تبیین مدل تحلیل پویایی تاریخی سفرهای تجاری با تمرکز بر کاروان‌سراهای دورۀ صفویه

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 گروه معماری، واحد بین‌المللی کیش، دانشگاه آزاد اسلامی، جزیرۀ کیش، ایران.

2 گروه پژوهش هنر، دانشکدۀ هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

3 گروه معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: کاروان‌سراها یکی از مهم‌ترین گونه‌های معماری تاریخی هستند که نقش عمده‌ای در تجارت ایفا کرده‌اند. از جمله اصلی‌ترین کاربردهای کاروان‌سراها، می‌توان به برقراری امنیت در سفرهای بین‌شهری، اسکان موقت برای رهگذران، انبار کالا برای تاجرین و نگهداری از چهارپایان در طول مسیر تجاری اشاره کرد. محققان بسیاری به ساختار کاروان‌سراها پرداخته‌اند اما تا قبل از گستردگی علوم اجتماعی- محاسباتی در تحلیل‌های تاریخی، این امکان وجود نداشت که با کمک تحلیل ساختاری و فضایی این بناها، بتوان در مورد نسبت میان کالبد این بناها و رفتار اجتماعی مرتبط با آنها اطلاعاتی کسب کرد و ازاین‌رو این پژوهش درصدد پاسخ به این مسئله است که چگونه می‌توان به مدلی برای رابطۀ سفرهای تجاری و معماری کاروان‌سراهای دورۀ صفویه دست یافت؟
هدف پژوهش: این پژوهش درصدد تبیین یک مدل ریاضی بین وقایع پویای اجتماعی و تاریخی، با تمرکز بر رابطۀ سفرهای تجاری و معماری کاروان‌سراهای دورۀ صفویه است.
روش پژوهش: این پژوهش، با روش توصیفی و تحلیلی و با بهره‌گیری از مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده است. همچنین، در مطالعۀ موردی از شبیه‌سازی‌های سه‌بعدی در نرم‌افزار تری‌دی‌مکس و تحلیل‌های حجمی در نرم‌افزار راینو بهره گرفته شد. در این راستا، از مدل آهنگ رسانش سفر استفاده شد که در 16 کاروان‌سرای موردی و 14 سفر شبیه‌سازی شده آزمایش شده است.
نتیجه‌گیری: یافته‌ها حاکی از آن است که شهر اصفهان در دورۀ صفویه، به‌عنوان مقصد بالقوه برای سفرهای تجاری بوده و شهر کرمان به‌عنوان مبدأ مناسب برای سفرهای تجاری با مقصد اصفهان بوده است. از سوی دیگر، با توجه ‌به مسیر تجاری ابریشم، حلقۀ تجارت از سمت کشور پاکستان کنونی به سمت شهر اصفهان جاری بوده و از این شهر به سمت شمال غرب، شمال شرق و جنوب کشور امتداد داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explanation of the historical dynamic analysis model of business trips with a focus on Safavid era caravanserais

نویسندگان [English]

  • Zahra Hasibi 1
  • Reza Afhami 1 2
  • Jaleh Sabernejad 3
1 Department of Architecture, Kish international Branch, Islamic Azad University, Kish Island, Iran.
2 Department of Art studies, Faculty of Art, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
3 Department of Architecture, Faculty of Art and Architecture, South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Caravanserais are among the most important types of historical architecture that have played a major role in trade. Among the main uses of Caravanserais, we can mention security about trips, temporary accommodation for passers-by, storage of goods for merchants, and taking care of their animals along their routes. Many researchers have paid attention to caravansaries structure, unless expanding cliodynamics in historical analysis, it wasn’t possible to find proportions between physical features of caravansaries and social behaviors about caravansaries. So this research tries to answer the current question: how can the physical spaces of Caravanserais influence preferences of business trips?
Research objective: Therefore, the present article aims to propose a mathematical method that estimates business trip potentials relevant to caravansaries physical features.
Research method: This research is descriptive analysis method, using the library study and quantitative analysis. Also, in a case study, a quasi-experimental strategy was used with 3D simulations in 3D Max software and volumetric analysis in Rhino software. Within this context, an explanation of a formula, which has been tested in 16 case studies and 14 simulated trips. 
Conclusion: The results of this research have led to the explanation that Isfahan city in the Safavid era was the main destination of business trips, and the Kerman city was the origin of trips that lead to Isfahan. On the other hand, by paying more attention to the Silk Roadways, it became clear that the trade ring flowed from today’s Pakistan to Isfahan, and from this city to the northwest, northeast, and south of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Typology
  • Cliodynamics
  • Caravanserai
  • Business trips
امیدواری، سمیه و باصولی، مهدی. (1400). تحلیلی بر گونه‌شناسی شکلی حیاط‌های گودال باغچه در فلات مرکزی ایران؛ مطالعۀ موردی: خانه‌های سنتی یزد. مطالعات شهر ایرانی‌اسلامی، 12(44)، 29-46. 
باصولی، مهدی و درخش، سعیده. (1400). بررسی کارکردهای کاروان‌سراهای ایرانی با رویکردی منظرین. منظر، 13(54)، 28-37. https://doi.org/10.22034/MANZAR.2020.228329.2062
بی‌مکر، فرزانه و باوندیان، علیرضا. (1398، 30 مرداد). تحلیل نقش رسانه‌ای کاروان‌سرا از منظر آرا مارشال مک لوهان. دومین کنفرانس بین المللی عمران، معماری و مدیریت توسعه شهری در ایران، تهران.
پوپ، آرتور آپ‍ه‍ام‌. (1399). شاهکارهای هنر ایران (ترجمۀ پرویز ناتل خانلری). علمی و فرهنگی.
پورمحمد، شهراد. (1392، آذر). بررسی تأثیر شناختی علل و عوامل متفاوت در شکل‌گیری و ساماندهی کاروان‌سراهای ایران. همایش ملی معماری و شهرسازی انسان‌گرا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین، ایران.
پیرنیا، محمدکریم و معماریان، غلامحسین. (1395). سبک‌شناسی معماری ایرانی (ویرایش علی‌محمد رنجبر کرمانی؛ ویرایش دوم). غلامحسین معماریان.
تاجدار، گلنار، سروشیانی، سهراب، شافعی، بیژن و دانیل، ویکتور. (1395). معماری آندره گدار: مجموعه معماری دوران تحول در ایران (ترجمۀ سهیلا قاسمی). ویکتور دانیل.
جانسون، پل آلن. (1384) نسبت نظریة معماری با تاریخ (ترجمۀ حمیدرضا خوئی)، گلستان هنر. 1(1)، 69-73.
حاجی‌قاسمی، کامبیز؛ فرجو، غزال؛ شهنواز، آرش؛ خرم، بابک؛ صابونیان‌یزد، مهدی؛ موسوی‌روضاتی، مریم‌دخت؛ رسولی، جلیل؛ نوربخش، هدیه؛ جلیلیان، شهلا و زرینی، حسین. (1383). گنجنامه: فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران: کاروان‌سراها (جلد 17). دانشگاه شهید بهشتی؛ روزنه.
حیاتی، حامد؛ رحمت‌نیا، علیرضا و کاوری‌زاده، حسین. (1398). گونه‌شناسی معماری مدارس سنتی با تأکید بر تأثیر سیاست‌های آموزشی مطالعۀ موردی: دورۀ صفویه. باغ نظر، 16(81)، 63-84.https://doi.org/10.22034/bagh.2019.141198.3691 
دانیل، ویکتور و تاجدار، گلنار. (1400). معماری ماکسیم سیرو. رهسپاران.
رحیم‌پور، شهدخت. (1394). بررسی جایگاه اسب از اسطوره تا تداوم نقش آن بر فرش. نگارینۀ هنر اسلامی، 2(6)، 21-36. https://doi.org/10.22077/nia.2015.564
سحاب، عباس (ویراستار). (1383). مجموعه نقشه‌های تاریخی ایران. سحاب.
شاه تیموری، یلدا؛ مظاهریان، حامد و حناچی، پیروز. (1390). ساختارهای جدید واسطۀ پیوند میان گذشته و آینده. (طراحی در مجاورت آب انبار سردار و حمام راه ری در شهر قزوین). هفت شهر، 3(37 و 38)، 40-55.
شعبانی، یحیی. (1398). درآمدی بر علوم اجتماعی محاسباتی. پژوهشگاه مرکز ملی فضای مجازی؛ گروه مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
شیانی، ملیحه و عرب‌پور، الهام. (1394). گردشگری، سفر خاطره انگیز و ابعاد نظام شخصیت. پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر،4(7)، 1-27.
صدبرنجی، شینا. (1396). گونه‌شناسی فضاهای باز عمومی مدینه در دو شهر فاس و مکناس. هنر و تمدن شرق، 5(17)، 3-14.
طبسی، محسن و ناصری ازغندی، حسن. (1399). مطالعۀ تحلیلی شاخصه‌های کالبدی دفاع غیرعامل در معماری کاروان‌سراهای عصر صفوی. معماری اقلیم گرم و خشک، 8(11)، 305-329.
فاضلی، محمدتقی. (1390). جادۀ ابریشم و نقش ایران به عنوان عامل ارتباط غرب و شرق در دوران باستان. پژوهش‌نامۀ تاریخ، 7(25)، 1-16. 
فرشچی، حمیدرضا و حاجی زمانی، مهدی. (1398). بررسی کاروان‌سراهای ایران و بناهای وابسته به آن. معماری شناسی، 2(7)، 11-23.
قبادیان، وحید. (1392). تحلیل اقلیمی ساختمان‌های پایدار سنتی در ایران. دانشگاه تهران.
کاویان، مجتبی؛ غلامی، غلامحسین. (1395). بررسی سیر تحول معماری کاروان‌سراهای حیاط دار مرکز ایران. اثر، 37(75). 49-66.
کوهستانی، حسین، ملکی، هومن، موفق، محمدحسین و ناصر قرایی، محسن. (1396). ساختار امنیتی کاروان‌سراهای دورۀ صفویه. مطالعات تاریخ انتظامی. 4(12) ، 67-82.
محمدی، بختیار؛ محمدخانی، پروین و قلی‌زاده، محمدحسین. (1396). تهیۀ نقشۀ زیست اقلیم ایران با استفاده از شاخص میانگین رای پیش‌بینی شده. تحقیقات جغرافیایی، 2(32)، 21-39. https://doi.org/10.18869/acadpub.geores.32.2.21
محمدیان منصور، صاحب و فرامرزی، سینا. (1390). گونه‌شناسی و تدوین ساختار هندسی کاربندی در معماری ایران. هنرهای زیبا، 3(4)، 81-96. 
مشهدی، علی و امین پور، احمد. (1396). تدوین فرایند و شاخص‌های مؤثر بر گونه‌شناسی معماری با معیار ویژگی‌های ترکیب‌بندی (نمونۀ موردی: بناهای تاریخی شهر اراک)، مدیریت شهری، 16(48)، 173-186. 
معماریان، غلامحسین و دهقانی تفتی، محسن. (1397). در جستجوی معنایی نو برای مفهوم گونه و گونه‌شناسی در معماری (مطالعۀ موردی: خانۀ گونه تالاردار شهر تفت). مسکن و محیط روستا، 37(162)، 21-38. https://doi.org/10.22034/37.162.21
معماریان، غلامحسین. (1393). مبنای طراحی معماری. نغمه نواندیش.
مورن، ادگار. (1394). درآمدی بر اندیشة پیچیده (ترجمۀ افشین جهاندیده). نی.
میرزاعلی، محمد و رزمی، حمیدرضا. (1395). واکاوی مفهوم سکونت در فرهنگ و معماری ایرانی و اسلامی. سومین کنفرانس بین المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، برلین، آلمان.
میرسجادی، سیدامیر و فرکیش، هیرو. (1395). ارزیابی الگوها و شناخت فاکتورهای کالبدی تأثیرگذار در معماری خانه‌های تاریخی نیشابور جهت دستیابی به راهکارهای طراحی و الگوی ساخت منازل در بافت مسکونی سنتی. پژوهش‌های معماری اسلامی، 4(4)، 72-92.
نقره‌کار، سلمان؛ زارعی حاجی‌آبادی، فاطمه؛ محمد گنجی، فاطمه و دانایی‌نیا، احمد. (1397). خواندن معماری، چیستی، چرایی و چگونگی: در جستجوی مدلی برای آشنایی با تاریخ معماری ایران و نقش آن در سپهر معماری. فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، 4(1)، 69-83. https://doi.org/10.29252/ciauj.4.1.69
هیلان برند، رابرت. (1394). معماری اسلامی: شکل‌، کارکرد، معنی (ترجمۀ باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی). روزنه.
یوسف‌نیا، زهرا. (1393). بررسی عوامل بالندگی اقتصادی ایران در عصر شاه عباس اول صفوی. تاریخنامۀ خوارزمی، 2(6)، 141-164.
Collins, R. (1999). Macro history: essays in sociology of the long run. Stanford University Press.
Goldstone, J. (2003). Comparative Historical Analysis and Knowledge Accumulation in the Study of Revolutions. In J. Mahoney & D. Rueschemeyer (Eds.), Comparative Historical Analysis in the Social Sciences. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511803963.003
Komlos, J. (2009). How useful is anthropometric history? [Munich Discussion Paper No. 2009/6], Department of Economics, University of Munich. https://doi.org/10.5282/ubm/epub.10587
Korotayev, A., & Malkov, S. (2012). A Compact Mathematical Model of the World System Economic and Demographic Growth, 1 CE – 1973 CE. arXiv. https://arxiv.org/abs/1206.0496
Malkov, Artemy S. (2014). The Silk Roads: a Mathematical Model. Cliodynamics, 5(1), 4-22. https://doi.org/10.21237/C7CLIO5125309
Shahamipour, A. (2013). The role of climate in shaping Iranian markets proportions comparison of Tabriz and Esfahan Bazaar. Life Science Journal, 10(5s).
Tucker, J. (2015). The Silk Road: Central Asia, Afghanistan and Iran: A Travel Companion. Bloomsbury Academic. https://doi.org/10.5040/9780755652389
Turchin, P. B. (2003). Complex population dynamics: A Theorical, Empirical synthesis. Princeton University Press. https://doi.org/10.1515/9781400847280.
Turchin, P., & Nefedov, S. A. (2009). Secular cycles. Princeton University Press.
Turchin, P. (2008). Arise 'cliodynamics'. NATURE, 454(3), 34-35.