بوطیقای معماری در چند اثر منتخب مذهبی معاصر مطالعة تطبیقی قابلیت‌های شاعرانگی در شعر و معماری

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران.

2 استادیار گروه معماری، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران.

3 استاد گروه زبان فرانسه، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: شعر و معماری به‌عنوان دو شاخة هنری جهت انتقال پیام، زبان و ابزار خاص خود را به کار می‌برند. هر یک از دو هنر مذکور با ابزاری که در اختیار دارند فضایی را ایجاد می‌کنند که توسط مخاطب قابل‌خوانش است. این ویژگی (خوانش‌پذیری) آنها را به سمت متن‌بودگی سوق می‌دهد. شاعرانگی یا بوطیقا واژه‌ای است برای نشان‌دادن زیبایی‌شناسی تکوینی، عناصر کیفی فضا و ساختن در هنرها که همچون زیرساختی است که با گذر از ویژگی‌های متن‌بودگی اتفاق می‌افتد و موجب ارتقای کلام به شعر و به همین ترتیب موجب تمایز بین ساختمان‌سازی از دنیای معماری می‌شود. راهبردهای شاعرانگی در شعر توسط فنون ادبی مختلفی شناسایی و دسته‌بندی‌شده‌اند.
اهداف پژوهش: هدف تحقیق حاضر آن است که با بررسی و تطبیق شاعرانگی در فضای شعر با معماری، عناصر و راهبردهای شاعرانگی در فضای معماری را کشف کند و به این پرسش پاسخ دهد که چه شباهت‌هایی در فنون ادبی شعر و راهبردهای معماری وجود دارد که موجب شاعرانه‌شدن فضا در شعر و معماری می‌شود؟
روش پژوهش: در این راستا از معماری معاصر مذهبی بهره گرفته‌ شده است، چرا که در معماری مذهبی علاوه بر کارکرد، بیان مفاهیم نیز اهمیت دارد و بستر مناسبی برای بیان شاعرانه در معماری فراهم می‌کند. بناهای انتخابی از بین بناهای مذهبی و از ادیان مختلف برگزیده‌ شده است. نمونه‌های موردی بررسی شامل «معبد آب» اثر «تادائو آندو»، «نمازخانة پارک لاله» اثر «کامران دیبا»، «مسجد سانجاکلار» اثر «امره آرولات» و «کلیسای سان جیو وانی» اثر «ماریو بوتا» است. نخست، زیرساخت‌های مشترک میان معماری و شعر گفته ‌شده است؛ سپس، زبان به‌عنوان عامل مشترک بین دو هنر شناخته‌شده و مبنایی جهت تطبیق آنها قرار گرفته است.
نتیجهگیری: «بوطیقا» به‌عنوان محور بحث شده و در نهایت بررسی‌ها نشان داد که معماران نیز همچون شاعران با فنون ادبی مانند تلمیح، حس‌آمیزی، آشنایی‌زدایی، استعاره و مجاز به ایجاد معماری شاعرانه پرداخته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Architecture Poetics in Some Selected Religious Contemporary Architecture Works: The Comparative Study of Poetics Capabilities in Poetry and Architecture

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Nouri 1
  • Mohammad Mahdi Soroush 2
  • Manouchehr Foroutan 2
  • Hamid Reza Shairi 3
1 Ph.D. Candidate in Architecture, Department of Architecture, Hamedan Branch, Islamic Azad University, Hamedan, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Architecture, Hamedan Branch, Islamic Azad University, Hamedan, Iran.
3 Professor of French Language Department, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Poetry and architecture as two artistic branches use their own language and instrument to convey message. Each of the mentioned arts creates a space by their instruments which is readable by the audience. This property (readability) push them towards textuality. Poetics is a word to show generative aesthetics, space qualitative elements and construction in arts. The infrastructure which happens by passing through textuality properties and promotes speech to poem and also distinguishes between construction and architecture world. Poetic strategies have been identified and classified in poetry by different literary techniques. The current study aims at exploring poetic elements and strategies in architecture space by investigating and comparing poetics in the space of poetry with architecture and answers this questions that what similarities in poetry literary techniques and architecture strategies make the space in poetry and architecture poetic? Therefore, religious contemporary architecture has been used as besides function, expressing concepts is also important in religious architecture which provides a suitable background for poetic expression in architecture. The selected buildingsa have been chosen among religious buildings and from different religions. The samples under investigation are The Water Temple by Tadao Ando, Laleh Park Chapel by Kamran Diba, Sancaklar Mosque by Emre Arolat and Church of San Giovanni Battista by Mario Botta. First, common infrastructures between architecture and poetry have been mentioned. Language has been considered as common factor between these two arts and has been regarded as a basis to compare them. “Poetics” as the axis of this discussion and finally investigations showed that architects like poets have created poetics architecture by literary techniques such as allusion, synesthesia, defamiliarization, metaphor and trope.

