ظرفیت‌های ادراکِ هاپتیکی در هنر ایرانی- اسلامی و کاربرد آن در بیان سینمایی؛ نمونۀ موردی: فیلمِ «آتش سبز»

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه آموزشی سینما، دانشکدۀ سینما تئاتر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

2 کارشناس‌ارشد ادبیات نمایشی، دانشکدۀ هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

3 مربی گروه آموزشی سینما، دانشکدۀ سینما تئاتر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: در واکنش به سلطۀ نگرۀ اُپتیکی بر سینما، در سال‌های اخیر گرایش عمده‌ای در حوزۀ مطالعات فیلم پدید آمده که ظرفیت‌های ادراک جسمانی-لامسه‌ای را در تجربۀ سینمایی مورد توجه قرار داده است. این رویکرد تأکید دارد که نگاه‌کردن هرگز صرفاً امری بصری نیست، بلکه می‌تواند هاپتیکی، حِسّانی و تن‌یافته باشد. هاپتیک حس قرابت و نزدیکی، تماس، مشارکت احساسی و ارتباط لامسه‌ای است. هاپتیک جهت‌گیری به‌سوی حسّانیت‌مندی است، به شکلی که تمام حواس را درگیر می‌کند، فاصله‌مندیِ نگاهِ خیره را از بین می‌برد و واکنش‌هایی عاطفی را برمی‌انگیزاند. در نتیجه، در تضاد با پارادایم‌های غالبِ نظریۀ فیلمِ مبتنی بر فاصله‌مندی پرسپکتیوی (بصریت اپتیکی)، بصریت هاپتیکی فراهم‌کنندۀ بستری نظری برای تحلیل پویاییِ جسمانیِ تجربۀ تماشای فیلم است.
هدف پژوهش: به نظر می‌رسد پارادایم‌های ادراکِ هاپتیکی در ذاتِ هنرهای ایرانی- اسلامی وجود دارند، و این ویژگی می‌تواند پیشنهادهایی تازه در بیان سینمایی به فیلم‌های ایرانی ارائه دهد. هدفِ این مقاله توضیحِ چگونگی نمودِ بصریتِ هاپتیکی در هنرهای ایرانی- اسلامی و بروز آن در سینمای مبتنی بر این جنس از هنر است.
روش پژوهش: مقالۀ حاضر می‌کوشد، با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و با اتخاذ روش توصیفی- تحلیلی، به تبیین مفهوم ادراکِ هاپتیکی بپردازد و در ادامه، با بررسی نمونه‌های مطالعاتی، ظرفیت‌های هاپتیکیِ هنر ایرانی- اسلامی را مورد توجه قرار دهد.
نتیجه‌گیری: این پژوهش نشان می‌دهد که، با توجه به ویژگی‌های بصریتِ هاپتیکی در هنر ایرانی- اسلامی، فیلم‌سازها می‌توانند از این ویژگی‌ها به منظور پردازشِ اثر سینمایی خویش استفاده کنند. در اثبات این ادعا، فیلم «آتش سبز» ساختۀ محمدرضا اصلانی، به‌عنوان اثری از سینمای ایران که موفق شده است با تمهیدهای سینماییْ ادراک هاپتیکیِ مخاطب را تحریک کند، مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Capacities of Haptic Perception in Persian-Islamic Art and its Function in Cinematic Expression The Case of “The Green Fire”

نویسندگان [English]

  • Alireza Sayyad 1
  • Milad Sotoudeh 2
  • Sajad Sotoudeh 3
1 Assistant Professor, Faculty of Cinema and Theater, University of Art, Tehran, Iran.
2 M.A. in Dramatic Literature, Arts faculty, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
3 Instructor, Faculty of Cinema and Theater, University of Art, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Recently, in contrast to the hegemony of optical-based approaches to cinema, a new mainstream in film studies has emerged that its focus is on the capacities of tactile perception in cinematic experiences. Based on haptic ideals, this approach is a kind of tendency toward generating senses and evokes emotional responses. In opposition to the dominant paradigms of film theories based on distance and perspective (optical visualization), haptic visualization provides a theoretical context in which the dynamics of the experience of watching a film could be analyzed. The main question of this study is how the haptic perception is emerged in Persian-Islamic Arts and what are the effects of this emergence on the viewers’ perceptions? Here, it is presumed that the Persian-Islamic Arts, with the haptic features embedded in, have the quality of presenting a different manner of seeing to their onlookers.
Research objective: Seemingly the paradigms of the haptic perception are inherent to the Persian-Islamic Arts and this special feature can lead to new entries in cinematic expression for Iranian film industry. The objective of this essay is to attain the methods in which the haptic visualization is represented in Persian-Islamic Arts and to understand how it is appeared in films created in this context.
Research method: The following essay is compiled by using library resources and tries to define the notion of “haptic perception” by the aid of descriptive-analytical method. Furthermore, the haptic capacities of Persian-Islamic Art are explored by evaluating the case studies.
Conclusion: This study shows that according to the haptic visualization characteristics in Persian-Islamic Art, the filmmakers have the opportunity to use it in order to elaborate their narratives. Regarding this objective, The Green Fire (2008), directed by Mohamad Reza Aslani, is analyzed as an Iranian film that has been successful in stimulating viewers’ haptic perception by cinematic techniques.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Haptic visuality
  • Iranain art
  • Laura U. Marks
  • Optical vision
  • Mohammad Reza Aslani

مراجع

اخگر، مجید. (1391). فانی و باقی: درآمدی انتقادی بر مطالعۀ نقاشی ایرانی. تهران: حرفه هنرمند.
اسحاق‌پور، یوسف. (1397). مینیاتور ایرانی؛ رنگ‌های نور، آینه و باغ (ترجمۀ جمشید ارجمند). تهران: دمان.
بهشتی، محمدرضا. (1385). سرآغازهای سوبژکتیویسم در فلسفه و هنر. فلسفه، (11)، 71-86.
پالاسما، یوهانی. (1390). معماری و ادراکات حسی (ترجمۀ رامین قدس). تهران: پرهام نقش.
پانوفسکی، اروین. (1398). پرسپکتیو به‌منزلۀ صورت سمبولیک (ترجمۀ محمد سپاهی). تهران: چشمه.
جی، مارتین. (1380). در امپراتوری نگاه: فوکو و خوارداشت «دید» در تفکر قرن بیستمی فرانسه. در فوکو در بوته نقد، ویراستۀ دیوید کورنز هوی (ترجمۀ پیام یزدانجو). تهران: مرکز.
راستین، شادمهر. (1387). به یاد بیاور، این خود تویی؛ مصاحبه با محمدرضا اصلانی. مجلۀ فیلم، (388)، 77-80.
شجاعی، زهرا. (1382). رویکرد ماتیس به نگارگری ایرانی. کتاب‌ماه هنر، (63-64)، 152-156.
گاردنر، هلن. (1389). هنر در گذر زمان (ترجمۀ محمد تقی فرامرزی). تهران: آگاه.
لیمن، اولیور. (1393). درآمدی بر زیبایی‌شناسی اسلامی (ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی). تهران: ماهی.
Barasch, M. (2000). Theories of Art: From Impressionism to Kandinsky. New York & London: New York University Press.
Bruno, G. (2002). Atlas of Emotion: Journeys in Art, Architecture, and Film. London & New York: Verso.
Daftari, F. (1991). The Influence of Persian Art on Gauguin, Matisse, and Kandinsky. Washington: Garland Pub.
Dalle Vacche, A. (2003). The Visual Turn: Classical Film Theory and Art History. New Jersey & London: Rutgers University Press.
Deleuze, G. & Guattari, F. (2004). A Thousand Plateaus: Capitalism and Schizophrenia. London & New York: Continuum International Publishing.
Grabar, G. (2006). Islamic Art and Beyond. Hampshire: Ashgate Publishing, Ltd.
Kuhn, A. (2012). A Dictionary of Film Studies. Oxford: Oxford University Press.
Marks, L. U. (2000). The Skin of the Film: Intercultural Cinema, Embodiment, and the Senses. Durham & London: Duke University Press.
Marks, L. U. (2002). Touch: Sensuous Theory and Multisensory Media. Minneapolis & London: University of Minnesota Press.
Marks, L. U. (2007). The haptic transfer and the travels of the abstract line: Embodied perception from classical Islam to modern Europe. In L. Christina & S. Kim (Eds.), Erkörperungen/Embodiment (pp. 269-284). Vienna: Löcker Verlag.
Marks, L. U. (2010). Enfoldment and Infinity: An Islamic Genealogy of New Media Art. Cambridge: MIT Press.
Osborn, J.R. (2008). The Type of Calligraphy: Writing, Print, and Technologies of the Arabic Alphabet. San Diego: University of California San Diego.
Paterson, M. (2007). The Senses of Touch: Haptics, Affects and Technologies. Oxford: Berg.
Pérez-Gómez, A. & Pelletier, L. (1997). Architectural Representation and the Perspective Hinge. Cambridge: MIT Press.
Roxburgh, D. J. (2008). The eye is favored for seeing the writing’s form: on the sensual and the sensuous in Islamic calligraphy. In G. Neci̇poğlu & J. Bailey (Eds.), Muqarnas: The Frontiers of Islamic Art and Architecture - Essays in Celebration of Oleg Grabar’s Eightieth Birthday (pp. 275-289). Leiden & Boston: Brill.
Shklovsky, V. (2007). Art as technique. In D. H. Richter (Ed.), The Critical Tradition: Classic Texts and Contemporary Trends. New York: St. Martin’s Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار