باغ ایرانی، هستیِ نوشونده

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه شهید بهشتی

2 پژوهشگر دکتری معماری منظر دانشگاه تهران

چکیده

 افزایشِ تعدد و گوناگونی مطالعاتِ باغ‌ ایرانی علیرغم فواید بسیار، به علت کم‌توجهی به چارچوب نظری حاکم بر آنها منجر به بروز جدال‌هایی شده که پیش از اعتبار بیرونی هر یک، مربوط به اعتبار درونی آنهاست. در این زمینه یکی از مسایل مهم، معنایِ «مقدس» بودنِ باغ به‌مثابه بهشت است. از این رو مسئله قدسی بودن به عنوان «دست آوردی آسمانی» که الگویی ثابت با توانایی ایجادِ گسترده تغییرات است یا انکار قدسی بودن و محدود کردن آن به واقعیت‌های فیزیکی و سایر اندیشه‌ها، به‌روشنی در میان مطالعاتِ باغ‌ ایرانی تفاوت‌گذاری نشده، به همین سبب مخاطب از جنبة حکمت باغ ایرانی با ابهام روبه‌رو است. هدف مقاله دسته‌بندی مطالعات باغ‌ ایرانی بر‌اساس چارچوب نظری حاکم بر آنهاست؛ تا با تمرکز بر مسئله «قدسی» بودن و تشریح اینکه «پیدایشِ یک‌بارة باغ ایرانی با لحاظِ عقلِ امروز بسیار بعید است»، اعتبار درونی آنها را بررسی کند. از این رو با دسته‌بندی مطالعات موجود در چهار ساختار اصلی «اسطوره‌ای»، «جوهر ثابت»، «انکار جوهر» و «جوهر متحرک»، به تحلیل آنها جهت شناسایی و رفع تناقض‌ها پرداخته می‌شود.
روش کار، استدلال منطقی از نوع فرهنگی/گفتمانی و شامل دو مرحله است. اول، مطالعات کتابخانه‌ای و استدلال برای تبیین اعتبار درونی. دوم، تفسیر رابطه‌ای جدید میان یافته‌ها و مقایسه با هنر شعر فارسی جهت تبیین اعتبار بیرونی. نتایج نشان می‌دهد باغ‌های‌ایرانی همچون شاعران متعدد هنر فارسی در سطوح مختلف، فهم‌های متعددی از خصلت شاعرانگی ایرانی هستند که استعلا یافته‌اند. خصلتی که حاصل «فهمی از سازوکار عالم» در چرخه‌ای از نهفتگی-اشتداد-فعلیت (حرکت جوهری) است. نمودِ احساسیِ این فهم در یکی از قلعه‌های رفیعش از نگاه مولانا «حضور مداوم خداوند» است. وجه منحصربه‌فرد هنرمند باغ‌ساز ایرانی، التفات او بر این حضور مداوم است. تغییرات پدیده‌ها در باغ که حواس مادی تا مفهومی را اغناء می‌کنند، سرمستی از این «نگاه آیه‌نگر» است که نمود مهرورزی آن ارزش «قدسی» می‌یابد. کیفیتِ باغ‌ ایرانی از «تکوین» زیبایی‌ها و منافع عالم ماده به ماورا «استعلا» یافته و نه اینکه ثابت و از پیش وجود داشته باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Persian Garden, Ever-Renewed Being

نویسندگان [English]

  • Mehdi Sheybani 1
  • Seyed Amir Hashemi Zadegan 2
1
2
چکیده [English]

The increase and diversify of Persian garden studies, in spite of their numerous advantages, because of not paying enough attention to the theoretical framework, leads to contentions which is relating to their internal more than external validity. a critical issue is the meaning of garden’s sacredness as paradise. the sacredness as a fixed model, or limiting sacredness to the physical realities and other thoughts, has not been differentiated clearly in studies. so the audience will be confused about wisdom of Persian garden. This paper aims at categorizing Persian garden studies based on their dominant theoretical framework in order to study their internal validity by focusing on the issue of sacredness. It also tries to explain that "sudden emergence of Persian garden seems very unlikely considering the current intellect". Therefore, by categorizing the existing literature (studies) in four major structures of thought including mythical, stable essence, materialist, ever-renewed essence, they will be analyzed in order to be used in further identification and elimination of contradictions.
The used survey method is logical argument from cultural/discourse types and it consists two phases: first, library studies and arguments for explaining internal validity; second interpreting a new relation among findings and contrasting it with Persian poetry to explain external validity. Results show that Persian gardens like numerous poets of Persian art in different levels are transcended understandings of Iranian poetry feature; a feature resulting from understanding of cosmos meaning in a cycle of virtuality- intensiveness- actuality (unrested motion). The emotional presentation of this understanding, in one of its highest peaks, from Mawlana viewpoint, is the continuous presence of God. The unique aspect of Persian garden architect artist is thr consideration of this uninterrupted presence. Changes of phenomena in the garden which satisfy material to conceptual senses show intoxication from this evidence-looking view whose kindness aspect finds sacred value. The quality of Persian garden has transcended from the emergence of beauties and benefits of the material world to supernatural and isn’t stable and pre-existing.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian garden
  • human understanding of cosmos meaning
  • the Sacred
  • continually-renewed being
  • wisdom and intuition
براتی، ناصر. 1383. باغ و باغ سازی در فرهنگ و زبان فارسی. مجله باغ نظر، (2) : 15-3.
حیدرنتاج، وحید و منصوری، سید امیر. 1388. نقدی بر الگوی چهار باغ در شکل‌گیری باغ ایرانی. مجله باغ نظر، (12) : 30-17.
دانش، جواد. 1386. حکمت خالده و وحدت متعالی ادیان؛ نقد اندیشه سیدحسین نصر. معرفت، (120) : 58-41.
سروش، عبدالکریم. 1393. نهاد ناآرام جهان. تهران : موسسه فرهنگی صراط.
شایگان، داریوش. 1393. پنج اقلیم حضور، بحثی دربارة شاعرانگی ایرانیان. تهران : فرهنگ معاصر.
شیبانی، مهدی. 1393.آوای هستی باغ ایرانی. مجله هنر و تمدن شرق، (6) : 9-5.
شیبانی، مهدی. 1394. حکمت و فلسفه باغ ایرانی. درس‌گفتارهای دوره دکتری معماری منظر دانشگاه تهران.
لبیب‌زاده، راضیه، حمزه‌نژاد، مهدی و خان‌محمدی‌، محمدعلی. 1390. بررسی تطبیقی تأثیر ایده‌های معنوی در شکل باغ مطالعه موردی باغ پاسارگاد از دوره هخامنشی و باغ فین از دوره اسلامی. مجله باغ نظر، (19) : 16-3.
مجتهد شبستری، محمد.1390. معنای جان در مثنوی معنوی. سخنرانی ایرادشده در سلسله نشست‌های رستخیز ناگهان. موسسه فرهنگی سروش مولانا در تاریخ 26/02/1390.
مرادی، محمد علی.1390. خرد و باغ ایرانی. جستارهای شهرسازی، (35) : 17-14.
مطهری، مرتضی. 1349. خدمات متقابل ایران و اسلام. نسخه دیجیتالی کتابخانه سایت نسیم مطهر.
منصوری، سید امیر. 1383. تماشای صحرا،تأملی در زیبایی‌شناسی منظره در شعر حافظ. مجله باغ نظر، (1) : 84-71.
مولوی، جلال الدین محمد بن محمد. 1388. مثنوی معنوی. بر‌اساس نسخة رینولد نیکلسن. تهران : انتشارات مرکب سپید.
میرزایی، داوود. 1391.حسرت باغ-تمنای مینو، در هنر انتزاعی ایران؛ با تکیه بر علم‌های عاشورایی. فصلنامه کیمیای هنر، (2)108-78: