تأثیر سبک زندگی بر روابط فضایی خانه‌های اعیان‌نشین دورۀ قاجار در مازندران

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری معماری، گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

2 دانشیار گروه معماری دانشکدۀ معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

3 دانشیار، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

چکیده

یان مسئله: از نظر محققین، سبک زندگی تأثیر زیادی بر معرفی الگوهای رفتاری، گرایش‌های ذهنی و شیوۀ زندگی افراد یک جامعه دارد. به‌عبارتی، مفهوم سبک زندگی به‌طور ویژه معرف کیفیت زندگی افراد یک جامعه است و بر معماری نیز تأثیر می‌گذارد. در رابطه با معماری خانه‌های مسکونی ایران در دوران قاجار و ارتباط آن با سبک زندگی مطالعات چندانی انجام نشده است. این موضوع، به‌ویژه، با توجه به تغییرات اقلیمی و همچنین تنوع خانه‌ها در دوران قاجار اهمیت بیشتری می‌یابد. در همین راستا، این پژوهش در پی خوانش فضا در رابطه با شیوۀ زندگی و تأثیر آن بر فضای معماری خانه‌های اعیانی دوران قاجار در استان مازندران است؛ و برای این منظور، لازم است گفتمان فضا در رابطه با شیوۀ زندگی و تغییرات آن در دورۀ قاجار با نگاهی ژرف مورد بررسی قرارگیرد و بازتاب آن در معماری این خانه‌ها بررسی شود. علت انتخاب خانه‌های اعیان‌نشین این است که در دوران قاجار خانه‌های مردم عادی اغلب متأثر از اقلیم بوده و تأثیر سبک زندگی ساکنین در این خانه‌ها کمتر از خانه‌های اعیان‌نشین مشهود است.
هدف پژوهش: هدف از تدوین این پژوهش بررسی اثربخشی سبک زندگی مردم طبقۀ اعیان مازندران در دورۀ قاجار بر عرصه‌ها و روابط فضایی خانه‌های محل سکونتشان است.
روش پژوهش: در این پژوهش از روش‌های توصیفی، تحلیلی و در نهایت استدلال منطقی استفاده شده است. منابع اطلاعاتی پژوهش بر مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی متکی و به دو صورت اسنادی و شفاهی قابل دسترسی است. برای انتخاب نمونه‌ها، تمامی خانه‌های مربوط به دوران قاجار در مازندران که دارای اسناد مطالعاتی بودند و امکان مطالعات میدانی دربارۀ آن‌ها فراهم بود مورد بررسی قرار گرفتند.
نتیجه‌گیری: مطابق نظر صاحب‌نظران، سبک زندگی به مؤلفه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دسته‌بندی شده است. در پژوهش حاضر تأثیر هر کدام از این مؤلفه‌ها در ساختار روابط فضایی نمونه‌ها مورد مطالعه قرار گرفت. در ادامه، پس از بررسی چیدمان فضایی خانه‌های منتخب، با ترسیم نمودارهای توجیهی توسط نرم‌افزار نحو فضا، اطلاعات به‌دست‌آمده تحلیل شد. سپس خانه‌های هر دورۀ قاجار با یکدیگر مقایسه شدند و این نتیجه حاصل شد که حتی خانه‌هایی که در یک دورۀ مشترک از دوران قاجار ساخته شده‌اند از نظر نوع و تعداد فضاها، عمق قرارگیری فضاها و همچنین چگونگی نحوۀ ارتباطشان با یکدیگر دارای تفاوت‌هایی هستند. این تفاوت‌ها از عواملی همچون روابط اجتماعی خانواده، شغل و معیشت ساکنین ناشی می‌شود و می‌توان آن‌ها را با الگوهای متفاوتی دسته‌بندی کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Effect of Lifestyle on the Spatial Relations of Qajar Era Aristocratic Houses in Mazandaran

نویسندگان [English]

  • Soodabeh Mehri 1
  • Jamaleddin Soheili 2
  • Hossein Zabihi 3
1 Ph.D. Candidate in Architecture, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran.
2 Assisstant Professor, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran.
3 Associate Professor, Department of Art and Architecture, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: According to researchers, lifestyle has a great impact on the introduction of behavioral patterns and mental tendencies and lifestyles of people in a society. In other words, the concept of lifestyle specifically represents the quality of life of individuals in a society. There have not been many studies on the architecture of Iranian residential houses in the Qajar era and its relationship with lifestyle. It also seems to be important due to climate changes and the diversities in residential architecture during the long Qajar period. This article tries to study the space discourse in relation to the lifestyle in Qajar era aristocratic houses of Mazandaran. Therefore, the main approach of this research is to understand the space in relation to lifestyle and its impact on the architectural space of houses. Because the houses of ordinary people are affected by the climate, the houses of the aristocracy have been studied.
Research objective: This study aimed at investigating the effectiveness of the lifestyle of the aristocratic Qajar era people on the areas and spatial relations of their houses.
Research method: Research sources are based on library and field studies, which are available in two categories: documentary and oral. To select the samples, all Qajar houses in Mazandaran that had documents and the possibility of field studies were examined.
Conclusion: Lifestyle is categorized into social, economic, and cultural components and the impact of each of these components on the spatial relations structure of the samples was studied. After examining the placement of the spaces in the studied houses, by drawing a Justification graph by the space syntax software, they have been analyzed. The houses of each Qajar era were compared with each other and it was concluded that even the houses located in a similar period of the Qajar era were different in terms of type and number of spaces, depth of spaces and there are also differences in how spaces relate to each other and this difference was due to the social relations of the family, job and livelihood, etc. of the residents, which can be categorized based on these differences in different patterns.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Lifestyle
  • Spatial relations
  • aristocratic houses
  • Qajar
  • Mazandaran
اباذری، یوسف و چاوشیان، حسن. (1381). از طبقه اجتماعی تا سبک زندگی؛ رویکردهای نوین در تحلیل جامعه‌شناختی هویت اجتماعی. نامۀ علوم اجتماعی، (20)، 3-27.
ابراهیمی، غلامرضا؛ سلطان‌زاده، حسین و کرامتی، غزال. (1396). بازتاب فرهنگ غرب در تحول سبک زندگی و معماری خانه‌های اواخر قاجار شهر همدان. باغ نظر، 14(47)، 29-38.
ابراهیمی، غلامرضا؛ سلطان‌زاده، حسین و میرشاهزاده، شروین. (1396). تأثیر نوگرایی سبک زندگی در معماری خانه های دوره پهلوی اول، شهر همدان. مدیریت شهری، 16(47)، 505-522.
ارمغان، مریم. (1393). سیر تحول معماری داخلی و فرهنگ زندگی در عمارت‌های اعیانی دورۀ قاجار (کاخ‌ها و خانه‌های تهران) (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ دکتری). دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، ایران.
ارمغان، مریم؛ سلطان‌زاده، حسین و ایرانی بهبهانی، هما. (1394). بازتعریف نقش زن در خانواده و تأثیر آن بر تزئینات نقاشی و ساختار خانه‌های اعیانی تهران در دورة قاجار. باغ نظر، 12(34)، 11-24.
پوردیهیمی، شهرام. (1390). فرهنگ و مسکن. مسکن و محیط روستا، 30(134)، 3-18.
ستوده، منوچهر. (1366). از آستارا تا استارباد. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سلطان‌زاده، حسین؛ ایرانی بهبهانی، هما و ارمغان، مریم. (1392). معماری و فرهنگ در خانه‌های اعیانی تهران در دوره قاجار. پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، 3(1)، 29-50.
شالچی، وحید. (1387). سبک زندگی جوانان کافی شاپ. تحقیقات فرهنگی، 1(1)، 93-115.
گلزاری، مسعود. (1355). سفرنامۀ استرآباد و مازندران و گیلان. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مکنزی، چارلز فرانسیس. (1359). سفرنامه شمال، گزارش چارلز فرانسیس مکنزی اولین کنسول انگلیس در رشت از سفر به مازندران و استرآباد (ترجمة منصوره اتحادیه). تهران: گستره.
وحید قزوینی، میرزا محمد طاهر. (1383). تاریخ جهان آرای عباسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ورمقانی، حسنا؛ سلطان‌زاده، حسین و دهباشی شریف، مزین. (1394). رابطة جنسیت و فضا در عرصه‌های خصوصی و عمومی دورة قاجار. باغ نظر، 12(37)، 29-40.
یزدانفر عباس؛ حسینی، باقر و زرودی، مصطفی. (1392). فرهنگ و شکل خانه (مطالعه موردی: خانه‌های سنتی شهرستان تنکابن و رامسر). مسکن و محیط روستا، ۳۲(۱۴۴)، ۱۷-۳۲.

Bourdieu, P. (1977). Distinction: A Social Critique of the Judgment of Taste. Cambridge: Harvard University Press.
Bourdieu, P. (1989). Social space and symbolic power. Sociological Theory, 7(1), 14-25.
Kim, Y. & Hyun, W. L. (2010). “Analyzing user cost in Hospital”, Methodological implication of space syntax to support whole-life target value design. Lean Construction Journal, 11, 55-65.
Rapoport, A. (1969). House Form and Culture. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Rapoport, A. (1998). Using ‘culture’ in housing design. Housing and Society, 25(1/2), 1-20.