کلیدواژه‌ها [English]

  • comparative study
  • poetics
  • space poetics
  • poetry
  • religious architecture
آنتونیادس، آنتونی سی. (1391). بوطیقای معماری، آفرینش در معماری، تئوری طراحی (ترجمة احمدرضا آی). تهران: سروش.
آندو، تادائو. (1395) شعر فضا (ترجمة محمدرضا شیرازی). تهران: فکر نو.
احمدی، بابک. (1394). ساختار و تأویل متن. تهران: نشر مرکز.
اعرابی، جعفر. (1388). آفرینش فرم. تهران: نشر حرفة هنرمند.
الکساندر، کریستوفر. (1381). معماری و راز جاودانگی (ترجمة مهرداد قیومی بیدهندی). تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
باشلار، گاستون. (1397). بوطیقای فضا (ترجمة مریم کمالی). تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
البرزی، پرویز. (1386). مبانی زبان‌شناسی متن. تهران: امیرکبیر.
بستانی، محمود. (1371). اسلام و هنر (ترجمة حسین صابری). تهران: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
بورکهارت، تیتوس. (1389). هنر مقدس، اصول و روش‌ها (ترجمة جلال ستاری). تهران: سروش.
پالاسما، یوهانی. (1395). خیال مجسم: تخیل و خیال‌پردازی در معماری (ترجمة علی اکبری). تهران: پرهام نقش.
جعفری، محمدتقی. (1389). زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام. تهران: نشر علامه جعفری.
خاکی قصر، آزاده. (1383). به‌سوی معماری شاعرانه (پایان‌نامة کارشناسی ارشد). دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه یزد.
خامسی هامانه، فخرالسادات. (1391). مفاهیم مشترک معماری و ادبیات در حوزة زیباشناسی. اولین همایش ملی اندیشه و فناوری‌های نو در معماری، تبریز.
رحیمیان، مهدی. (1383). سینما، معماری در حرکت. تهران: نشر سروش نو.
رضازاده، مرضیه. (1383). بررسی نقش معماری در تداعی معانی و انتقال مفاهیم. هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، (18)، 37-48.
ریکور، پل. (1382). زندگی در دنیای متن (ترجمة بابک احمدی). تهران: نشر مرکز.
رئیسی، محمدمنان. (1395). معناشناسی متن/ معماری با استناد به آموزه‌های اسلامی. الهیات هنر، (6)، 37-52.
زوی، برنو. (1388). چگونه به معماری بنگریم (ترجمة فریده گرمان). تهران: شهیدی.
سپهری مقدم، منصور و ذکری، عباس. (1391). ارتباط شناسی معنی تأملی بر: مفاهیم موجود در ارتباط معنایی کالبد بناهای شهری. آرمانشهر، 5(9)، 87-95.
سرمستانی، محمد؛ فروتن، منوچهر و طهوری، نیر. (1397). آفرینش شاعرانه در فضاهای شهری، واکاوی نشانه‌شناختی فضای شهری باغ بلند شیراز. هویت‌شهر، 12(2)، 67-78.
شعله، مهسا. (1390). معیارهای متن‌بودگی شهر و روش‌شناسی تحلیل آن. هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 3(4)، 19-32.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1391). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگه.
شعیری، حمیدرضا. (1395). نشانه-معناشناسی ادبیات: نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
شیرازی، محمدرضا. (1381). نشانه‌شناسی معماری. معمار، (16)، 14-16.
شیرازی، محمدرضا. (1391). نظریه‌پردازان معماری (ج. 1: معماری حواس و پدیدارشناسی ظریف یوهانی پالاسما). تهران: رخداد.
صالحی‌نیا، مجید و نیرومند شیشوان، مهدیه. (1397). تبیین نقش مؤلفه‌های منظر حسی مبتنی بر حواس در کیفیت ادراک حسی محیطی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 8(31)، 19-31.
طهوری، نیر. (1396). آموختن از هایدگر: پدیدارشناسی در معماری، تأثیر فلسفة هایدگر در نظریه‌پردازی معماری، هویت مکان در نظریات کریستین نوربرگ شولتز و کریستوفر الکساندر. کیمیای هنر، 6(25)، 73-92.
طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد. (1367). اساس الاقتباس (ترجمة محمدتقی مدرس رضوی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فرشته حکمت، فرشاد. (1389). فضاسازی شاعرانه در اثر هنری. باغ نظر، 7(15)، 37-50.
فلامکی، محمدمنصور. (1390). ریشه‌ها و گرایش‌های معماری. تهران: فضا.
کروچه، بندتو. (1391). کلیات زیبایی‌شناسی (ترجمة فؤاد روحانی). تهران: علمی و فرهنگی.
گروتر، یورگ کورت. (1375). زیبایی‌شناسی در معماری (ترجمة جهانشاه پاکزاد). تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
نزبیت، کیت. (1386). نظریه‌های پسامدرن در معماری (ترجمه و تدوین محمدرضا شیرازی). تهران: نی.
نقره‌کار، عبدالحمید. (1393). مبانی نظری معماری. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
هاسپرز، جان و اسکراتن، راجر. (1379). زیبایی‌شناسی و فلسفة هنر (ترجمة یعقوب آژند). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
 
Boyer, M. C. (1994). The City of Collective Memory. Cambridge: MIT Press.
Heinemann, M. & Heinemann, W. (2002). Grundlagen der Textlinguistik. Tubingen: Niemeyer.
Beaugrande, R. & Dressler, W. (1981). Introduction to text linguistics. London: Longman.