تبیین و ارزیابی مؤلفه‌های کیفی فضاهای عمومی به صورت کمّی با استفاده از روش چیدمان فضا (مطالعۀ موردی: باغ فردوس تهران)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

دکتری معماری، پردیس بین المللی کیش، دانشگاه تهران. ایران.

چکیده

چکیده
بیان مسئله: محققین حوزة شهری جهت افزایش راندمان عملکرد اجتماعی فضای عمومی مؤلفه‌های فراوانی را در مدل‌های مفهومی گوناگون برشمرده‌اند. به‌نظرمی‌رسد می‌توان این ویژگی‌های کیفی را جهت همگرایی مفاهیم در ذیل خصوصیات شکلی فضا در دسته‌بندی کلان‌تری قرارداده و آن‌ها را به‌صورت کمّی مورد سنجش و ارزیابی قرار داد.
هدف پژوهش: بین عوامل کیفی که در توانایی و قابلیت یک فضا برای شکل‌دهی به زندگی عمومی شهری تأثیرگذار هستند روابط علت و معلولی برقرار است. این عوامل از طریق روش‌های کمی و کیفی قابل ارزیابی هستند. این پژوهش سعی دارد تا بتواند از طریق تلفیق روش‌های فوق، فاکتورهای لازم جهت افزایش کیفیت فضا را در دسته‌بندی جامع‌تری قرارداده و به ارزیابی آن‌ها بپردازد.
روش تحقیق: پژوهش حاضر از نظر نوع هدف کاربردی و از نظر شیوة مطالعه برحسب روش و ماهیت توصیفی-تحلیلی است. ابتدا متغیرهای کیفی مؤثر در ساخت و شکل‌گیری فضای عمومی با مرور در ادبیات موضوع شناسایی و دسته‌بندی شدند. عامل دسترسی‌پذیری به‌عنوان عامل مشترک که تمامی نظریه‌پردازان به آن تأکید داشته‌اند، به‌عنوان مبنای استفاده از روش چیدمان فضا قرار گرفت. روش چیدمان فضا ارزیابی کمی ویژگی‌های کیفی فضا را در سطح کلان ارزیابی کرد. سپس نتایج حاصله با استفاده از استدلال منطقی مورد بحث قرار گرفتند.
نتیجهگیری: یافته‌های پژوهش نشان داد می‌توان تحلیل کیفیات فضایی را در یک پروسة دومرحله‌ای تعریف کرد. ابتدا در ارزیابی اولیة فضای عمومی از طریق نقشه‌های خطی برمبنای میزان دسترسی‌پذیری و قابلیت تحرک، که اساس، پایه و مبنای سایر کیفیات فضایی را تشکیل می‌دهد، در سطح کلان مورد تحلیل اولیه قرار می‌گیرد. در مرحلة دوم جهت سنجش این‌که در واقعیت فضا به چه صورت توسط کاربران تجربه می‌شود، با استناد به تکنیک‌های تحلیلی از قبیل پرسش‌نامه، نقشه‌برداری، نظرسنجی و غیره، در مقیاس خرد به بررسی در خود سایت پرداخته شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Quantitative Explanation and Evaluation of the Qualitative Factors of Public Spaces Using the Space Syntax Method (Case Study: Ferdows Garden in Tehran)

نویسنده [English]

  • Bahar Baghernejad Hamzehkolaee
Ph.D. in Architecture, Faculty of Architecture, Kish International Campus, University of Tehran, Iran.
چکیده [English]

