بررسی نقش دیوارها در خوانش دیالکتیک گسست و پیوند خانه‌های معاصر مبتنی بر تجربۀ زیستۀ کاربران

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، دانشکدۀ فنی و مهندسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.

2 استادیار گروه معماری، دانشکدۀ فنی و مهندسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.

3 استادیار گروه معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

4 دانشیار گروه جامعه‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: یکی از وظایف اصلی معماری تنظیم ارتباط بیرون و درون است. عدم توجه به چگونگی ارتباط بیرون و درون و هم‌زیستی موجود بین آنها از جمله مشکلاتی است که معماری امروز با آن مواجه است و نتیجة آن کم‌بهره‌ماندن محیط زندگی از کیفیت لازم و نارضایتی افراد از فضاهای سکونتی است. دیوارها به‌عنوان اولین واسطة بیرون و درون، تنظیم‌کنندة دیالکتیک گسست و پیوند انسان و محیط هستند که در ادوار گوناگون، اشکال متفاوتی به خود گرفته‌اند. چگونگی تأثیرگذاری دیوارها بر ادراک کاربر فضا از دیالکتیک گسست و پیوند پرسشی است که پژوهش حاضر به دنبال فهم آن است.
هدف پژوهش: پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش دیوارها در دیالکتیک گسست و پیوند، به دنبال ارائة مدلی برآمده از ادراک کاربر فضاست تا شرح‌دهندة چگونگی تقابل عوامل گوناگون در این فرایند باشد.
روش پژوهش: پژوهش حاضر از نوع کیفی با پارادایم تفسیری و به روش داده‌بنیاد صورت گرفته است. با نمونه‌گیری نظری هدفمند، به روش گلوله‌برفی، مطلعان کلیدی جهت انجام مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته انتخاب شدند. جمع‌آوری داده‌ها تا مرحلة اشباع نظری پیش رفت و در نرم‌افزار «مکس کیو.دی‌.ای.» مورد تحلیل و کدگذاری سه‌مرحله‌ای با روش سیستماتیک اشتراوس و کوربین قرار گرفت و در قالب مدل پارادایمی کرسول ارائه شد.
نتیجه‌گیری: مدل به‌دست‌آمده نشان داد که تغییر دیالکتیک گسست و پیوند وابسته به بستر زمانی و مکانی بوده و حاصل تقابل عوامل گوناگون است. در این راستا پدیدة مرکزی مدل به‌دست‌آمده، به نام مونولوگ دیوار، بیان‌کنندة ادراک فازی کاربر فضا از نقش دیوارها در دیالکتیک گسست و پیوند بود. به این معنی که در طیف گسست تا پیوند بناهای عصر حاضر، نحوة ادراک افراد متمایل به محدودة «بیشتر گسست تا پیوند» بود، ضمن اینکه مؤثرترین پارامتر در نحوة ادراک، پارامترهای فردی شناخته شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Role of Walls in the Dialectic of Rupture and Connection in Contemporary Houses Based on Users’ Lived Experience

نویسندگان [English]

