معماری دروازه در استحکامات دفاعی برج و باروی شهرهای ایران

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری اسلامی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

2 استاد گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

3 دانشیار گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

چکیده
بیان مسئله: دروازه‌ها در شهرها به دلایل حفاظتی، نظامی و امنیتی ایجاد شدند و تا پایان دورة قاجار عنصری ضروری و ارتباطی در حصار و برج و باروی شهرها بودند. توجه به ایجاد حریم بین درون و بیرون شهر، نیازمند ساختاری سازه‌ای و معماری در پیرامون شهر بود. به مرور زمان دروازه به‌عنوان جزوی از حصار شهر در یک کالبد معماری همراه با اجزاء و عناصر دیگر آن برحسب نیازها و شرایط موجود ظاهر شد؛ این موارد در هر دوره عواملی بودند که به‌صورت آشکارا و پنهان در کالبد معماری دروازه‌ها تأثیر گذاشته‌اند. این تأثیرات در قالب ویژگی‌ها و در اشکال متفاوت برحسب اهداف، مشخصات، کاربری و غیره نمایان شده است. بدین منظور سؤالات پژوهش چنین طرح شده است، عوامل تأثیرگذار در شکل‌گیری دروازه‌های ایران چیست؟ و چگونه این عوامل بر ویژگی‌ها و اجزای معماری دروازه‌های ایران تأثیر گذاشته است؟
هدف پژوهش: هدف پژوهش شناسایی این عوامل اثرگذار و نمود آن در چارچوب ویژگی‌ها و اجزای معماری دروازه‌های شهری ایران است.
روش پژوهش: این پژوهش از نوع پژوهش‌های نظری و کیفی است که با روش توصیفی-تحلیلی به‌کار رفته است. اطلاعات لازم برای تحقیق از طریق منابع کتابخانه‌ای و اسناد و بازدیدهای میدانی انجام گرفته است.
نتیجهگیری: نتایج تحقیق نشان می‌دهد فرهنگ، اجتماع، سیاست، اقتصاد، عملکرد، کاربرد و کالبد با ویژگی معماری دروازه‌ها متقابلاً در حال تأثیرگذاری بودند. درحالی‌که ارتباط متقابل و تنگاتنگ عوامل بر معماری دروازه‌ها سبب شده کالبد معماری ترکیبی از چند ویژگی باشد. با توجه به این‌که محدودیت‌هایی در شناسایی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری و ویژگی‌های معماری دروازه‌ها وجود دارد، ولیکن تمام عوامل یافته‌شده در شکل‌گیری و کالبد معماری دروازه‌های شهری ایران در راستا و ترکیب با هم نمایان شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Architecture of the Gate in the Defense Fortifications of the Towers and Ramparts of Iran’s City

نویسندگان [English]

  • Aylar Javadpour 1
  • Ahad Nejad Ebrahimi 2
  • Hamed Beyti 3
1 Ph.D. Student in Islamic Architecture, Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
2 Professor, Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
3 Associate Professor, Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University. Tabriz, Iran.
چکیده [English]

Abstract
Problem statement: Gates were created in cities for protective, military, and security reasons, and until the end of the Qajar period, they were an essential element of communication in the fences, towers, and ramparts of cities. Paying attention to the creation of privacy between the inside and outside of the city required a structural and architectural structure around the city. Over time, the gate appeared as a part of the city rampart in an architectural body along with its other components and elements according to the existing needs and conditions; these instances in every period were the factors that openly and secretly influenced the architectural body of the gates. These influences are shown in the form of features and different forms according to goals, specifications, usage, etc. For this purpose, the research questions are designed as follows, what are the influencing factors in the formation of Iranian gates? How have these factors affected the architectural features and components of Iran’s gates?
Research objective: The purpose of the research is to identify these influencing factors and their manifestation in the form of the architectural features and components of urban gates of Iran.
Research method: This research is a type of theoretical and qualitative research that uses a descriptive-analytical method. The required data for research were obtained through library sources, documents, and field visits.
Conclusion: The results of the research show that culture, society, politics, economy, function, use, and body were mutually influenced by the architectural features of the gates. The mutual and close relation of the factors on the architecture of the gate has caused the body of the architecture to be a combination of several features. Considering that there are limitations in identifying factors affecting the formation and architectural features of gates, all the factors found in the formation and body of architecture of urban gates of Iran have been shown in continuance and combination with each other.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Architecture of city gates
  • Architectural features of gates
  • Architectural components of gates
  • Defense fortifications of Iranian Cities
اسفنجاری کناری، عیسی. (1385). میبد شهری که هست، مجموعة پژوهش‌های تاریخ معماری و شهرسازی. تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، پایگاه پژوهشی میراث فرهنگی شهر تاریخی میبد.
برسم، معصومه و فاریابی، یوسف. (1398). مطالعة تطبیقی استحکامات دفاعی و امنیتی ارگ راین و بم در استان کرمان. مطالعات باستان‌شناسی پارسه، 3 (7)، 115-135.
بهار، مهرداد و کسرائیان، نصرالله. (1377). تخت جمشید. تهران: پیک کتاب سبا.
پازوکی طرودی، ناصر. (1376). استحکامات دفاعی در ایران دورة اسلامی. تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه).
پاکزاد، جهانشاه. (1386). راهنمای طراحی فضاهای شهری در ایران. تهران: انتشارات شهیدی.
تقوی‌نژاد دیلمی، محمدرضا. (1392). معماری، شهرسازی و شهرنشینی ایران در گذر زمان. تهران: انتشارات یساولی.
جودکی عزیزی، اسداله؛ موسوی حاجی، سید رسول و ابراهیمی، افشین. (1394). پژوهشی در مکان‌یابی دروازة دوم یا ورودی حاکم‌نشین در مجموعة تاریخی ارگ بم. صفه، 25 (4)، 133-148.
حاج یاسینی، هاله. (1390). تبیین الگوی شکلی دروازه‌های حصار شهر تهران در دورة قاجار (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی ارشد). دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.
حاج یاسینی، هاله و ارجمند، محمود. (1391). دروازه‌های تهران در حصار تهماسبی. معماری و شهرسازی، 5 (9)، 105-129.
حسینی، مریم. (1397). بررسی باستان‌شناختی دروازه‌های آغاز هخامنشی با اتکائ به تل آجری (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی ارشد). دانشگاه شیراز، فارس، ایران.
حفیظ‌الهی، زهرا. (1393). بررسی ویژگی و کارکرد قلعه‌های دوران صفوی (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی ارشد). دانشگاه اراک، مرکزی، ایران.
خلیلیان، سیما؛ زندیه، مهدی و آل هاشمی، آیدا. (1400). در جست‌وجوی ورودی شیراز، بررسی تغییرات منظر ورودی شهر شیراز-دروازة قرآن-از پیش از قاجار تا امروز. منظر، 13 (57 )، 78-89.
رحیم‌زاده، پریسا و اهری، زهرا. (1399). دروازه در شهرهای سده‌های نخست اسلامی ایران. مطالعات معماری ایران، 9 (17)، 77-96.
سلطان‌زاده، حسین. (1374). نائین، شهر هزاره‌های تاریخی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
سلطان‌زاده، حسین. (1385). فضاهای شهری در بافت تاریخی ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
سلطان‌زاده، حسین. (1389). تبریز، خشتی استوار در معماری ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
سهیلی، جمال‌الدین؛ محمودی زرندی، مهناز و صالحی، زینب. (1394). الگوهای طراحی معماری قلعه‌های استان ایلام در دورة قاجار با تأکید بر الگوهای رفتاری. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 6 (21)، 31-45.
شعله، مهسا. (1385). دروازه‌های قدیم در خاطرة جمعی شهر معاصر ریشه‌یابی رشته‌های خاطره‌ای. هنرهای زیبا، (27)، 17-26.
علیدوست، محمد. (1376). معماری ایرانی از نگاه تصویر. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد، سازمان چاپ و انتشارات.
عمرانی، بهروز و رحمت‌پور، محمد. (1387). قلعه‌ها و استحکامات آذربایجان. تهران: سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان شرقی.
فریدونی، حسن. (1394). تأثیر احداث دروازة ورودی شهر بر تقویت حس مکان در (ورودی جنوب شهر تهران از آزادراه قم-تهران) (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد تهران، تهران، ایران.
کریمان، حسین. (1350). برخی از آثار بازمانده از ری قدیم. تهران: انتشارات دانشگاه ملی ایران.
کیانی، محمدیوسف. (1365). نظری اجمالی به شهرنشینی و شهرسازی در ایران. تهران: ارشاد اسلامی.
محمدی، مریم و خسروی، ابراهیم. (1399). بررسی ساختار و نقش امنیتی استحکامات دفاعی شهرهای خراسان و ماوراء‌النهر در طول قرون اولیه تا دورة میانه. فصلنامة علمی مطالعات تاریخ انتظامی، 7 (25)، 155-174.
مقبلی قرایی، فریده؛ حاجلو، سعیدامیر و سقایی، سارا. (1396). مطالعه و تحلیل باستان‌شناختی استحکامات نظامی دفاعی دوران اسلامی در دشت نرماشیر کرمان. مطالعات تاریخ فرهنگی (پژوهشنامة انجمن ایرانی تاریخ)، 9 (34)، 125-155.
ملازاده، کاظم و محمدی، مریم. (1385). قلاع و استحکامات نظامی (دایرة‌المعارف بناهای تاریخی ایران در دورة اسلامی / ج. 6). تهران: انتشارات سوره مهر.
منجزی، حمیدرضا. (1394). مقایسه و تحلیل بر نقش دروازه‌های ورودی کاخ‌های هخامنشی با تأکید بر تخت جمشید (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد مرودشت، فارس، ایران.
نصر، طاهره؛ مصلی‌نژاد، علی و امیری، عبدالرسول. (1396). بررسی تأثیر نشانه‌های شهری بر ارتقای هویت اجتماعی جوانان (مطالعة موردی: ورودی شمالی شهر شیراز-دروازة قرآن). پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 8 (31)، 187-206.
 
Bora, A. (2010). Bizans Mimarisinde ve Görsel Sanatlarında Kapılar.  Unpublished Master’s thesis. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Univ.
Keeley, L. H., Fontana, M. & Quick, R. (2007). Baffles and Bastions: The Universal Features of Fortifications. Journal of Archaeological Research, 15 (1), 55-95.
Nıkaein, G. (2019). Tarihi Ticaret Yollarının Kent Ticaret Merkezine Etkileri, İpek yolu Örneği (Bursa ve Tebriz Kentleri). Unpublished Master’s thesis. Gazi Univ.
Parlak, S. (2010). Osmanlı Öncesi Anadolu Kalelerinde Kapılar.  Unpublished Master’s thesis. Istanbul Univ.
Tutak, G. (2019). İlk Tunç Çağı Batı Anadolu Sur Kapıları.  Unpublished Master’s thesis. Bilecik Şeyh Edebali Univ & Anadolu Univ.