Abstract
Problem statement: To increase the efficiency of the social function of the public space, urban researchers have listed many features in various conceptual models. It seems that these qualitative characteristics can be categorized under the configuration of space to converge the concepts and to evaluate them quantitatively.
Research objective: There is a cause-and-effect relationship between the qualitative factors that influence the ability of a space to shape public urban life. These factors can be evaluated through quantitative and qualitative methods. This research tries to put the necessary factors that increase the quality of the space in a more comprehensive category and evaluate them through the integration of the above methods.
Research method: The present study is applied research in terms of purpose. It used a descriptive-analytical method. First, qualitative variables effective in constructing and forming public spaces were identified and categorized by reviewing the literature. The factor of accessibility was identified as a common factor that all theoreticians have emphasized. This factor was considered to be the basis of using the space syntax method. The space syntax evaluated the qualitative characteristics of the space at the macro level. Then the results were discussed using logical reasoning.
Conclusion: The findings of the research showed that the analysis of spatial qualities can be defined in a two-step process: first, in an initial evaluation, the public space is analyzed at the macro level through axial maps based on the level of accessibility and mobility, which is the basis and foundation of spatial qualities. In the second stage, to measure how the space is experienced by the users, a micro-scale investigation should be done on the site by referring to analytical techniques such as questionnaires, mapping, surveys, etc.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Public space
  • Space syntax
  • Sociability of space
  • Spatial configuration
  • Ferdows Garden
اشرفی، یوسف؛ پوراحمد، احمد؛ رهنمایی، محمدتقی و رفیعیان، مجتبی. (1393). مفهوم‌سازی و گونه‌شناسی فضای عمومی شهری معاصر. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 2 (4)، 435-464.
باقرنژاد حمزه‌کلایی، بهار. (1401). فضاهای کنش دریافت: تحلیل تأثیر نظریه‌های فضازمان در خلق الگوهای سازماندهی‌شده در فضاهای عمومی. (رسالة منتشرنشدة دکتری معماری). پردیس بین‌المللی کیش، دانشگاه تهران، کیش، ایران.
باقرنژاد حمزه‌کلایی، بهار؛ حقیر، سعید و خاقانی، سعید. (1401). خوانش بولی جنبش‌های اجتماعی با استفاده از نظریه‌های فضا-زمان.  باغ نظر، 19 (116)، 41-54.
براتی، ناصر و خادمی، شهرزاد. (1397). فضاهای جمعی: ضرورت‌ها و موانع؛ نمونة موردی: چهارراه ولی‌عصر تهران. منظر، 10 (44)، 18-23.
بحرینی، سید حسین و تقابن، سوده. (1390). آزمون کاربرد روش چیدمان فضا در طراحی فضاهای سنتی شهری. هنرهای زیبا، 3 (4)، 5-18.
بندرآباد، علیرضا؛ مرادی مسیحی، واراز؛ کاوش‌نیا، حامد و عالی، حسین. (1394). جستاری بر مفهوم‌شناسی عرصه‌های عمومی شهری در بازخوانی نظریة انتقادی و مکتب فرانکفورت. مدیریت شهری، 14 (39)، 263-290.
پوراحمد، احمد؛ زیاری، کرامت‌اله؛ حاتمی‌نژاد، حسین و رضایی‌نیا، حسن. (1397). تحلیلی بر ماهیت فضای عمومی در پروژه‌های بزرگ‌مقیاس گردشگری شهری براساس نظریة «تولید اجتماعی فضا» (مطالعة موردی: شهر تهران). گردشگری شهری، 5 (2)، 135-159.
جیحانی، حمیدرضا و منصوری، سمیرا. (1391). بازیابی ساختار فضایی و شکل باغ فردوس شمیران. مرمت و معماری ایران، 2 (3)، 79-96.
ربیعی، علی؛ علیخانی، زهره و غلامی، فرزاد. (1391). تحلیل وبلاگ‌های سیاسی-اجتماعی با رویکرد حوزة عمومی هابرماس. جهانی رسانه، 7 (2-14)، 90-123.
رفیعیان، مجتبی و سیفایی، مهسا. (1384). فضاهای عمومی شهری، بازنگری و ارزیابی کیفی. هنرهای زیبا، 23 (23)، 35-42.
ریسمانچیان، امید و بل، سایمون. (1389). شناخت کاربردی روش چیدمان فضا در درک پیکره‌بندی فضایی شهرها. هنرهای زیبا، 2 (43)، 49-56.
زرآبادی، زهرا؛ حبیب، فرح و تکلو، سمانه. (1394). مکان‌گزینی فضاهای همگانی امن در محلات شهری با رویکرد چیدمان فضا (نمونة موردی: محلة وردآورد تهران). مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 7 (26)، 1-22.
صالحی معوا، فاطمه؛ خاتمی، سید مهدی و رنجبر، احسان. (1401). تحلیل و مقایسة میزان رویدادمداری فضاهای عمومی شهری مورد مطالعه: منطقة 12 شهر تهران. باغ نظر، 19 (106)، 85-98.
فروزنده، محمدرضا و منصوری، سید امیر. (1398). تأملی بر مکان‌مندی صورت‌بندی اجتماعی در فضای شهری؛ برمبنای «جامعه‌شناسی فضا»ی گئورگ زیمِل؛ مطالعة موردی: خیابان انقلاب (حدفاصل میدان انقلاب تا چهارراه ولیعصر). باغ نظر، 16 (73)، 65-76.
قزلسفلی، محمدتقی و دوست محمدی، حسین. (1396). بررسی رابطة چرخش زبانی با اندیشة انتقادی هابرماس و کاربست آن در نهاد حوزة عمومی ایرانی. جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، 4 (10)، 263-292.
هابرماس، یورگن. (1399). کتاب تحول ساختاری حوزة عمومی (ترجمة جمال محمدی). تهران: نشر افکار.
کالینز، پیتر. (1387). دگرگونی در آرمان‌های معماری مدرن (ترجمة حسین حسن‌پور). تهران: نشر قطره.
لک، آزاده و جلالیان، سحر. (1397). تجربة معنای مکان فضای شهری: کاربرد تحلیل محتوای کیفی در کشف معنای باغ فردوس. مطالعات معماری ایران، 7 (13)، 71-87.
مدقالچی، لیلا؛ انصاری، مجتبی و بمانیان، محمدرضا. (1393). روح مکان در باغ ایرانی. باغ نظر، 11 (28)، 25-38.
منصوری، مریم و آتشین‌بار، محمد. (1393). به سوی منظر فرهنگی در شهر؟. منظر، (28)، 12-17.
هاروی، دیوید. (1386). دیالکتیک فضازمان (ترجمة آیدین ترکمه). تهران: انتشارات تیسا.
 
Babo, I. & Silva, C. M. (2015). Public Sphere and Collective Action. The Portuguese Movement of the “15th September”. Mediterranean Journal of social sciences, 6 (425), 425-433.
Bourne, A. (2017). Social Movements as ‘Arenas’ and ‘Actors’ in Transnationalizing Public Spheres. Journal of Civil Society, 13 (3), 223-230.
Cihangir Çamur, K., Roshani, M. & Pirouzi, S. (2017). Using Space Syntax to Assess Safety in Public Areas - Case Study of Tarbiat Pedestrian Area, Tabriz-Iran. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 245 (8), 1-9.
Harvey, D. (2008). The Dialectics of Spacetime. In B. Ollman, & T. Smith, Dialectics for the New Century. London: Palgrave Macmillan.
Hillier, B. (2007). Space is the machine. London: Space Syntax.
Joseph, I. (1993). Public spaces and visibility. Architecture and Behavior, 3 (9), 403-407.
Tonkiss, F. (2006). Space, the city, and Social Theory: Social Relations and Urban Forms. Cambridge: Polity.
Lefebvre, H. (1991). The Production of Space (D. Nicholson-Smith, Trans.). Oxford: Wiley-Blackwell.
Lim, M. (2014). Seeing spatially: people, networks, and movements in digital and urban spaces. International Development Planning Review, 36 (1), 51-72.
Madanipour, A. (2003). Public and Private Spaces of the City. New York: Routledge.
Ravazzoli, E. & Torricelli, G. P. (2017). Urban mobility and public space. A challenge for the sustainable liveable city of the future. The Journal of Public Space, 2 (2), 37-50.
Razzaghi Asl, S. & Khoshghadam, F. (2016). Environmental Quality Assessment of Tehran’s Recent Urban Design Projects, Based on Place Check Technique in Experts and Public View Point. Armanshahr Architecture & Urban Development, 9 (16), 115-127.
Sohrabi, N. M. (2016). Coffee shop (Café), Public Sphere for Further Reflections on Social Movements (Case Study: Tehran, capital of Iran), Blog Tehran: Water, City, People - A project of the UC Irvine Samuel Jordan Center for Persian Studies and Culture. Retrieved from http://sites.uci.edu/tehranproject/2016/02/18/coffee-shop-cafe-public-sphere-for-further-reflections-on-social-movements/.
Stipcic, M. (2016). Synergy between public space politics and mobility strategies. A: Seminario Internacional de Investigación en Urbanismo. “VIII Seminario Internacional de Investigación en Urbanismo, Barcelona-Balneário Camboriú, Junio”. Barcelona: DUOT.