تحلیل میزان دسترس‌پذیری بوستان‌های شهر تهران برای افراد دارای محدودیت جسمی - حرکتی با تأکید بر مفهوم طراحی فراگیر

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر دکتری معماری دانشگاه تهران، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: بوستان‌های شهری نقش مهمی بر سلامت فیزیکی و روانی شهروندان دارند. امروزه علی‌رغم اهمیت موضوع جهانی طراحی فراگیر و وجود پژوهش‌های کاربردی و مقررات مرتبط در ایران، افراد دارای محدودیت حرکت در بوستان‌ها حضور کم و محدودی دارند که این امر ناشی از عدم دسترس‌پذیری بوستان‌ها برای همۀ افراد جامعه است. به نظر می‌رسد این موضوع به دلیل عدم دانش فنی کافی طراحان، ناظران طراحان شهری و عمرانی، عدم توجه به ضوابط و نیز عدم آگاهی از شرایط فیزیکی افراد دارای محدودیت حرکت است.
هدف پژوهش: هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی میزان دسترس‌پذیری بوستان‌های شهر تهران برای افراد دارای محدودیت جسمی–حرکتی با تأکید بر مفهوم طراحی فراگیر است تا همۀ افراد فارغ از میزان توانایی‌های فیزیکی‌شان بتوانند از امکانات و تجهیزات موجود در بوستان‌ها بهره‌مند شوند.
روش پژوهش: به منظور رسیدن به اهداف پژوهش، ابتدا از طریق مطالعات نظری به شناخت ویژگی‌ها و محدودیت‌های حرکتی طیف‌های مختلف جامعه و نیز بررسی اصول کالبدی و غیرکالبدی مفهوم طراحی فراگیر پرداخته شده است؛ سپس ضمن شناسایی امکانات و تجهیزات موجود در بوستان‌ها و با کمک کارشناسان متخصص در زمینۀ امر مناسب‌سازی، نسبت به استخراج شاخص‌های دسترس‌پذیری اقدام شد. در مرحلۀ سوم چک لیست ارزیابی بوستان‌های منتخب تهیه و از طریق پیمایش تکمیل شد. تحلیل داده‌ها از طریق روش دلفی و نتایج حاصله، پس از استخراج امتیاز و وزن‌دهی گزینه‌ها با کمک نرم‌افزار Excel، به‌صورت نمودار ترسیم و تحلیل شد.
نتیجه‌گیری: نتایج نشان می‌دهد، عوامل متعددی در عدم دسترس‌پذیری بوستان‌ها دخالت دارند که در مراحل طراحی، اجرا و بهره‌برداری نقش ایفا می‌کنند. بی‌توجهی به اصول طراحی فراگیر، عدم آگاهی نسبت به ضوابط طراحی مناسب افراد دارای محدودیت جسمی-حرکتی، عدم آگاهی و دانش فنی کافی پیمانکاران و مجریان در اجرای صحیح طرح‌ها و ایجاد موانع ثانویه پس از اجرا به دلیل مدیریت نامناسب و عدم توانایی حفظ امنیت بهره‌برداران، از مهم‌ترین عوامل به‌ شمار می‌روند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Accessibility of Green Spaces in Tehran for People with Limited Movement with an Emphasis on the Concept of Universal Design

نویسنده [English]

  • Neda Rafizadeh
Faculty of architecture and environment design department. Road & Housing and Urban Development Research Center.Tehran.Iran
چکیده [English]

Problem stetment:Urban parks have a great impact on people’s physical and mental health. Today, despite the global importance of inclusive design, research, and related criteria in Iran, people with limited mobility are less present in parks due to the unavailability of parks. It seems that this issue is due to insufficient technical knowledge of designers, supervisors of urban and civil designers, disregard for the rules and also ignorance of the physical condition of people with limited mobility.
Research objectives: The purpose of this study was to evaluate the accessibility of parks in Tehran for people with physical limitted. This evaluation is done with an emphasis on the concept of inclusive design so that all people, regardless of their physical abilities, can benefit from the facilities and equipment available in the parks.
Research method: First, through theoretical studies, the characteristics and limitations of movement of different people in society were identified. Then the physical and non-physical principles of the concept of inclusive design were examined.. In the next step, the equipment in the parks was identified and the availability indicators were determined by the experts. In the third stage, a case study evaluation checklist was prepared and completed through a survey. Data analysis by Delphi method and the results, after extracting points and weighting options through Excel, were plotted and analyzed.
Conclusion: The results show that several factors cause the unaccessibility of parks that are effective in the design, implementation and operation stages.. The most important of these factors are ignoring the principles of inclusive design, ignoring design criteria for people with physical disabilities, lack of knowledge and sufficient technical knowledge of contractors in the correct implementation of projects, and creating secondary obstacles after implementation due to improper management.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Accessibility
  • Green Spaces
  • Urban Parks
  • Universal Design
  • Limited Movement
همایش سراسری مناسب‌سازی محیط‌های شهری برای افراد دارای معلولیت. قم: انتشارات سازمان بهزیستی.
 بقایی، پرهام؛ اخوت، هانیه؛ لیلیان، محمدرضا و تشکر، مریم. (1390).  باز طراحی پارک‌های شهری، سری کتاب‌های خشت اول. تهران: انتشارات کلهر.
 پاکزاد، جهانشاه؛ ترکزاده، نغمه؛ قاسمی، مروارید و ترابی، مرضیه. (1393). مبانی نظری و فرایند طراحی شهری.  تهران: انتشارات شهیدی.
حکمتی، جمشید. (1393). طراحی باغ و پارک. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
 رفیع‌زاده، ندا. (1392). طرح مناسب‌سازی بوستان‌های شهری به منظور تسهیل تردد افراد معلول جسمی حرکتی. تهران: مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی با همکاری سازمان بوستان‌ها و فضاهای سبز شهر تهران.
 رفیع‌زاده، ندا؛ نوذری، شعله؛ قاسم‌زاده، مسعود و ماندگار، مهران. (1396). راهنمای کاربردی ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد معلول جسمی حرکتی.  تهران: مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی.
رفیع‌زاده، ندا. (1397). طراحی فراگیر در پاسخ به انتظارات محیطی زنان سالمند، هفت شهر، (60)، 186-199.
 ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد معلول جسمی حرکتی. (1378). مصوبۀ شورایعالی شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی. تهران: مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی.
 ناتوانی و سلامت. (1384). طبقه‌بندی بین‌المللی عملکرد.  تهران: مرکز مار ایران.
 علی الحسابی، مهران و نورزیان ملکی، سعید. (1387). طراحی فراگیر. محیط روستا، 27 (123)، 28-41.
قاسم‌زاده، مسعود. (1383). مفهوم «ورود و تردد بدون مانع» در تأمین فضای قابل دسترس. کارگاه تخصصی «طراحی فضاهای عمومی قابل دسترس برای کم توانان جسمی». تهران: مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی.
 گل، یان. (1394). شهر انسانی (ترجمۀ علی غفاری و لیلا غفاری). تهران: انتشارات مؤسسۀ علم معمار.
 سرشماری عمومی نفوس و مسکن. (1365-1395). نتایج کلی سرشماری.  تهران: مرکز آمار ایران.
 نوذری، شعله؛ رفیع‌زاده، ندا و قاسم‌زاده، مسعود. (1396). روش‌های مناسب‌سازی ساختمان‌های اداری برای افراد دارای محدودیت جسمی حرکتی.  تهران: مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی.
 نوذری، شعله؛ رفیع‌زاده، ندا؛ قاسم‌زاده، مسعود؛ راهب، غزال و صادقی، زینب. (1397). رهنمودهای مناسب سازی پایانه‌های حمل و نقل برای افراد دارای معلولیت. تهران: مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی.
 نورانی، امیر. (1385). آسان‌سازی بکارگیری، آموزشی نمودن و ارزیابی اجرایی ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای معلولان جسمی حرکتی، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری ایران. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.

Environmental accessibility and its implications for inclusive, sustainable and equitable development for all. (2013). UN: Department of Economic and Social Affairs (DESA).
Cohen, N. (2001). Urban planning consternation and preservation. New York: McGraw – Hill.
Factsheet on person with disabilities. (2011). US.: Department of economic and social affairs division for inclusive social development.
GÜNGÖR, S. (2016). A Research on accessibility of urban parks by disabled person: The case study of Birlik Park Konya- Turkey. Turkey: S.T Kliment Ohridski University Press Sofia.
Herwing, O. (2008). Universal Design: Solutions for Barrier- free Living. Switzerland: Birkhauser.
Preiser, W. & Smith, K. (2011). Universal Design Hand Book. Second Edition. New York: McGraw – Hill.
Mace, R. (1985).Universal Design: Barrier Free Environments for everyone, CA: Designers West, Los Angeles.
Rodman, D. Frederick, Petra. (2009). Universal Design Guidelines for outdoor spaces: Plan and Design for choice. England: British Columbia.
World report on disability. (2011). World Health Organization. Switzerland: WHO Publication.