تبیین تأثیر جریان‌های اجتماعی و سیاسی سال‌های 1300 تا 1357 بر شکل‌گیری یادمان‌های آرامگاهی ایران معاصر

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری معماری، گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

2 استاد معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

3 دانشیار مرمت ابنیۀ تاریخی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

4 دانشیار معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: معماری به‌عنوان بخشی از فرهنگِ هر جامعه برخاسته از بستر اجتماعی و سیاسی آن جامعه است. در برخی مناطق جغرافیایی، یادمان‌های آرامگاهی شکل‌دهندۀ بخش مهمی از تمدن آن کشور محسوب می‌شود. در ایران نیز، با توجه به اهمیت این بناها به لحاظ مذهبی، با ظهور حکومت پهلوی، نوعی متفاوت از بناهای آرامگاهی و نگرشی نو به معماری بناهای یادمانی و آرامگاهی شکل گرفت. عمده‌ترین دلیلِ این تفاوت به بستر اجتماعی و سیاسی سال‌های 1300 تا 1357 بازمی‌گردد. شناخت این بستر و چگونگی ایجاد آن می‌تواند درک بهتری از نحوۀ شکل‌گیری یادمان‌های آرامگاهی ایران در این دوران را در پی داشته باشد.
هدف پژوهش: هدف از این پژوهش تبیین جریان‌های تأثیرگذارِ سیاسی و اجتماعی سال‌های 1300 تا 1357 بر روند شکل‌گیری یادمان‌های آرامگاهی ایرانِ معاصر و بررسی چگونگی تأثیرگذاری این جریان‌هاست. به عبارت دیگر، در این پژوهش به این پرسش‌ها پاسخ داده می‌شود که اولاً تحولات سیاسی و اجتماعی تأثیرگذار بر شکل‌گیری یادمان‌های آرامگاهی کدام‌اند، و ثانیاً این تحولات به چه نحو بر روی این روند تأثیر گذاشته‌اند؟
روش پژوهش: ابتدا، پس از بررسی میدانی، نمونه‌هایی موردی انتخاب و سپس با ابزار مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی اسناد به روش تاریخی-تفسیری، جریان‌های سیاسی و اجتماعی هم‌دورۀ این بناها بررسی می‌شوند؛ سرانجام، تأثیر این تحولات بر جامعه و چگونگی این اثرگذاری در هر دوره مورد تحلیل قرار می‌گیرد.
نتیجه‌گیری: بررسی اسناد موجود نشان می‌دهد که در دورۀ پهلوی اول تحولاتی همچون غرب‌گرایی، مذهب‌ستیزی، و سعی در ایجاد وحدت ملی، تأثیری بی‌واسطه‌تر بر روی این فرایند گذاشته و بر انتخاب آرامگاه‌ها، شکل و ساختار آن‌ها اثری مستقیم داشته‌اند. با تداوم این تحولات در دورۀ پهلوی دوم، این اثرگذاری بر روی معماری یادمان‌های آرامگاهی به‌واسطۀ بسترهای فرهنگی ایجادشده صورت گرفته است. همچنین طراحی این بناها، نسبت به دورۀ قبل، از رویکردهای شخصی معماران و تحولات هنری جامعۀ جهانی تأثیر بیشتری گرفته و این منجر به تغییر، هم در فرم و هم در جزئیات، شده است.
واژگان کلیدی: یادمان‌های آرامگاهی، معماری ایران معاصر، جریان‌های سیاسی و اجتماعی 1300 تا 1357، معماری آرامگاهی.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the Impact of Social and Political Currents of 1921-1978 on the Formation of Contemporary Memorial Tombs of Iran

نویسندگان [English]

