پارادایم‌های حفاظت معماری در ایرانِ معاصر

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری معماری دانشکدۀ معماری و هنر، گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

2 استادیار دانشکدۀ معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 استادیار دانشکدۀ معماری و هنر، گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

4 استادیار دانشکدۀ فنی و مهندسی، گروه عمران، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

چکیده

بیان مسئله: بر اساس ماهیت چندرشته‌ای «حفاظت معماری» که در منشورهای اخیرِ بین‌المللی، بدان تأکید شده، نقش‌آفرینی مطلوب معمار به عنوان یکی از تخصص‌های مشارکت‌کننده در این حرفه، در موفقیت اقدامات حفاظت معماری مؤثر است. اما به دنبال رویارویی ایران با مفاهیم حفاظت علمی، عملکرد معمار در این حرفه، نسبت به عملکرد این تخصص در آفرینش‌های معماری، دچار ضعف نسبی شد که به نظر می‌رسد، مؤلفه‌هایی در پارادایم‌های حفاظت، بر این ضعف، تأثیرگذار بوده‌اند.
هدف پژوهش: بررسی تحولات پارادایمی حفاظت معماری در ایران از منظر تأثیر آن بر عملکرد معمار، پس از مطرح‌شدن حفاظت علمی بوده ‌است.‌
روش پژوهش: این پژوهش با روش‌های تاریخی و علّی از زیرمجموعه‌های پژوهش کیفی انجام شده است.
نتیجه‌گیری: در دورة حفاظت سنتی در ایران، اولویت‌داشتنِ تأمین ایده‌آل‌های اجتماعی در پارادایم غالب، از معمار عملکرد فرهنگی طلب می‌کرد. اما با مطرح‌شدن حفاظت علمی و برتری‌یافتن ایده‌آل‌های دیگری در پارادایم غالب، توجه به ارزش‌های اجتماعی در سایه قرار گرفته و لزوم عملکرد فرهنگی معمار منتفی شد. تداوم طولانی‌مدتِ این پارادایم، سبب شد که تکلیف اصلی معمار در حفاظت فراموش شده و توانایی انجام آن تضعیف شود. به طوری که با وجود مطرح‌شدن پارادایم فرهنگ‌گرا از اوایل دهة 70، هنوز اکثریت جامعة علمی معماری، توانایی عملکرد فرهنگی نداشته و این پارادایم جایگاه خود را پیدا نکرده است. اما به علت تلاش قشر معدودی از معماران برای تقرب به پارادایم فرهنگ‌گرا، مقطع حاضر را می‌توان دورة گذار به شمار آورد. در شرایط حاضر، تعریف جدی‌ترِ جایگاه معمار در امر حفاظت، آموزش عملکرد فرهنگی برای این تخصص و بهره‌گیری صحیح از توانایی‌های معمار، در همسوشدن اکثریت معماران با قشر معدود پیشرو و باب‌شدن پارادایم فرهنگ‌گرا نقش مؤثری خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Paradigms of Architectural Conservation in Contemporary Iran

نویسندگان [English]

  • Mahnaz Peyrovi 1
  • Mohammad Bagher Kabirsaber 2
  • Mohammadreza Pakdelfard 3
  • Adel Ferdousi 4
1 Ph.D. in Architecture, Faculty of Architecture and Art, Department of Architecture, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.
2 Assistant Professor, Faculty of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
3 Assistant Professor, Faculty of Architecture and Art, Department of Architecture, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.
4 Assistant Professor, Faculty of Technical and Engineering, Department of Civil engineering, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: With respect to the multidisciplinary nature of architectural conservationbeing underlined in the international charters, a proper roleof an architect, one of the specialists contributing to this profession, has a positive impact on the success of conservation measures. However, after the introduction of the scientific conservation concepts in Iran, the performance of the architect in this profession became relatively weak compared to what was expected from this expertise in architectural conservation. It seems that determinants in contemporary conservation paradigms have weakened this performance.
Research objectives: The purpose of this study was to investigate the effect of paradigm changes in architectural conservation in Iran on the performance of the architectafter the introduction of scientific conservation.
Research method: This research employshistorical and causal methods, which are among the subcategories of qualitative research.
Conclusion: In the traditional conservation period in Iran, the prevailing paradigm prioritizing social ideals required cultural performance from the architects that is their main task in conservation.  However, withthe introduction of scientific conservation and the superiority of other ideals in the dominant paradigm, social values were neglected, and the need for the architect’s cultural performance was eliminated.The long persistence of this paradigm weakened this ability of the architect. Despitethe introduction of the culturalist paradigm since the beginning of the last decade of the 20th century, the majority of the architectural scientific community has not yet been able to perform their cultural role, and this paradigm has not been established. However, due to the efforts of a small group of architects in approachingthe culturalist paradigm, the present era can be considered a period of transition. In the current conditions, a more serious definition of the architect’s position in the field of conservation, training of architects for cultural performance, and proper use of these abilities will play an effective role in the coordination of the majority of architects with the few pioneer architects and establishment of the culturalist paradigm.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Conservation paradigm
  • Scientific conservation
  • Architectural heritage
  • Cultural performance
  • Iranian architect

مراجع

ابوالقاسمی، لطیف. (1374). «معماری»؛ رویاروی مرمت. هنرهای زیبا، 1 (0)، 38ـ42.
آزاد، میترا و درسوئی، رافعه. (1400). نقد و بررسی طرح احیای خانة منوچهری کاشان. پژوهش‌نامة انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، 21(5)، 21ـ55.
اسکات، فرد. (1397). معماری تغییر (ترجمة علی‌رضا عینی‌فر، احسان مسعود و نوید گلچین). تهران: کتاب فکر نو.
آصفی، مازیار و رادمهر، مهسا. (1393). ارتقای بهسازی میراث کالبدی در حوزة فنی و مرمت معماری با رویکرد تفاهم‌بخشی دو دیدگاه. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 4(16)، 29ـ41.
آیت‌الله‌زاده شیرازی، باقر. (1374). میراث فرهنگی. آبادی، 5(19)، 53-50..
بانی‌مسعود، امیر. (1394). معماری معاصر ایران، در تکاپوی بین سنت و مدرنیته. تهران: هنر معماری قرن.
براتی، ناصر؛ داوودپور، زهره و منتظری، مرجان. (1392). روش تحقیق در مطالعات محیطی. تهران: ساکو.
پیروی، مهناز؛ کبیرصابر، محمدباقر؛ پاکدل فرد، محمدرضا و فردوسی، عادل. (1400 الف) ارتباط فناوری و حفاظت در معماری معاصر؛ تحلیلی بر مبنای بازخوانی تحولات نقش معمار در حفاظت معماری. باغ نظر، 18 (94)، 19-34.
پیروی، مهناز؛ کبیرصابر، محمدباقر؛ پاکدل فرد، محمدرضا و فردوسی، عادل. (1400 ب). بررسی تطبیقی بهره‌گیری از «فناوری معماری» در امر «حفاظت معماری» در ایران و غرب. پژوهش‌های معماری اسلامی، 9 (2)،103ـ122.
تقی‌زاده، کتایون و سلطان‌پناه، احسان. (1390). ارزیابی علل عدم استفاده از فناوری‌های نوین ساختمانی در نوسازی بافت‌های فرسوده شهر تهران. مدیریت شهری،10(29)،213ـ234.
حبیبی، محسن. (1390). شرح جریان‌های فکری معماری و شهرسازی در ایران معاصر؛ با تأکید بر دورة زمانی 1383ـ1357. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
حجت، عیسی. (1393). سنت و بدعت در آموزش معماری. تهران: دانشگاه تهران.
حقیر، سعید و صلواتی، کامیار. (1399). تمجیدهای ایرانیان از معماری فرنگ و رابطة آن با انتقادهای آنان از معماری ایران در اواخر دوران قاجار. باغ نظر، 17(83)، 5-14.
دیولافوآ، مادام ژان. (1376). سفرنامه؛ خاطرات کاوش‌های باستان‌شناسی شوش (ترجمة ایرج فرهوشی). تهران: دانشگاه تهران.
 رحیم‌نیا، رضا. (1398). معماران بومی و حفاظت از معماری. قزوین: دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره).
زاندر، جوزپه. (1396). گزارش مرمت بناهای تاریخی ایران؛ گزارش‌ها و رساله‌های ایزمئو (ترجمة اصغر کریمی). تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه).
شیبانی، زرین‌تاج. (1371). فعالیت تعمیراتی سال 69 در مسجد جامع ورامین. اثر، 13(21)، 110-115.
عباسی هرفته، محسن. (1394). شرحی بر سنت حفاظت معماری در ایران، با تکیه بر شواهد تاریخی حفاظت در مسجد جامع اصفهان. یزد: دانشگاه یزد.
فلامکی، محمدمنصور. (1390). باززنده‌سازی بناها و شهرهای تاریخی. تهران: دانشگاه تهران.
فیلدن، برنارد ملکیور. (1394). حفاظت از بناهای تاریخی (ترجمة محمدمهدی هوشیاری). تهران: طحان.
قبادیان، وحید. (1394). سبک‌شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران. تهران: علم معماری رویال.
کروچی، جورجو. (1395). حفاظت و مرمت سازه‌ای میراث معماری (ترجمة باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی و مهرداد حجازی). تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
کشاورز، محسن؛ جبل عاملی، عبدالله و مهدی‌زاده، فاطمه. (1397). آموزش مرمت بناهای تاریخی با رویکرد علوم میان رشته‌ای. صفه، 28(81)، 85-96.
