تعزیۀ سیار در صحنۀ شهر؛ بررسی نشانه-معناشناختی سیالیت مکان در تعزیۀ ضیابر

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 استاد نشانه-معناشناسی و زبان فرانسه، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 پژوهشگر دکتری تخصصی تئاتر، دانشکدۀ هنرهای نمایشی و موسیقی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 دانش‌آموختۀ کارشناسی‌ارشد تهیه‌کنندگی گرایش نمایش، دانشکدۀ تولید، دانشگاه صدا و سیما، تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: تعزیة سیار یکی از شیوه‌های اجرایی نمایش تعزیه است که صحنه‌های آن، نه در یک مکان ثابت، بلکه در طول یک مسیر اجرا می‌شود. مسئلة پژوهش حاضر این است که چگونه گفتمان تعزیة سیار در ارتباط با جابه‌جایی مرزهای مکانی شکل می‌گیرد و این جابه‌جایی‌، چگونه به مثابه فرایندی ظاهر می‌شود که تعزیه را به امری تحولی تبدیل می‌کند. در تحقیق حاضر، تعامل میان گفتمان تعزیة سیار ضیابر (نمونة موردی) و گفتمان شهر مورد مطالعه قرار می‌گیرد و همچنین تأثیرات نشانه-معناشناختی اجرای تعزیه بر مکان‌ها و فضاهای شهری ضیابر بررسی می‌شود.
اهداف پژوهش: هدف اصلی این تحقیق، شناخت وجوه نشانه-معناشناسانه سیالیت مکان در تعزیة سیار و کارکرد آن در دگردیسی مکان‌های شهری است.
روش پژوهش: با روش کیفی مبتنی بر تحلیل نشانه-معناشناسی صورت پذیرفته است. نشانه-معناشناسی رویکردی است که خاستگاه اندیشگانی فرانسوی دارد و حاصل گذار از نشانه‌شناسی ساخت‌گرا و کلاسیک به سوی نشانه‌شناسی مبتنی بر «تن»، «ادراک» و «حضور» با زمینة پدیدارشناختی است.
نتیجهگیری: مسیر حرکت تعزیة ضیابر از به‌هم‌پیوستن سه موقعیت مکانی اصلی این شهر (قبرستان، خیابان اصلی و خانة آیت‌الله ضیابری) شکل می‌گیرد. با بررسی ویژگی سیال این تعزیه، مشخص می‌شود که چگونه مکان‌های مذکور روایت‌پذیر شده و از کارکرد و نقش‌های پیشین خود فاصله می‌گیرند. به طوری‌که این امر موجب دگردیسی مکان‌ها، فضاها و همچنین استعلایافتگی شهر در طول اجرای تعزیه می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mobile Ta’ziyeh in the City Scene: Semiotic Study of Mobility in Ziaber Ta’ziyeh

نویسندگان [English]