  • Masoumeh Yavari Kolour 1
  • Simon Ayvazian 2
  • Farhad Fakhar Tehrani 3
  • Asghar Saed Samie 4
1 Department of Architecture and Urban Planning, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran.
2 Professor of Architecture, Faculty of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
3 Associate Professor of Civil Engineering and Restoration, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
4 Associate Professor of Architecture, Faculty of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Architecture, which is an integral part of a culture, arises from social and political contexts of each society. Use of monumental tombs in some geographical regions forms an important part of the civilization of a country. Considering the religious significance of these buildings in Iran, after the advent of Pahlavi, a new insight into architecture of memorial and monumental tombs was formed, which is mainly due to social and political contexts of the years 1921 to 1978. Knowledge about this context, and the way it has been created, can provide a better appreciation of how memorial tombs have been formed in this period.
Research objective: This research aims to investigate the influence of political and social currents of 1921-1978 on the creation of contemporary monumental tombs of Iran.
Research method: In this research, first, case studies were selected after field visits. Then, through library studies and document analysis, the political and social currents of the period contemporary with these buildings were analyzed using a historical-interpretive methodology, and the influence of these developments on the society was studied. This research investigates what political and social currents influenced the creation of monumental tombs of 1921 to 1978, and how these currents influenced the architecture of monumental tombs.
Conclusion: Analysis of available documents demonstrates that social and political developments in the first Pahlavi era including westernism, anti-religionism and an attempt towards national unity had a direct influence on selection of people that were memorialized by the monuments as well as the structure and shape of the monuments. Also, as these developments continued in the second Pahlavi period, they influenced the architecture of monumental tombs through the cultural context formed as a result of the relevant developments. In addition, compared to the previous period, design of these buildings were more influenced by the architects’ personal approaches and global society’s developments in art, leading to a change in form and details.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Monumental tombs
  • Iran’s contemporary architecture
  • Political and social currents of 1921-1978
  • Tomb architecture
آبراهامیان، ارواند. (1393). تاریخ ایران نوین (ترجمۀ شهریار خواجیان). تهران: دات.
آبراهامیان، یرواند. (1394). ایران بین دو انقلاب (ترجمۀ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی). تهران: نی.
آشوری، داریوش. (1384). دانشنامۀ سیاسی. تهران: مروارید.
آل‌احمد، جلال. (1357). در خدمت و خیانت روشنفکران (ج. 2). تهران: خوارزمی.
آل‌احمد، جلال. (1365). غرب‌زدگی. تهران: امیرکبیر.
اتابکی، تورج. (1385). تجدد آمرانه (ترجمۀ مهدی حقیقت‌خواه). تهران: ققنوس.
ازغندی، سید علی‌رضا. (1383). تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران (1320-1357). تهران: سمت.
اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1357). بر ایران چه گذشت (3): ادارۀ ایران با فرهنگ غیرایرانی. روزنامۀ اطلاعات، (15771).