کوهن، تامس. اس. (1395). ساختار انقلاب‌های علمی. (ترجمة علی جوادزاده). تهران: فرهنگ نو.
گلیجانی مقدم، نسرین. (1386). تاریخ‌شناسی معماری ایران، طرح رویکردی جدید با توجه به کاستی‌های تاریخ‌نگاری معماری ایران. تهران: دانشگاه تهران.
محب‌علی، محمدحسن. (1382). حفاظت از آثار تاریخی ـ فرهنگی. هفت‌شهر، 4 (11)، 26-30.
مرادی، فاطمه؛ زرآبادی، زهرا السادات و ماجدی، حمید. (1398). واکاوی اصول بازآفرینی شهری فرهنگ-مبنا با رویکرد ارتقای رقابت‌پذیری. باغ نظر، 16(70)، 5-16.
مریدی، محمدرضا و حاطمی کاهکش، مونا. (1394). رونق‌بخشی اقتصادی بناهای تاریخی: مطالعة چغازنبیل. پژوهش هنر، 3 (9)، 41-46.
مصطفوی کاشانی، محمدتقی. (1381). مجموعة مقالات در زمینة باستان‌شناسی ج. 1. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
مصطفوی کاشانی، محمدتقی. (1383). مجموعة ‌مقالات در زمینة باستان‌شناسی (گردآوری مهدی صدری). ج. 2. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
معماریان، غلامحسین. (1395). آشنایی با معماری اسلامی ایران (تقریر محمدکریم پیرنیا). تهران: مؤلف.
مهدوی‌نژاد، محمدجواد. (1395). درجستجوی معماری سرآمد: ظرفیت‌های معماری معاصر ایران برای تبدیل به میراثی برای آینده. آرمان‌شهر، 9 (17)، 129-138.
مهدوی‌نژاد، محمدجواد؛ دیده‌بان، محمد و بزاززاده، حسن. (1394). میراث معماری معاصر و هویت صنعتی در محدوده‌های تاریخی (نمونة موردی: شهر دزفول). شهر ایرانی اسلامی، 6 (22)، 41-50.
مهریار، محمد. (1369). پیش‌نویس طرح جامع تعمیرات پرستشگاه آناهیتا (کنگاور). اثر، 11(19ـ18)، 2-82.
ناری قمی، مسعود. (1392). سیر تحول نگاه جامعة حرفه‌ای به تکنولوژی ساختمان در ایران پس از انقلاب اسلامی (1357ـ1389) در خلال مطبوعات تخصصی. مطالعات معماری ایران، 2 (4)، 131-150.
ناری قمی، مسعود؛ تهرانی، سید فرید؛ رجاء قمی، مهدی؛ عباس‌زاده، محمدجواد و محلاتیان، علی. (1394). پارادایم‌های مسأله در معماری، رویکردی به طرح مسألة فرهنگ‌گرا و کاربرمحور در معماری. تهران: علم معمار رویال.
نیکبخت، محمدرضا. (1388). خانقاه و آرامگاه چلبی اوغلو تجربه‌ای در مرمت و احیاء: گزارشی از مطالعات، طرح‌ها و مداخله‌های انجام‌شده در سال‌های 1378 تا 1385 خورشیدی. تهران: گنج هنر.
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی. (1400). دربارة صندوق توسعة صنایع دستی و فرش دستباف و احیاء و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی. تاریخ مراجعه: 20/ 8/ 1400. قابل دسترسی در: https://chre.ir/aboutus.asp
وطن‌دوست، رسول. (1394). مقدمة مترجم. در جستارهای تاریخی و فلسفی در حفاظت از میراث فرهنگی. به کوشش نیکلاس استانلی‌پرایس، منسفیلد‌کربی تالی، و الکساندرا ملوکوواکارو (ترجمة رسول وطن‌دوست). تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
یانگ، گرگ. (1392). شکل‌دهی جدید برنامه‌ریزی از طریق فرهنگ (ترجمة ترجمة عین‌الله کشاورز). تهران: تیسا.
یوکیلهتو، یوکا. (1387). تاریخ حفاظت معماری (ترجمة محمدحسن طالبیان و خشایار بهاری). تهران: روزنه.
 
ICOMOS. (2020). Retrieved August 8, 2021, from https://www.icomos.org/en/about-the-centre/publicationsdoc/179-articles-en francais/ressources/charters-and-standards? start=16
Orbaşli, A. (2008). Architectural Conservation, Principles and Practice. Malden: Blackwell Science.
باغ نظر
دوره 19، شماره 109
تیر 1401
صفحه 19-34

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار