی خانه و یا در کنجی از آن، که می‌توانسته به معماری برای طراحی کمک کند یا نیاز عملکردی ساکنین را برطرف نماید و عملکرد آن نیز تحت تأثیر محل استقرار قرار می‌گرفته است.

روش تحقیق، توصیفی تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و مطالعات میدانی به صورت مشاهده بوده است. در مطالعات کتابخانه‌ای از کتب، مجلات معتبر، نقشه‌های معماری جهت جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز استفاده شده است.

براساس این تحقیق، مشخص شده است که صندوقخانه نقشی عملکردی در ایجاد فضای خلوت و اندرونی خانه‌های سنتی ایفا می‌کرده است. فضایی برای استراحت، عبادت، مراقبه و یا انبار وسایل و تجهیزات مختلف. فضایی که می‌توانسته به معماری برای طراحی کمک کند یا نیاز عملکردی ساکنین را برطرف نماید. در کنار فضاهای اصلی خانه و یا در کنجی از آن که عملکرد آن نیز تحت تاثیر محل استقرار قرار می‌گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The ‘Closet’ Space, a Private Landscape in Traditional Iranian House (Case Study: Reviewing Some Traditional Houses in Yazd City)

نویسندگان [English]

  • Mehdi Basouli 1
  • Somayeh Omidvari 2
1 Assistant Professor of Research, ACECR, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Architecture, Science and Arts University, Yazd, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: A number of theories have been proposed about the relation between culture, lifestyle, architecture, and spatial structure. The ‘Closet-Space’ or ‘Sandogh-Khaneh’ is an example of this implication. It was considered as a side element in traditional Iranian houses that used to assist the architect in creating the spatial proportions in some cases, but actually, it had a functional role in creating the interior space in traditional Iranian houses.
Research objective: The purpose of this research study is to investigate the role and function of the ‘closet space ‘and to address its location in traditional Iranian houses; A few Yazd traditional houses have been considered as a case study.
Research method: The research adopted the analytical- descriptive analysis. Following the collection of the data through the bibliographic method, and observations were carried in the field. In bibliographic studies, various resources such as books, prestigious journals, and architectural plans were used for gathering the required information.
Conclusion: The findings of the study showed that ‘closet space’ used to play a functional role in creating the privacy and interior space of traditional Iranian houses. A kind of space was allocated for recreation, prayer, meditation, or storage of various tools and equipment; A place next to the key spaces of the house or in a corner place of that space, where its function was also affected by the location.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Privacy
  • Closet-Space
  • Iranian house
  • Function
  • Location
ابراهیمی، غلامرضا؛ سلطان‌زاده، حسین و کرامتی، غزال. (1396). بازتاب فرهنگ غرب در تحول زندگی و معماری خانه‌های اواخر قاجار شهر همدان. باغ نظر، 14(47)، 29-38.
ارژمند، محمود و خانی، سمیه. (1391). نقش خلوت در معماری خانة ایرانی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 2(7)، 27-38.
ارمغان، مریم؛ سلطان‌زاده، حسین و ایرانی بهبهانی، هما. (1392). معماری و فرهنگ در خانه‌های اعیانی تهران در دورة قاجار. پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، 3(1)، 29-50.
ارمغان، مریم؛ سلطان‌زاده، حسین و ایرانی بهبهانی، هما. (1394). بازتعریف نقش زن در خانواده و تأثیر آن بر تزئینات نقاشی و ساختار خانه‌های اعیانی تهران در دورة قاجار. باغ نظر، 12(34)، 11-24.
اسمعیلی، لیلی. (1395). در جستجوی هندسة پنهان خانه با گذر از زندگی (رابطة سازمان فضایی خانه و چگونگی زیستن). فصلنامة عمران و توسعه، 4(7)، 6-16.
بحرانی، حمیدرضا و سپهری اهرمی، آزاده. (1396). بازشناسی و تدقیق علت وجودی و نقش کارکردی شناشیر در بافت تاریخی بوشهر. باغ نظر، 15(58)، 77-88.
بلوکی، سجاد و اخوت، هانیه. (1394). بررسی تطبیقی تشابهات و تمایزات خانه‌های مسلمانان و زرتشتیان در یزد. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 6(22)، 51-66.