  • Shadi Parto 1
  • Saeid Salehi 2
  • Ali Akbari 3
  • Hossein Abolhassan Tanhaei 4
1 Ph.D. Candidate, Department of Architecture, Engineering Faculty, Arak Branch, Islamic Azad University, Arak, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Architecture, Engineering Faculty, Arak Branch, Islamic Azad University, Arak, Iran.
3 Assistant Professor, Architecture Department, Art & Architecture Faculty, Yadegar-e-Imam Khomeini Shahre Rey Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
4 Associated Professor, Department of Sociology, Faculty of Social Sciences, Tehran Central Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: One of the main tasks of architecture is to regulate indoor and outdoor communication. Lack of attention to this communication and coexistence between them is one of the problems that architecture faces today and the result is the lack of quality in living spaces and dissatisfaction of humans in residential spaces. The walls, as the first mediator between outside and inside, regulate this dialectic between man and environment, which have taken different forms in different periods. How walls affect the user’s perception of space from the dialectic of rupture and connection is a question that the present study seeks to understand.
Research objective: This study aims to investigate the role of walls in the dialectic of rupture and connection, to develop a model based on the perception of users and explain how different factors interact in this process.
Research method: The present study is qualitative with an interpretive paradigm Grounded theory method. Key informants has been selected with snowball method and sampling method is purposive theoretical with semi structured inteviews.. Data collection proceeded until reaching to theoretical saturation and was analyzed and three step coded in Max QDA software with the systematic method of Strauss and Corbin and presented in the form of Creswell paradigm model.
Conclusion: The obtained model showed that the dialectical change of rupture and connection, is dependent on the time-space context and is the result of the interaction of various factors. In this regard, the central phenomenon of the obtained model, called the wall monologue, reflectsthe fuzzy perception of the users from the role of walls in the dialectic of rupture and connection. This means that in the range of rupture and connection of today’s houses, the perception of users, is in the range of “more rupture than connection”, while the individual parameters, were recognized as the most effective parameter in the perception process.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Contemporary Architecture
  • Fuzzy Logic
  • Users Perception of Space
  • Indoor and Outdoor
  • Grounded Theory Method
  • Lived Experience
آرنهایم، رودولف. (1386)، پویه‌شناسی صور معماری (ترجمة مهرداد قیومی بیدهندی). تهران: سمت.
آصفی، مازیار و ایمانی، الناز. (1395). باز تعریف الگوهای طراحی مسکن مطلوب ایرانی- اسلامی معاصر با ارزیابی کیفی خانه‌های سنتی. پژوهش‌های معماری اسلامی، 4(2)، 56-73.
آقالطیفی، آزاده و حجت، عیسی. (1397). بررسی تأثیرپذیری مفهوم خانه از تحولات کالبدی آن در دوران معاصر در شهر تهران. هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 23(4)، 41-54.
اشتراوس، انسلم و کوربین، جولیت. (1398). مبانی پژوهش کیفی، فنون و مراحل تولید نظریة زمینه‌ای (ترجمة ابراهیم افشار). تهران: نشر نی.
اصغرزاده، نسرین. (1396). بررسی عوامل مؤثر در بین‌المللی‌شدن آموزش عالی ایران با تأکید بر زبان آموزش علم در دانشگاه (رسالة منتشرشدة دکتری). دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
ایروانی، محمود و خداپناهی، محمدکریم. (1383). روانشناسی احساس و ادراک. تهران: سمت.
باشلار، گاستون. (1397). بوطیقای فضا (ترجمة مریم کمالی و محمد شیربچه). تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
برونبرژه، کریستین. (1370). مسکن و معماری روستایی گیلان مطالعات مردم‌شناسی (ترجمة علاء‌الدین گوشه‌گیر). تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
بدیعی، ناهید. (1381). جداره‌ها: حریم وصل (پایان‌نامة منتشرشدة کارشناسی ارشد معماری). دانشگاه تهران.
بهشتی، سیدمحمد. (1395). خانه از آغاز پهلوی تا دهة چهل شمسی. مطالعات معماری ایران، 5(10)، 229-242.
پاکزاد، جهانشاه و بزرگ، حمیده. (1395). الفبای روانشناسی محیط برای طراحان. تهران: آرمانشهر.
پرتوی، پروین. (1392)، پدیدار‌شناسی مکان. تهران: فرهنگستان هنر.
پرتو، شادی؛ صالحی، سعید؛ اکبری، علی و ابوالحسن تنهایی، حسین. (1398). تبیین دیالکتیک گسست و پیوند در معماری مسکونی معاصر تهران مبتنی بر تحول فضاهای باز و بسته. نسخة پذیرفته‌شده برای انتشار در آرمانشهر.
جانی‌پور، بهروز. (1380)، سیر تحول معماری مسکن تهران در دوران پهلوی (رسالة منتشرشدة دکتری). دانشگاه تهران.
حائری مازندرانی، محمدرضا. (1395). خانه، فرهنگ، طبیعت. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری ایران.
راپاپورت، آموس. (1395). انسان‌شناسی مسکن (ترجمة خسرو افضلیان). تهران: کتابکدة کسری.
راس، کلی؛ وینترز، ادوارد و کوپر، کلر. (1375). مبانی فلسفی و روانشناختی ادراک فضا (ترجمة آرش ارباب جلفایی). اصفهان: خاک.
رلف، ادوارد چارلز. (1389). مکان و بی‌مکانی (ترجمة محمدرضا نقصان محمدی، کاظم مندگاری و زهرا متکی). تهران: آرمانشهر.
ساسانی، مژگان؛ عینی‌فر، علیرضا و ذبیحی، حسن. (1395). تحلیل رابطة بین کیفیت فضای میانی و کیفیت‌های انسانی-محیطی، موردپژوهی مجتمع‌های مسکونی شهر شیراز. هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 21(2)، 69-80.
سلطان‌زاده، حسین. (1390). نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 43(75)، 69-86.
سلطان‌زاده، حسین. (1397). خانه در فرهنگ ایرانی: مفاهیم و بعضی از کاربردها. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
سوهانگیر، سارا و نصیرسلامی، محمدرضا. (1393). الگوهای خلق فضا در معماری با تکیه بر پارادایم‌های نظری پسامدرن. باغ نظر، 11(28)، 65-78.
طباطبایی ابراهیمی، سیدعلی و تفضلی، زهره. (1397). روایتِ خانه: روشی برای فهم و بازنمایی مطلوبیتِ تجربة زیسته در خانه. مطالعات معماری، 1(14)، 125-147.
عینی‌فر، علیرضا و آقا لطیفی، آزاده. (1390). مفهوم قلمرو در مجموعه‌های مسکونی. هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 3(47)، 17-28.
عینی‌فر، علیرضا و علی‌نیا مطلق، ایوب. (1393). تبیین مفهوم بیرون و درون در فضاهای مابین مسکن آپارتمانی، مطالعة موردی: بالکن در سه نمونه از مجموعه‌های مسکونی تهران. هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 19(2)، 55-65.
فراستخواه، مقصود. (1398). روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تأکید بر نظریة برپایه. تهران: آگاه.
فکوهی، ناصر و غزنویان، زهرا. (1391). بررسی انسانشناختی تنوع فضایی مطلوب از منظر ساکنان خانه‌های شهری تهران، البرز و قزوین. پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، 2(2)، 22-45.
قاسمی سیچانی، مریم و معماریان، غلامحسین. (1389). گونه‌شناسی خانة دورة قاجار در اصفهان. هویت‌شهر، 4(7)، 87-94.
قبادیان، وحید. (1394). سبک‌شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران. تهران: علم معمار.
کالن، گوردن. (1377). گزیدة منظر شهری (ترجمة دکتر منوچهر طبیبیان). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کیایی، مهدخت؛ سلطان‌زاده، حسین و حیدری، علی‌اکبر. (1398)، سنجش انعطاف‌پذیری نظام فضایی با استفاده از فن چیدمان فضا، مطالعة موردی: خانه‌های شهر قزوین. باغ نظر، 16(71)، 61-76.
گروتر، یورگ کورت. (1393). زیبایی‌شناسی در معماری (ترجمة جهانشاه پاکزاد). تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
گل، یان. (1387). زندگی در فضای میان ساختمان‌ها (ترجمة شیما شصتی). تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
لنگ، جان. (1388). آفرینش نظریة معماری، نقش علوم رفتاری در طراحی محیط (ترجمة علیرضا عینی‌فر). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
معماریان، غلامحسین. (1387). آشنایی با معماری مسکونی ایران: گونه‌شناسی درونگرا. تهران: سروش دانش.
محبوبی، قربان و مختاباد امرئی، مصطفی و عطار عباسی، مصطفی. (1395). بازشناخت هستمند همزیستی درون و بیرون معماری مساجد ایران با تأکید بر روش فازی. کیمیای هنر، (21)، 57-75.
محبوبی، قربان؛ مختاباد امرئی، مصطفی؛ اعتصام، ایرج و عطار عباسی، مصطفی. (1397). همزیستی درون و برون معماری در ارسن نقش جهان. باغ نظر، 15(58) 51-64.
نصیرسلامی، محمدرضا و سوهانگیر، سارا. (1392). راهکارهایی جهت ارتقای کیفیت اثر متقابل انسان و محیط بر یکدیگر با رویکرد روانشناسی محیط. تحقیقات روانشناختی، 5(19)، 79-100.
نقی‌زاده، محمد؛ زارع، لیلا و حریری، شراره. (1391). رابطة طبیعت و حیاط مرکزی با نگاه به معماری مسکون ایرانی-کاشان. هویت‌شهر، 6(12)، 49-60.
نقی‌زاده، محمود، و استادی، مریم. (1393). مقایسة تطبیقی مفهوم ادراک و فرایند آن در فلسفه و روانشناسی محیط و کاربرد آن در طراحی شهری. پژوهش‌های معماری اسلامی، 2(2)، 3-14.
نوربرگ شولتز، کریستین. (1395). مفهوم سکونت به سوی معماری تمثیلی (ترجمة محمود امیر یاراحمدی). تهران: آگه.
نیکقدم، نیلوفر. (1392). الگوی فضاهای نیمه‌بازِ خانه‌های بومی دزفول، بوشهر و بندرلنگه در ارتباط با مولفه‌های اقلیم محلی. هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 18(3)، 54-69.
هومن، حیدرعلی. (1385). مدل‌یابی معادلات ساختاری با کاربرد نرم‌افزار لیزرل. تهران: سمت.
 
Anderson, S. (1991). On Streets (Based on a Project of the Institute for Architecture and Urban Studies). Cambridge: MIT Press.
Creswell, J. W. (2012). Qualitative Inquiry and Research Design: Choosing Among Five Approaches. Los Angeles: SAGE.
Glaser, B. G. (2002). Conceptualization: on theory and theorizing using grounded theory. International Journal of Qualitative Methods, 1(2), 1-38.
Hajer, M. & Reijndorp, A. (2001). In Search of New Public Domain. Rotterdam: NAi Publishers.
Hiller, B. & Hanson, J. (1984). The Social Logic of Space. Cambridge: Cambridge University Press.
Jurgenhake, B. (2006). Connecting inside and outside in time-based dwelling. Nordic Journal of Architectural Research, 19(20), 59-68.
Krstic, H., Trentin, A. & Jovanovic, G. (2016). Interior-Exterior connection in architectureal design based on the incorporation of spatial in between layers:study of four architectural projects. Spatium, (36), 84-91.
Patton, M. Q. (1990). Qualitative Evaluation and Research Methods. Newbury Park: Sage.
Shahlaei, A. & Mohajeri, M. (2015). In-between spaces: dialectic of inside and outside in architecture. International Journal of Architecture and Urban Development, 17(5), 73-80.
Skinner, P. R. (2003). Reflections on inside-outside space, design, research; project based research in architecture. Paper presented in 2nd International Conference of the Australasian Association of Schools of Architecture, Melbourne.
Skjaeveland, O. & Garling, T. (1997). Effects of international space on neighbouring. Journal of Environmental Psychology, (17), 181-198.
Stevens, Q. (2007). Betwixt and between: building thresholds, liminality and public space. in K. A. Franck & Q. Stevens (Eds.), Loose Space: Possibility and Diversity in Urban Life. Abingdon: Routledge.
This-Evenesen, T. (1997). Archetypes in Architecture. Oslo: Scandinavian University Press.
Van Dorst, M. (2005). Physical conditions for social interaction in the home environment (Published doctoral dissertation). TU Delft, Retrived from https://repository.tudelft.nl/islandora/object/uuid%3Abc5c1906-f0e1-473a-ac9f-92d0588e6c70