اسمیت، آنتونی د. ‌(1383). ناسیونالیسم: نظریه، ایدئولوژی، تاریخ (ترجمۀ منصور انصاری). تهران: تمدن ایرانی.
امین، سیدحسن. (1383). کارنامۀ غنی: نقدی بر تحولات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی عصر پهلوی. تهران: دائره‌المعارف ایران‌شناسی.
بانی‌مسعود، امیر. (1388). معماری معاصر ایران. تهران: هنر معماری قرن.
بحرالعلومی، حسین. (1355). کارنامۀ انجمن آثار ملی. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
بمانیان، محمدرضا. (1385). عوامل مؤثر بر شکل‌گیری معماری و شهرسازی در دورۀ پهلوی اول. مدرس هنر، (1)، 1-8.
بهار، محمدتقی. (1371). تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران (ج. 1). تهران: امیرکبیر.
پریزاده استیار، سمیرا. (1393). معماری به سبک یادمانی و خاستگاه فرهنگی آن. کنگرۀ بین‌المللی پایداری درمعماری و شهرسازی، مصدر، امارات متحدۀ عربی.
تکمیل همایون، ناصر. (1385). آموزش و پرورش در ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
ثبات‌ثانی، ناصر. (1392). مقدمه‌ای بر برخی عوامل تأثیرگذار بر معماری معاصر ایران در فاصلۀ سال‌های 1320 تا 1357 ه.ش.. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 6(11)، 49-60.
حدیدی، مختار. (1377). پهلوی دوم و نمونۀ اندیشه‌های باستان‌گرایانه (نگاهی به اسناد محرمانۀ جشن‌های 2500 سالۀ شاهنشاهی). تاریخ معاصر ایران، (5)، 103-188.
حکمت شیرازی، علی‌اصغر. (1379). ره‌آورد حکمت (به اهتمام محمّد دبیرسیاقی). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
داعی‌پور، زینب. (1386). باستان‌گرایی یا شیوۀ ملی (مقایسه با نئوکلاسیک اروپا). رهپویۀ هنر، (4)، 68-72.
دانیل، ویکتور و تاجدار، گلناز. (1395). حافظیه و شعر گدار، تفسیر و تأویل معماری حافظیه. تهران: دوران تحول.
درخشان، کیومرث. (1378). انجمن آثار و مفاخر فرهنگی: چراغی فرا راه شناخت فرهنگ این مرز و بوم. کتاب‌ماه کلیات، (21)، 9-15.
رحمانی، علی. (1384). آلمان، منافع ملی و امنیت جمهوری اسلامی ایران (ج. 1). تهران: مؤسسۀ ابرار معاصر.
ساناساریان، الیز. (1384). جنبش حقوق زنان در ایران؛ طغیان، افول و سرکوب از 1280 تا انقلاب 57 (ترجمۀ نوشین احمدی خراسانی). تهران: اختران.
شایگان، داریوش. (1371). آسیا در برابر غرب (چ. 2). تهران: باغ آینه.
صدیق، عیسی. (1356). کارنامۀ انجمن آثار ملی. یغما، (350)، 505-510.
طبیبی، سید جمال‌الدین؛ ملکی، محمدرضا و دلگشایی، بهرام. (1395). تدوین پایان‌نامه، رساله، طرح پژوهشی و مقالۀ علمی. تهران: فردوس.
عاقلی، باقر. (1387). روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی (ج. 2). تهران: نامک.
قاری‌پور، محمد. (1384). مصاحبه با هوشنگ سیحون. آبادی، (48)، 130-133.
کاتم، ریچارد. (1371). ناسیونالیسم در ایران (ترجمۀ فرشته سرلک). تهران: گفتار.
کیانی، مصطفی. (1383). معماری پهلوی اول. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
مختاری طالقانی، اسکندر. (1390). میراث معماری مدرن ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
میلر، دیوید. (1383). ملیت (ترجمۀ داود غرایاق زندی). تهران: تمدن ایرانی.
نادری، عزت‌الله و سیف‌نراقی، مریم. (1385). روش‌های تحقیق در علوم انسانی. تهران: بدر.
نظری، علی‌اشرف. (1386). ناسیونالیسم و هویت ایرانی: مطالعۀ موردی دورۀ پهلوی اول. پژوهش حقوق و سیاست، (22)، 141-172.
نساج، حمید. (1392). مقایسۀ نوسازی ایران و ترکیه در دوران رضاشاه و آتاتورک. پژوهش‌های راهبردی سیاست، 2(5)، 101-131.
همایون کاتوزیان، محمدعلی. (1385‌). اقتصاد سیاسی ایران (ترجمۀ محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی). تهران: مرکز.
یاحقی، محمدجعفر. (1373). تاریخچۀ آرامگاه فردوسی. مشهد: پاژ.
Colvin, H. (1991). Architecture and the After-life. London: Yale University Press.
Shahpur Shahbazi, A. (1999). Ferdowsi, Abu’l-Qāsem: iii. Mausoleum. Encyclopædia Iranica, (IX), 524-527.
Cole, J. Y. & Reed, H. H. (1997). The Library of Congress: The Art and Architecture of the Thomas Jefferson Building. New York: Norton.