بوردیو، پیر. (1395). تمایز: نقد اجتماعی قضاوت‌های ذوقی (ترجمة حسن چاوشیان). تهران: پرهام نقش.
پیوسته‌گر، یعقوب؛ حیدری، علی‌اکبر و اسلامی، مطهره. (1396). بازشناسی اصول پنج‌گانة استاد پیرنیا در معماری خانه‌های سنتی ایران و تحلیل آن با استناد به منابع اعتقادی اسلامی. مطالعة موردی: خانه‌های شهر یزد. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 7(27)، 51-66.
توسلی، غلام‌عباس. (1373). نظریه‌های جامعه‌شناسی. تهران: سمت.
جهاندیده کودهی، سینا. (1391). صندوق‌خانة ایدئولوژی، تأویل نشانه‌شناسی «گیاهی در قرنطینه» بیژن نجدی. نقد ادبی، 5(17)، 129-156.
حاجی قاسمی، کامبیز. (1383). گنجنامه (ف‍ره‍ن‍گ‌ آث‍ار م‍ع‍م‍اری‌ اس‍لام‍ی‌ ای‍ران‌)؛ خانه‌های یزد. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی؛ روزنه.
خامنه‌زاده، حنانه. (1396). مفهوم خلوت و چگونگی تحقق آن در زیست‌ـ‌جهان خانة ایرانی، مطالعة تطبیقی آن در خانة ایرانی ماقبل مدرن و خانة مدرن ایرانی. باغ نظر، 14(49)، 31-42.
دیبا، داراب. (1378). الهام و برداشت از مفاهیم بنیادی معماری ایران. معماری و فرهنگ، (1)، 97-111.
دیبا، داراب؛ ریوالت، فیلیپ و سانتلی، سرژ. (1391). خانه‌های اصفهان (ترجمة مریم قاسمی سیچانی). اصفهان: سازمان نظام مهندسی استان اصفهان.
راپاپورت، آموس. (1392الف). انسان‌شناسی مسکن (ترجمة خسرو افضلیان). تهران: کتابکدة کسری.
راپاپورت، آموس. (1392ب). معنی محیط ساخته‌شده، رویکردی در ارتباط غیرکلامی (ترجمة فرح حبیب). تهران: انتشارات پردازش و برنامه‌ریزی شهر تهران.
راشد، حسینعلی. (1387). فضیلت‌های فراموش‌شده: شرح حال آخوند ملاعباس تربتی. تهران: اطلاعات.
رحیمی، روح‌الله؛ انصاری، مجتبی؛ بمانیان، محمدرضا و مهدوی‌نژاد، محمد جواد. (1399). ارزیابی تأثیر مؤلفه‌های کالبدی بر حس دلبستگی به مکان در فضاهای جمعی مجتمع‌های مسکونی منتخب تهران. باغ نظر، 17(83)، 15-30.
شهری، جعفر. (1378). تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم: زندگی، کسب و کار (جلد اول). تهران: موسسة خدمات فرهنگی رسا.
شیبانی، مهدی و پورسلیمان امیری، زهرا. (1396). نقش محیط طبیعی در ایجاد حس مکان در مسکن شهری. منظر، 9(41)، 46-59.
فاضلیان، سید محی‌الدین و اقبالی، سید رحمان. (1396). سبک زندگی، عنصر مغفول معماری اسلامی. مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 10(1)، 57-80.
عابدی، داریوش. (1368). مادر (داستان کوتاه). سورة اندیشه، 1(2)، 18-24.
عبدالله‌زاده، سیده مهسا و ارژمند، محمود. (1391). در جست‌و‌جوی ویژگی‌های خانة ایرانی (بر مبنای بررسی شیوة زندگی در خانه‌های سنتی شیراز). مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 3(10)، 109-122.
عبدلی، پردیس. (1399). مجموعه اسکیس‌های دستی (منتشرنشده).
علی‌الحسابی، مهران؛ رضازاده، راضیه و چربگو، نصیبه. (1396). ارائة مدل مفهومی معنای مکان و شاخص‌های تدوام آن (تحلیل پدیدارشناسانة تفسیری تجربیات زیسته افراد). باغ نظر، 14(52)، 17-26.
غفاری، علی و بنایی ابرندآبادی، مریم. (1390). خانة سالم چیست؟ مسکن و محیط روستا، 30(133)، 15-28.
غلامعلی، همایون. (1356). روستای کندوان. بررسی‌های تاریخی، 12(1)، 155-216.
کبیری سامانی، علی؛ ملکوتی، علی‌رضا و یادگاری، زهره. (1395). بازشناسی معنی خانه در قرآن، رهیافتی در جهت تبیین مبانی نظری خانه. باغ نظر، 13(45)، 61-76.
گرجی مهلبانی، یوسف و سنائی، المیرا. (1389). معماری هم‌ساز با اقلیم روستای کندوان. مسکن و محیط روستا، 29(129)، 2-19.
لنگ، جان. (1381). آفرینش نظریة معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط (ترجمة علیرضا عینی‌فر). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مهدوی، شیرین. (1392). نگاهی به زندگی روزمرة مردم ایران در اواخر عصر قاجار (ترجمة حسین احمدزاده نودیجه). پیام بهارستان، 2(19)، ص 114-132.
هاشمی، مرتضی و جعفری، طیبه. (1390). تحلیل نمادها و کهن‌الگوها در بخشی از خسرو و شیرین نظامی. زبان و ادب فارسی، 64(224)، 115-131.
هال، ادوارد. تی. (1379). بعد پنهان (ترجمة منوچهر طبیبیان). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
هدایت، اعظم و طبائیان، سیده مرضیه. (1394). بررسی عناصر شکل‌دهنده و دلایل وجودی آن‌ها در خانه‌های بافت تاریخی بوشهر. شهر و معماری بومی، (3)، 35-54.
یوسفی‌فر، شهرام. (1390). مجمع‌الصنایع (تجربة نوگرایی در مشاغل کارگاه‌های سلطنتی دورة قاجار). گنجینة اسناد، 21(3)، 42-64.
 
Simmel, G. (1948). The Metropolis and Mental Life. In Georg Simmel, On Individuality and social Forms (Donald N. Leving, Ed.). Chicago: University of Chicago press.