جایگاه روددره‌های تهران به عنوان مهمترین لبه‌های طبیعی شهر در سند بالادستی (طرح جامع) شهر

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین-پیشوا، ایران.

2 پژوهشگر دکتری معماری دانشگاه آزاد تهران غرب، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین-پیشوا، ایران.

چکیده

بیان مسئله: ارتباط مستقیم شهر و طبیعت منجر به ظهور لبه‌هایی طبیعی در شهر می‌شود. مسئلة این پژوهش، با مطالعة سند بالادستی مدیریتی شهر تهران، یافتن جایگاه روددره‌های شهر تهران به ‌عنوان مهم‌ترین لبه‌های طبیعی در این شهر است. این مطالعه و نقد وضع موجود با رجوع به مطالعات انجام‌شده دربارة این لبه‌ها در حوزة منظر صورت گرفته است. همچنین با نگاهی به اسنادی که به‌نحوی حضور لبه‌هایی طبیعی در آنها موضوعیت داشته‌اند، سعی در مطالعة نوع نگاه آن اسناد به این عناصر منظر شهری داشته است.
هدف پژوهش: این مطالعه با درنظرگرفتن این مواضع به ‌عنوان لبه‌های طبیعی به دنبال شناخت و بررسی جایگاه آنها در اسناد و ضوابط شهری تهران است.
روش پژوهش: این پژوهش با روش کیفی و تحلیل محتوای اسناد به‌دست‌آمده به روش مطالعات کتابخانه‌ای انجام ‌شده است. این مطالعات در حوزة مبانی نظری، اسناد و نمونه طرح‌های خارجی صورت گرفته است.
نتیجهگیری: در سطح کلان مقایسة نگاه موجود به روددره‌های شهر تهران به ‌عنوان مهم‌ترین لبه‌های طبیعی در شهر با مبانی علم منظر و همچنین بررسی نمونه‌هایی از لبه‌های شهری در اسناد توسعه‌ای در مقیاس‌های مختلف بیانگر عدم توجه به ابعاد فرهنگی یا هویتی لبه‌های طبیعی و زیبایی‌شناسانة روددره‌های شهر تهران در سند طرح جامع شهر است. در ذیل این دو بعد، مسائلی چون مشارکت عمومی و توجه به ذهنیت شهروندان از روددره‌ها در بعد فرهنگی، و موضوعاتی مانند توجه به نقش کریدور دید بودن آنها و چشم‌اندازهای مربوط به این لبه‌های طبیعی در جنبة زیبایی‌شناسی، مباحث مطرح‌شده در اسناد خارجی است که قابل بارگزاری بر لبه‌های طبیعی در شهر تهران نیز است. در سطح میانی و عملیاتی نیز این مطالعه نشان‌دهندة نگاه شعاری و منقطع در مقیاس‌های پایین‌دست به روددره‌ها به ‌عنوان پهنه‌های سبز وسیع و اثرگذار است. تحلیل محتوایی و رجوع به مبانی شکل‌گیری طرح‌هایی چون طرح جامع نشان می‌دهد با چنان مبنای فکری و فلسفی‌ای، جایگاه قائل‌شده برای لبه‌های طبیعی در شهر امری ناگزیر و برآمده از تفکر مدرنیستی آن دوران است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Status of the River Valleys of Tehran as the Most Important Natural Edges of the City in the High-Level Document (Comprehensive plan) of the City

نویسندگان [English]

  • Nasim Zahraeipour 1
  • Reza Jafarpoor 2
1 Department of Architecture, Islamic Azad University,Varamin Pishva, Iran.
2 Department of Architecture, Islamic Azad University,Varamin Pishva, Iran. Abstract
چکیده [English]

Problem statement: The direct connection between the city and nature leads to the emergence of natural edges in the city. The present study investigates the status of the river valleys of Tehran, as the most important natural edges in this city, by studying the upstream management documents of Tehran. This study and critique of the current situation have been done concerning the studies done on these edges at the landscape level. Besides, by looking at the documents related to the status of natural edges, it has been tried to examine the viewpoints of those documents on these elements of the urban landscape.
Research objective: Considering these natural edges, this study seeks to identify and examine their status in urban documents and regulations of Tehran.
Research method: The present study is qualitative and is conducted through the content analysis of documents by library studies. This study is conducted in the field of theoretical foundations, documents and examples of foreign projects.
Conclusion: Comparison of the existing views of the river valleys of Tehran based on the landscape science and also study of the examples of urban edges in development documents indicate lack of attention to cultural or identity dimensions of natural edges and aesthetics of river valleys in the comprehensive urban plan document at the macro level. Under these two dimensions, issues, such as public participation and considering citizens’ mentality of the river valleys are raised in the cultural dimension. Moreover, issues, such as their roles as the view corridors and perspectives related to these natural edges in the aesthetics dimension, are discussed in foreign documents. This can also be applied to the natural edges of Tehran. At the intermediate and operational levels, this study demonstrates a rhetorical and discontinuous viewpoint of the river valleys as large and influential green areas at downstream scales. Content analysis and reference to the foundations of the formation of plans, such as the comprehensive plan, show that with such an intellectual and philosophical basis, the place given to natural edges in the city is inevitable and arises from the modernist thinking of that time.
.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Natural edges
  • Upstream Urban Documents
  • Landscape
  • River Valleys of Tehran and Comprehensive Plan of Tehran
آل‌هاشمی، آیدا. (1393). دالان دید، عنصر هویت‌بخش منظر، مدیریت دالان‌های دید. منظر، 6(28)، 68-73.
آل‌هاشمی، آیدا؛ باقری، یوسف و اخوان، عرفان. (1394). هویت طبیعی یا تحمیلی، بوستان جوانمردان، منظره‌سازی در درة کن. منظر، 7(31)، 94-102.
پارسی‌پور، حسن و ضیاء توانا، محمدحسن. (1392). پست‌مدرنیسم و شهر با تأکید بر الگوها و طرح‌های برنامه‌ریزی شهری. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 4(13)، 57-76.
پژوهان، موسی؛ الیاس‌زاده مقدم، نصرالدین و فتحی، سمیه. (1392). بررسی تطبیقی نظام‌های کاربری زمین شهری از دیدگاه دو پارادایم مدرنیسم و پست‌مدرنیسم. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، (45)، 17-36.
حبیبی اردبیلی، نیوشا؛ مثنوی، محمدرضا و ملک‌محمدی، بهرام. (1396). تدوین استراتژی‌های ساماندهی و طراحی اکولوژیک رودخانه‌های درون‌شهری با تأکید بر کنترل سیلاب، مطالعة موردی: روددرة زیارت گرگان. محیط‌شناسی، 4(43)، 609-629.
رستگاری، زهرا. (1389). دزفول ساحل دارد؛ بررسی ظرفیت‌های منظرین رود دز. منظر، (9)، 56-57.
زمانی، بهادر و شمس، سارا. (1393). ضرورت اتخاذ رویکرد محله- مبنا در احیای بافت‌های تاریخی شهرها. هفت‌شهر، (45 و 46)، 75-93.
زندی، مرجانه. (1393). رفتارهای شهری، نقاط گسست در منظر فرهنگی تهران. منظر، 6(28)، 18-22.
زندی، مرجانه. (1394). نقش باغ درون‌شهری در شکل‌گیری قرارگاه‌های رفتاری، نمونه موردی: شهر تهران. باغ نظر، 12(33)، 117-128.
شورای عالی معماری و شهرسازی ایران. (1386). سند اصلی طرح راهبردی-ساختاری توسعه و عمران شهر تهران (طرح جامع تهران).
عبدالله‌خان گرجی، بهرام. (1385). سیمای شهری: بعد رهاشدة سیاست‌های شهری در ایران. آبادی، 53، 6-19.
عسکرزاده، زهرا و شکوهی بیدهندی، محمدصالح. (1395). تحلیل اثرات انطباق لبه‌های شهری با عوارض طبیعی ساحلی در شهرهای هند. هنر و تمدن شرق، 4(13)، 33-41.
قوام‌پور، انسیه. (1392). جایگاه عناصر طبیعی در هویت شهرهای ایرانی. قابل دسترسی در www.zibasazi.ir
کریمی مشاور، مهرداد. (1392). رودهای تهران؛ توان روددره‌ها در توسعة شهر. منظر، 5(22)، 52-55.
کریمی مشاور، مهرداد؛ سجادزاده، حسن و وحدت، سلمان. (1393). سنجش اولویت‌های خوانش منظر فضاهای شهری از دیدگاه شهروندان، نمونه موردی: میدان‌های شهری همدان. باغ نظر، 12(37)، 3-14.
کریمی مشاور، مهرداد؛ منصوری، سیدامیر و ادیبی، علی‌اصغر. (1389). رابطة چگونگی قرارگیری ساختمان‌های بلندمرتبه و منظر شهری. باغ نظر، 7(13)، 89-99.
کوخایی، طاهره و مثنوی، محمدرضا. (1393). طراحی محیطی زیرساخت‌های اکولوژیک منظر شهری با استفاده از اصل پیوستگی با انشعابات (AWOP) به منظور ارتقای کیفیت زندگی شهری، مطالعة موردی: منطقة دو شهرداری تهران. محیط‌شناسی، 40(3)، 559-572.
لینچ، کوین. (1376). تئوری شکل خوب شهر (ترجمة سیدحسین بحرینی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
محمودی، امیرسعید. (1385). منظر شهری، مروری بر چند نظریه. آبادی، 18(53)، 61-54.
مدنی‌پور، علی. (1381). تهران ظهور یک کلانشهر. تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
ملکی، سعید و سعیدی، جعفر. (1394). بررسی و تحلیل نقش طبیعت در ساختار معماری و شهرسازی اسلامی. چشم‌انداز زاگرس، 7(25)، 23-49.
منصوری، سیدامیر. (1387). جزوة درس دورة کارشناسی ارشد معماری منظر. دانشگاه تهران.
مهندسین مشاور بوم‌سازگان. (1385). سند اصلی طرح جامع شهر تهران. تهران: نهاد مطالعات و تهیة طرح‌های توسعة شهری تهران.
نقی‌زاده، محمد. (1378). رابطة هویت سنت معماری ایران با مدرنیسم و نوگرایی. هنرهای زیبا، (7)، 79-91.
نقی‌زاده، محمد. (1385). معماری و شهرسازی اسلامی (مبانی نظری). اصفهان: انتشارات راهیان.
یاراحمدی، سمانه. (1389). لبه‌های شهری،‌ بررسی نقش لبه‌ها در تحقق اهداف منظر. منظر، 2(11)، 30-37.
یوسفی نجف‌آبادی، مریم. (1395). معیارهای ارزیابی طرح‌های احیای فضاهای طبیعی درون‌شهری. شهرسازی و معماری هفت‌شهر، (55-56)، 74-86.
Besteliu, I. & Doevendans, K. (2002). Planning, Design and the Post-Modernity of Cities. Journal of Design Studies, 23(3), 233-244.
Cook, E. A. & Vanlier, H. N. (eds.). (1994). Landscape Planning and Ecological Networks. Amsterdam: Elsevier.
Greater London Authority. (2010). London View Management Framework, Revised Supplementary Planning Guidance