  • Hamid Reza Shairi 1
  • Morteza Ghaffari 2
  • Poya Raissi 3
1 Professor of Semiotics and French, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
2 Ph.D. Student in Theatre, Faculty of Performing Arts and Music, University of Tehran, Tehran, Iran.
3 M.A. in TV Production- Drama, Faculty of Production, Iran Broadcasting University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Mobile Ta’ziyeh is regarded as one of the kinds of traditional Iranian theatre in which the scenes are performed not in a permanent place, but on a certain path. The present study aims to investigate how the discourse of Ta’ziyeh is formed in connection with the displacement of spatial boundaries and how this displacement emerges as a process that turns Ta’ziyeh into a performance with transformative function. In the current article, the interaction between the discourse of Ziaber Mobile Ta’ziyeh (case study) and the discourse of the city is studied. Also, the effects of performing Ta’ziyeh on the urban areas of Ziaber are investigated semiotically.
Research objectives: The main purpose of this article is to identify the semiotic aspects of mobility in the Ta’ziyeh and its function in the transformation of urban places and spaces.
Research method: The present article has been conducted through a qualitative method based on the Paris school semiotics. The research approach is derived from post-Gremassian tradition and is the result of the transition from structuralist and classical semiotics to semiotics based on “body”, “perception” and “presence” with a phenomenological background.
Conclusion: The course of Ta’ziyeh Ziaber is formed by joining the three main locations of this city (cemetery, the main street, and house of Ayatollah Ziaberi). By examining the mobile nature of this Ta’ziyeh, it becomes clear how the mentioned places became narrative and move away from their previous functions and roles so that this cause transforms of places, spaces and also the transcendence of the city during the performance of Ta’ziyeh.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mobile Ta’ziyeh
  • Semiotics of Place and Space
  • City Discourse
  • Transcendence
  • Traditional Iranian Theatre
الیاده، میرچا. (1389). رسالة در تاریخ ادیان (ترجمة جلال ستاری). چاپ سوم. تهران: انتشارات سروش.
انصاری، مائده. (1393). پدیدارشناسی هرمنوتیک مکان: حیث مکانی میدان نقش جهان. آبادان: نشر پرسش.
بابک‌معین، مرتضی. (1398). تحلیل چهار نظام زبانی فضایی با تکیه بر نظام‌های معنایی تعاملی اریک لاندوفسکی. جستارهای زبانی، 10 (5)، 49-72.
باختین، میخاییل. (1397). پرسش‌های بوطیقای داستایفسکی (ترجمة سعید صلح‌‌جو). تهران: انتشارات نیلوفر.
بیضایی، بهرام. (1391). نمایش در ایران. چاپ هشتم. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
پرتوی، پروین. (1394). پدیدارشناسی مکان. چاپ سوم. تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
پیترسون، ساموئل. (1367). تعزیه و هنرهای مربوط به آن (ترجمه داوود حاتمی). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
چکلوفسکی، پیتر. (1370). هنگامی که نه زمان زمان است و نه مکان مکان. ایران نامه، (34)، 212-222.
حسین، شکیل. (1374). تعزیه، معماری کم‌دوام در هندوستان (ترجمة اختر اعتمادی). دربارة تعزیه و تئاتر در ایران (به کوشش لاله تقیان). تهران: نشر مرکز.
خاکی، محمدرضا. (1384). بررسی و بازشناسی مکان صحنه‌ای در نمایش‌های سنتی ایران. فصلنامه تئاتر، (39)، 164-175.
ستاری، جلال. (1394). زمینة اجتماعی تعزیه و تئاتر در ایران. تهران: نشر مرکز.
سرسنگی، مجید. (1392). محیط تئاتری و رابطة بازیگر و تماشاگر در نمایش دینی. تهران: انتشارات افراز.
سرسنگی، مجید. (1394). نمایش خیابانی و نسبت آن با فضاهای شهری. باغ نظر، 12 (34)، 37-48.
سمیعی، امیر؛ زین‌الدین، سپیده و آل یاسین، آزاده. (1396). بررسی تأثیرات متقابل ساختاری و شکلی کالبد بازار سرپوشیده شهر اراک بر شکل گیری تعزیه سیار در اراک. دوفصلنامه علمی پژوهش هنر، 7 (13)، 85-93.
سهیلی، جمال‌‌الدین و مهاجرپور، نفیسه. (1394). نشانه‌شناسی فضای نمایش تعزیه. آرمان شهر، 8 (15)، 59-69.
شعیری، حمیدرضا و وفایی، ترانه. (1388). راهی به نشانه‌-‌معناشناسی سیال. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
شعیری، حمیدرضا. (1391). نوع‌شناسی مکان و نقش آن در تولید و تهدید معنا. مجموعه مقالات نشانه‌شناسی مکان. به کوشش: فرهاد ساسانی. تهران: نشر سخن.
شعیری، حمیدرضا. (1392). نشانه-‌معناشناسی دیداری: نظریه و تحلیل گفتمان هنری. تهران: نشر سخن.
فکوهی، ناصر. (1398). انسان‌شناسی شهری. چاپ دوازدهم. تهران: نشر نی.
کریم‌زاده، سپیده؛ اعتصام، ایرج؛ فروتن، منوچهر و دولتی، محسن. (1397). روایت معماری؛ مطالعه تطبیقی روایت در معماری و داستان. کیمیای هنر، 7 (28)، 93-107.
میرشکرایی، محمد. (1388). تعزیه و آیین‌های عاشورایی. تهران: انتشارات نمایش.
ندایی، امیرحسن. (1394). زمان و مکان قدسی در هنر عاشورایی. مجموعة مقالات دومین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، جلد هفتم. تهران: مجمع عالی علوم انسانی اسلامی.
 
Anderson, P. S. (2009). Transcendence and feminist philosophy. In G. Howie & J. Jobling (Eds), Women and the Divine.  New York: Palgrave Macmillan.
Barthes, R. (1997). Semiology and the urban. In N. Leach (Ed.), Rethinking architecture: A reader in cultural theory.  London: Routledge.
Carlson, M. (1989). Places of Performance: The Semiotics of Theatre Architecture. New York: Cornell University Press.
Fontanille, J. (1989). Les Espaces Subjectifs: Introduction à la Sémiotique de L’observateur. Paris: Hachette.
Greimas, A. J. & Courtes, J. (1982). Semiotics and language: An Analytical Dictionary. Bloomington: Indiana University Press.
Hendrix, H. V., Slusser, G. & Rabkin,  S. R. (2014). Visions of Mars: Essays on the Red Planet in Fiction and Science. North Carolina: McFarland.
Landowski, E. (2010). Régimes d’space. Nouveaux Actes Sémiotiques, N° 113.
Martin, B. & Ringham, F. (2006). Key Terms in Semiotics. New York: Bloomsbury Publishing.
McCaw, D. (2015). Bakhtin and Theatre: Dialogues with Stanislavski, Meyerhold and Grotowski. London: Routledge.
Pierce, Ch. S. (1931-1935). The Collected Papers. In Weiss, P., Hartshorne, C. (Eds.). Cambridge: Harvard University Press.
Short, T. L. (2007). Peirce’s Theory of Signs. Cambridge: Cambridge University Press.
Rahimi, B. (2012). Theater State and the Formation of Early Modern Public Sphere in Iran. Leiden: Brill Publisher.
Rochow, K. & Stahl, G. (2017). The Scene and the Unseen: Mapping the (Affective) Rhythms of Wellington and Copenhagen. Imaginations: Journal of Cross-Cultural Image Studies, 7(2), 124-141.