مطالعۀ اثربخشی الگوهای ذهنی حاکمان تیموری بر باغ‌سازی تیموری با رویکرد تاریخ فرهنگی (نمونه موردی: باغ‌های نو، شمال و میدان در سمرقند)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد معماری، مؤسسۀ آموزش عالی طبری، بابل، ایران.

2 دکتری پژوهش هنر، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قائمشهر، ایران.

چکیده

بیان مسئله: باغ ایرانی تبلور اندیشه، فرهنگ و باور جامعۀ ایرانی در طی تاریخ است. در این میان، عصر تیموری تأثیر بسزایی بر باغ‌سازی ایرانی و پیشرفت و معرفی آن به جهان داشته است. از این‌رو ارزیابی باغ‌سازی تیموری و اندیشۀ پنهان در پس آن می‌تواند آموزه‌ای برای منظرسازان امروز باشد.
هدف: پژوهش حاضر در تلاش است تا با بررسی نمونه‌هایی از باغ‌های عصر تیموری، تأثیرات الگوهای ذهنی و فرهنگی حکام تیموری را، بر باغ‌سازی این عصر و ظهور ویژگی‌های کالبدی جدید در باغ را شناسایی کند. هدف اصلی پژوهش شناسایی تأثیرات الگوهای ذهنی و فرهنگی حاکمان تیموری بر باغ‌سازی عصر تیموری است.
روش تحقیق: برای دستیابی به سؤال پژوهش، ابتدا باغ‌سازی عصر تیموری و ویژگی آن بررسی شده و سپس الگوهای ذهنی و جهان‌بینی سلسلۀ تیموری با استناد به گفتۀ مورخان و نویسندگان حاضر در دربار، ارزیابی شده است. در پایان با کمک رویکرد تاریخ فرهنگی، رابطۀ میان دو مؤلفۀ الگوی ذهنی حکام تیموری و باغ‌سازی عصر تیموری شناسایی و نمود این رابطه در نمونه‌های موردی تطبیق داده شده است. این پژوهش به لحاظ هدف بنیادی بوده و داده‌ها به‌ صورت تحلیلی-تاریخی مورد بررسی قرار گرفته و به شیوۀ اسنادی و با استفاده از کتابخانه و سایت‌های اینترنتی اطلاعات لازم جمع‌آوری شده است.
نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش حاکی از آن است که برخی مبانی فرهنگی و الگوهای ذهنی تیموریان همچون: (رونق اقتصادی، آبادانی شهرها، احترام به سنت عشایری، ارج‌نهادن به هنرمندان، قدرت‌نمایی و ...) بر باغ‌سازی عصر تیموری تأثیر بسزایی گذاشته است و خلق فضاهایی همچون سراپرده در باغ تیموری و تبدیل باغ به نماد قدرت و تجلی رونق اقتصادی حکومت، از نتایج این الگوهای ذهنی و مبانی فرهنگی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Studying the Effectiveness of the Mental Patterns of the Timurid Rulers on the Timurid landscaping with the Cultural History Approach (Cases: Noe, Shomal and Meidan Gardens in Samarkand)

نویسندگان [English]

  • Shamim Akhavan 1
  • Nadia Maghouly 2
1 M.A. in Architecture, Tabari Institute of Higher Education, Babol, Iran.
2 Ph.D. in Art research, Assistant Professor, Islamic Azad University, Qaemshahr Branch, Qaemshahr, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Persian Garden is the symbol of thought, culture, and beliefs of Iranian people throughout history. Meanwhile, the Timurid era had a significant impact on Iranian landscaping, its advancement, and its presentation to the world. Therefore, the assessment of Timurid landscaping and its hidden ideas can be a guide for today’s landscape designer.
Purpose of the study: The current research tries to detect the effects of the mental and cultural patterns of this dynasty on the landscaping of this era and the appearance of new physical features in the garden by examining the gardens of the Timurid era.
Research Methodology: To find the research question, first, the Timurid landscaping and its characteristics were examined, then the mental ideas and beliefs of the Timurid dynasty were assessed according to the writings of historians and authors present at the court. Finally, relying on the approach of cultural history, the relationship between the two components of the mental patterns of the Timurid rulers and the landscaping of the Timurid era identified and this relationship was adapted with the study samples. The purpose of this study was fundamental and the data analyzed in a historical-analytical method. Data collected through libraries and websites.
Conclusion: The results of the research indicate that some of the cultural foundations and mental patterns of the Timurid dynasty, such as Economic prosperity, urban development, respect for the nomadic tradition, appreciation of artists, displaying the power, etc., affected on the Timurid landscaping significantly. Creating some spaces such as the pergola in the Timurid Gardens and the conversion of the garden into political and economic prosperity symbol of the government are the results of these mental patterns and cultural foundations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Landscaping
  • Timurid era
  • Cultural history approach
  • mental patterns

