بررسی مؤلفه‌های کارناوالی میخاییل باختین در نمایش‌هایی شادی‌آور ایرانی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشگاه تهران، ایران.

2 استاد دانشکدۀ هنرهای تجسمی، گروه مطالعات عالی هنر، دانشگاه تهران، ایران.

3 دانشیار دانشکدۀ هنرهای نمایشی و موسیقی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

.
بیان مسئله: کارناوال‌ها، جشن‌های مردمی و عامیانه هستند که در مقابل فرهنگ رسمی و خشک قرار می‌گیرند. در فضای کارناوالی طبقات اجتماعی واژگون می‌شوند. کارناوال با استفاده از ابزارهایی چون انتقاد، هجو، تمسخر و کنایه، قوانین و ارزش‌های حاکم بر جامعه را به چالش می‌کشد، در مقابل فرهنگ رسمی می‌ایستد، فضای تک‌صدایی را بر هم می‌زند و جامعه‌ای چندآوایی، همراه با گفتگوهای متنوع پدید می‌آورد. میخاییل باختین نظریه‌پرداز مهم قرن بیستم در حوزة نقد ادبی با نظریة منطق گفتگویی، فضای نوینی در حوزه‌های گوناگون از جمله ادبیات پدید آورد. یکی از شاخه‌های اصلی این نظریه کارناوال است. مؤلفه‌های کارناوالی باختین را می‌توان در مقولة نمایش نیز بررسی کرد. این پژوهش بر آن است تا نمایش‌های شادی‌آور ایرانی در اواخر دورة صفوی و دورة قاجار را با ذکر شواهد و نمونه‌ها، بر اساس انگاره‌های کارناوالی باختین مورد نقد و بررسی قرار دهد.
هدف پژوهش: این تحقیق به دنبال آن است که با بررسی نمایش‌های شادی‌آور ایرانی و تحلیل ساختاری و محتوایی آنها، نسبت این گونة نمایشی را با نظرات باختین در زمینة کارناوال سنجیده و امکان به‌کارگیری نظریة کارناوالی باختین را در این نمایش‌ها بررسی کند. 
روش پژوهش: این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است. در این پژوهش از منابع معتبر ایرانی و غیر ایرانی (به صورت کتاب، مقاله، یادداشت و گفتگو با صاحب‌نظران در دو مقولة متن و اجرا) استفاده شده است.
نتیجه‌گیری: نمایش‌های شادی‌آور ایرانی به مثابة کارناوال، فضایی ایجاد می‌کنند تا مردم فارغ از طبقة اجتماعی گرد هم آیند و همراه با سرگرمی و شادی در کنار یکدیگر آزادانه، به انتقاد از فضای رسمی جامعه بپردازند. در آزادی و برابری، گفتگوی حقیقی شکل می‌گیرد و عامة مردم در مدتی هر چند کوتاه، به رهایی و آرامش می‌رسند. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Carnival Components of Mikhail Bakhtin in Iranian Delightful Performances

نویسندگان [English]

  • Sara Allahyari 1
  • Mohammad Fadavi 2
  • Majid Sarsangi 3
1 Ph.D. in Comparative and Analytical History of Islamic Art, University of Tehran, Iran.
2 Professor, Faculty of Visual Arts, Department of Higher Arts Studies, University of Tehran, Iran.
3 Associate Professor, Faculty of Performing Arts and Music, Fine Arts Campus, University of Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Carnivals are popular and folk festivals that are in contrast with formal and dry culture. In the carnival atmosphere, social classes are overthrown. Carnival challenges the laws and values ​​of society by using tools such as criticism, satire, ridicule, and irony. Carnival stands in opposition to formal culture, disrupting the monolithic atmosphere and creating a polyphonic community with diverse conversations. Mikhail Bakhtin (1895-1975), an important theorist of the twentieth century in the field of literary criticism, with the theory of colloquial logic, created a new atmosphere in various fields, including literature. One of the main branches of this theory is carnival. The components of Bakhtin Carnival can also be examined in the category of drama. In the present study, the author intends to critique the delightful Iranian plays in the late Safavid and Qajar periods, citing evidence and examples, based on the ideas of the Bakhtin Carnival.
Research objective: The present study attempts to examine the relationship between this type of play with Bakhtin’s views on carnival and the possibility of applying Bakhtin carnival theory in these plays by examining Iranian happy plays and structural and content analysis of these plays.
Research method: This study is descriptive-analytical. In this research, valid Iranian and non-Iranian sources (in the form of books, articles, notes, and conversations with experts in two categories of text and performance) were used.
Conclusion: Delightful performances in Iran a space as a carnival so that people, regardless of social class, come together and criticize the existing space in the official space of society with fun and happiness together. In freedom and equality, real dialogue is formed and the general public is liberated and calmed in a short period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Carnivalism
  • Delightful performances
  • Mikhail Bakhtin
  • Conversational Logic
احمدی، بابک. (1370). ساختار و تأویل متن. تهران: نشر مرکز.
آژند، یعقوب. (1372). نمایش سنتی در ایران. کلمه دانشجو، (7 و 8)، 86-94.
آژند، یعقوب. (1395). نمایش در دورة قاجار. تهران: مولی.
انصاری، منصور. (1384). دموکراسی گفتگویی. تهران: مرکز.
باختین، میخاییل. (1387). تخیل مکالمه‌ای جستارهایی دربارة رمان (ترجمة رویا پورآذر). تهران: نی
باختین، میخاییل. (1397). پرسش‌هایی بوطیقای داستایوفسکی (ترجمة سعید صلح‌جو). تهران: نیلوفر.
باختین، میخاییل. (1399). زیبایی‌شناسی و نظریة رمان (ترجمة کتایون شهپرراد). تهران: آبان.
بالو، فرزاد؛ احمدی، شهرام و خواجه نوکنده، مریم. (1394). بررسی رمان سنگ صبور بر اساس انگاره‌های کارناوال باختینی. مجموعه مقالات دهمین همایش بین المللی ترویج زبان و ادب فارسی، 67-71.
بیضایی، بهرام. ( 1344). نمایش در ایران. تهران: کاویان.
جنتی عطایی، ابوالقاسم. (1333). بنیاد نمایش در ایران. تهران: ابن سینا.
حاجی ملاعلی، محمدرضا. (1397). تبیین نمایش تخت‌حوضی از منظر مطالعات فرهنگی با تکیه بر آرای باختین (پایان‌نامة منتشرنشدة دکتری پژوهش هنر). دانشکدة هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
دزفولیان، کاظم و بالو، فرزاد. (1389). رویکردی انتقادی به رأی باختین در باب حماسه با محوریت شاهنامه. پژوهش زبان و ادبیات فارسی، (19)، 125-155.
رمضانی، ابوالفضل و یزدانی، انسیه. (1394). بررسی سه مضمون باختینی کارناوال، گفت‌وگوگرایی و کرونوتوپ در نمایشنامة سر فرود آورد تا پیروز شود یا اشتباهات یک شب اثر الیور گلدسمیت. پژوهش ادبیات معاصر جهان، 20(2)، 245-274.
صادقی، قطب‌الدین. (1374). بقال بازی، تقلید از دوران فئودالی ایران. مجله هنر، (29)، 385-390.
علیزاده بیرجندی، زهرا و ناصری، اکرم. (1395). پیوندهای هنر و سیاست در عصر قاجار و پیامدهای آن. باغ نظر، 13(42)، 67-78.
فروغ، مهدی. (1382). نمایش در ایران. نامة فرهنگ، (50)، 136-159.
گاردینر، مایکل. (1381). تخیل معمولی باختین (ترجمة یوسف اباذری). ارغنون، (20)، 33-66.
گلدمن، لوسین و همکاران. (1392). درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات. (ترجمه محمد جعفر پوینده). تهران: نقش جهان.
مکاریک، ایرنا ریما. (1385). دانش‌نامة نظریة ادبی معاصر (ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی). تهران: آگاه.
نامور مطلق، بهمن. (1387). باختین، گفتگومندی و چندصدایی مطالعة پیشابینامتنیت باختین. پژوهشنامة علوم انسانی، (57)، 397-414.
نامقی، محمد استوار و عبدی مکوند، اسماعیل. (1392). طنز تعلیمی بایزید و فضای کارناوال. تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، (15)، 137-154.
نعمت طاووسی، مریم. (1394). ریختار نمایش سیاه‌بازی. تئاتر، (62)، 94-108.
نوربخش، حسین. (1347). کریم شیره‌ای دلقک مشهور دربار ناصرالدین شاه. تهران: سنایی.
 
Clark, K. & Holquist, M. (1984). Mikhail Bakhtin. Cambridge: Harvard University Press.
Katritzky, M. A. (2006). The Art Comedia. Amsterdam-New York: Rodopi.
King, E. (1875). The Great South. Hartford Conn: American puplishing Compani.
Kolodziej-Smith, R. (2015). Bahktin and the Carnivalesque: Calling for a Balanced Analysis within Organizational Communication Studies. Kaleidoscope: A Graduate. Journal of Qualitative Communication Research, 8(13), 85-90.
Williams, E. A. (2015). Bakhtin and Borat: the Rogue, the Clown, and the Fool in Carnival Film. Philament, Humour, (20), 109-110.