مراجع

آژند، یعقوب. (1381). سیاست هنری تیمور. پژوهشنامه علوم انسانی، (34)، 39-58.
آکا، اسماعیل. (1390). فعالیت‌های عمرانی تیموریان در دورۀ سلطنت شاهرخ میرزا (1405-1447). رشد آموزش تاریخ، (43)، 30-37.
احمدزاده، محمدامیر. (1394). حوزه‌های کاربست رویکرد تاریخ فرهنگی در تحلیل تاریخ قاجاریه (مطالعه و ارزیابی منایع سفرنامه‌ای). مجله جامعه‌شناسی ایران، (16)3 ، 92-115.
الهیاری، فریدون و اعلامی زواره، زهرا. (1393). بررسی مشروعیت تیموریان (912-771 ق) بر پایۀ سنت‌های قبیله‌ای و مغولی. پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، (15)،43-62.
انصاری، مجتبی. (1390). باغ ایرانی، زبان مشترک منظر در ایران و هند. فصلنامه منظر، (13)، 6-11.
بابر میرزا، ظهیرالدین. (1308). بابرنامه (ترجمه: خان خانان). سوریه: دار الآفاق العربیة.
بزرگی، الهه السادات و رهبرنیا، زهرا. (1394). مطالعه تطبیقی و جامعه شناختی دو نگاره از کتاب جامع التاریخ رشیدی و ظفرنامه تیموری. نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی،4 (/2)، 15-25
بمانیان، محمدرضا و صالح، الهام. (1390). بررسی مفهومی باغسازی ایرانی در رویکرد پدیدارشناسی در معماری منظر، تبارشناسی و شاخص شناسی. دو فصلنامه مدیریت شهری، (28)، 61-80.
جمال‌زاده، سیدمحمدعلی. (1355). مجلس عروسی نواده امیر تیمورگورکانی. مجله وحید، (193)، 229-233.
جمشیدی کوهساری، معصومه. (1389). وضعیت هنر معماری در دوره تیموریان. فصلنامه فرهنگ پژوهش،7 (2)، 85-104.
حسینی، سید هاشم. (1390). چهارباغ مشهد در آیینه تاریخ. فصلنامه پژوهش‌های تاریخی، 3(2)، 73-88.
حقیقت‌بین، مهدی و انصاری، مجتبی. (1393). نمادپردازی در باغ‌های ایرانی در دورۀ اسلامی و ارتباط آن با ابورهای مذهبی سازندگان. نقش جهان، 1(4)، 47-56.
حیدری، فاطمه و بهبهانی، هما. (1395). کهن الگوی باغ ایرانی و انتقال این الگو به سمرقند (باغ‌های تیموری). فصلنامه بوم، (6)، 66-75.
حیدرنتاج، وحید. (1388). باغ‌های سمرقند. فصلنامه منظر، (1)، 10-13.
خدنگی، عفیفه؛ قتوات، عبدالرحیم و صدقی، مهرداد. (1394). آب‌نماها در معماری سده‌های میانه ایران «با تأکید بر کوشک باغ‌ها و خانه‌ها». فصلنامه تاریخ و فرهنگ، (94)، 67-90.
دنیاری، سکینه و دل‌آشوب، هادی. (1395). بررسی جایگاه علم و هنر در دربار امیر تیمور گورکانی. جندی شاپور، 2(5)،77- 58.
ذکایی، محمدسعید. (1393). تاریخ فرهنگی ایران مدرن. نقد کتاب علوم اجتماعی، ( 3-4)، 96-87.
راپاپورت، ایمس. (1382). خاستگاه‌های فرهنگی معماری. /ترجمه صدف آل‌رسول و افرا بانک). خیال، (8)، 97-56.
رفیعی، امیر تیمور و گودرزی، میثاق. (1387). الغ بیک و گرایش‌های فرهنگی وی. فصلنامه مسکویه،2 (8)،91-110.
زمانی، احسان؛ لیلیلیان، محمدرضا؛ امیرخانی، آرین و اخوت، هانیه. (1388). بازشناسی و تخلیل جایگاه عناصر موجود در باغ ایرانی با تأکید بر اصول دینی-آیینی. دوفصلنامه باغ نظر، (11)، 25-38.
سابتنلی، اوا ماریا و طباطبایی، داود. (1387). باغ ایرانی: واقعیت تا خیال. فصلنامه گلستان هنر، (12)، 16-29.
سلطان‌زاده، محمد و اشرف گنجویی، محمد علی. (1392). وجوه تمایز و تشابه باغ بیرم‌آباد و فتح‌آباد کرمان با یکدیگر و باغ ایرانی. فصلنامه باغ نظر، (25)،79-88.
سمانی دستجردی، معصومه؛ فروغی ابری، اصغر و الهیاری، فریدون.(1395). بررسی جایگاه اجتماعی هنرمندان و صنعتگران در دوره تیموریان. فصلنامه تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا،26 (29)،81-106.
سمرقندی، کمال‌الدین عبدالرزاق. (1383). مطلع السعدین و مجمع البحرین. گردآورنده: عبدالحسین نوائی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شامی، نظام‌الدین. (1363). ظفرنامه تیموری: تاریخ فتوحات امیر تیمور گورکانی. گردآوری و تدوین: محمداحمد پناهی سمنانی. تهران: بامداد.
شریفی‌نژاد، ثریا؛ تقوی، عابد و موسوی حاجی، سید رسول. (1393). پژوهشی تطبیقی در ساختار کالبدی-فضایی باغ ایرانی در دوران صفویان و گورکانیان هند. مطالعات شبه قاره دانشگاه سیستان و بلوچستان، 6(21)، 151-167.
شمشیرگرها، محبوبه. (1395). نقش خاطرات ایرانی در ترسیم تاریخ فرهنگی جنگ ایران و عراق/دفاع مقدس. مطالعات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، 2(2)، 125-143.
فرحناکی، شهرام؛‌ نوروی، جمشید؛ خسروبیگی، هوشنگ و یوسفی‌فر، ‌شهرام. (1395). بررسی وضعیت کشاورزی خراسان و ماورالنهر در دوره‌ی تیموریان. پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران، (9)، 42-64.
فوربس منز، بئاتریس. (1393). برآمدن و فرمانرواتی تیمور (تاریخ ایران و آسیای مرکزی در سده‌های هشتم و نهم هجری). (ترجمه منصور صفت گل). تهران: نشر رسا.
قیومی بیدهندی، مهرداد و شمس، امید. (1391). درآمدی بر تاریخ دهنیت عامه در معماری ایران. دو فصلنامه مطالعات معماری ایران، (2)، 5-25.
کریمیان سردشتی، نادر. (1390). باغ‌های امیر تیمور گورکانی در شهر سمرقند. اثر، (55)، 102-91.
کاووسی، ولی‌الله. (1385). چگونگی ارتباط تیمور با هنرمندان. فصلنامه گلستان هنر، (3)، 31 -40.
کلاویخو، گونسالس. (1374). سفرنامه کلاویخو (ترجمه مسعود رجب‌نیا) تهران : انتشارات علمی و فرهنگی.
گودرزی سروش، محمدمهدی و مختاباد امرائی، مصطفی. (1392). نمادگرایی باغ ایرانی در دورۀ اسلامی. هویت شهر،7 (13)،55-63.
لطیفیان، طناز و نجار نجفی، الناز. (1388). بابرنامه و باغ. فصلنامه گلستان هنر، (16)، 65-73.
میرجعفری، حسین؛ یوسف جمالی، محمدکریم و موگوئی، داریوش. (1393). فعالیت شهرسازی تیموریان در شهرهای سمرقند و هرات. پژوهشنامه تاریخ، (36)، 141-158.
مظفر، فرهنگ؛ حسینی، باقر و عید مجیری، امین. (1391). فرهنگ در پژوهش‌های معماری. مسکن و محیط روستا، (138)،29-38.
مسعود، محمد؛ امین‌پور، احمد و آقاشریفیان، اصفهانی حمید. (1394). واکاوی تحلیلی معنای کاربردی چهارباغ در کتاب‌ها و نوشته‌های سدۀ هشتم تا یازدهم هجری. فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، (6)، 105-122.
منصوری، سید امیر و حیدرنتاج، وحید. (1388). نقدی بر فرضیه الگوی چهارباغ شکل گیری باغ ایرانی. فصلنامه باغ نظر،6(12)،17-20.
موسوی‌حاجی، سیدرسول؛ تقوی، عابد و شریفی‌نژاد، ثریا. (1393). پژوهشی تطبیقی در ساختار کالبد- فضایی باغ ایرانی در دوران صفوی و گورکانیان هند. مطالعات شبه قاره، 6(21)، 151-167.
موگویی، داریوش؛ میرجعفری، حسین و یوسف جمالی، کریم. (1394). عوامل رشد و زوال شهرهای ایران در عصر تیموریان. مجلۀ پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، (17)‌ 203-221.
ناظری، محمدرضا. (1388). سیاست علمی و فرهنگی تیمور. ماهنامه رشد آموزش تاریخ، (11)، 37-43.
وسکوت، جیمز ال و شهیدی، پویان. (1387). باغ‌های گورکانی هند و علوم جغرافیایی (گذشته و حال). فصلنامه گلستان هنر(11)، 89-105.
هیلنبرند، رابرت و طباطبایی، داوود. (1387). جنبه‌های معماری تیموری در آسیای میانه. فصلنامه گلستان هنر، (14)، 65 - 82.
یزدی، شریف‌الدین. . (1387). ظفرنامه، مصحح عبدالحسین نوائی، ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان.
یوسف‌وند، فاطمه و رحمتی، محسن. (1392). سلطان حسین بایقرا و حیات اقتصادی خراسان. تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، (7)، 79-100.
Bahari, E. (1996). Behzad: master of persian painting. london: I.B.Tauris.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار