%0 Journal Article %T تحلیل اثرات گسترش برنامه‌ریزی‌نشدة کلان‌شهرها بر محیط طبیعی پیرامون : رویکردی ویژه به منطقة کلان‌شهری تهران %J باغ نظر %I پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر %Z 1735-9635 %A عبدی دانشپور, زهره %A تارانتاش, مسعود %D 2017 %\ 01/01/2017 %V 13 %N 43 %P 37-60 %! تحلیل اثرات گسترش برنامه‌ریزی‌نشدة کلان‌شهرها بر محیط طبیعی پیرامون : رویکردی ویژه به منطقة کلان‌شهری تهران %K منطقة کلان‌شهری تهران %K گسترش برنامه‌ریزی‌نشده %K محیط طبیعی %K ارزیابی اثرات محیطی %K ردپای اکولوژیکی %R %X طرح مسئله: شهرهای بزرگ یا کلان‌شهرها در جوامع بیشتر و کمتر توسعه‌یافته، به منظور بهره‌مندی از صرفه‌های ناشی از مقیاس تشکیل شده و در پی آن، با ایجاد پیوندهای فضایی- کارکردی با حوزه‌های پیرامون، منطقه‌های کلان‌شهری شکل می‌گیرند. این در حالی است که افزایش تمرکز و تشدید فعالیت‌ها (مسکونی و غیرمسکونی) در این منطقه‌های کلان‌شهری، همواره رابطة مستقیمی با افزایش صرفه‌های ناشی از مقیاس ندارد و آستانه‌های جمعیتی و اکولوژیکی، ظرفیت تمرکز و میزان گسترش آنها را تعیین می‌کنند. گذر برنامه‌ریزی‌نشده از این آستانه‌ها در بسیاری از منطقه‌های کلان‌شهری، منشأ شکل‌گیری و انباشت مشکلهای فضایی بسیار، به ویژه در عرصة محیط طبیعی شده است. در بسیاری از تجربه‌های جهانی به ویژه در جوامع کمتر توسعه‌یافته‌ای که دارای سیستم و سازوکار برنامه‌ریزی و مدیریت شهری کارآمد نیستند، گسترش کلان‌شهرها به سوی محیط‌های پیرامون، برنامه‌ریزی نشده است و اثرات آن بر محیط طبیعی، نه از پیش تدبیر شده است و نه اندیشیدن و تدبیر شیوه‌ها و راه‌های رویارویی با چنین مشکل‌هایی، در نظر گرفته شده است. چنین اغماض مهمی، به تولید و بازتولید مشکل‌های گسترده و پابرجایی چون اغتشاش فضایی (با توجه به تمام ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سازمانی و کالبدی) و تشدید یا بازتولید مشکل‌های از پیش موجود، و موجب اتلاف منابع حیاتی جوامع و نیز اتلاف سرمایه‌هایی چون سرمایه‌های اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و محیطی یا طبیعی شده است و می‌شود. هدف: هدف این مقاله پرداختن به بحث عدم برنامه‌ریزی برای فضاهای شکل‌گرفته در اثر گسترش کلان‌شهرها در منطقه‌های کلان‌شهری و در فضای تحلیل مورد نظر این مقاله، یعنی منطقة کلانشهری تهران، و نیز اندیشیدن در مورد پیامدهای چنین گسترشی در فرایندهای برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری کلان‌شهرها و منطقه‌های کلان‌شهری است؛ با این مقصود که بتوان با تولید و بازتولید مشکل‌های گسترده و پابرجا در این زمینه رویارویی کرد. بر پایة تحلیل اثرات گسترش برنامه‌ریزی‌نشدة منطقة کلان‌شهری تهران بر محیط طبیعی پیرامون آن است که می‌توان به تولید پیشنهادهایی (در سطوح راهبردی و عملیاتی یا تاکتیکی) با ماهیت دوگانة محتوایی و روندکاری به منظور سیاست‌گذاری و استقرار رهیافت و سازوکاری تدبیرشده برای برنامه-ریزی و مدیریت چنین منطقه‌هایی پرداخت. روش تحقیق : به منظور شناسایی و تحلیل تغییرات ناخواسته و منفی ایجاد شده در محیط طبیعی، ناشی از گسترش برنامه‌ریزی‌نشده در منطقة کلان‌شهری تهران، با رویکردی توصیفی- تحلیلی، در این مقاله روش کاری متشکل از فرایندی سه مرحله‌ای اختیار شده است. در مرحلة نخست پایه‌های نظری مرتبط با موضوع بازبینی و تجربه‌های جهانی جوامع بیشتر و کمتر توسعه‌یافته مورد مقایسه قرار می‌گیرند. در مرحلة دوم روش‌های ارزیابی اثرات زیست‌محیطی بازبینی می‌شود. و در مرحلة سوم، به کمک اصول راهنمای به دست‌آمده، اثرات گسترش منطقة کلان‌شهری تهران بر محیط طبیعی پیرامون آن، مورد شناسایی و تحلیل قرار می‌گیرند. دستاورد : دستاورد اصلی این مقاله، تحلیل اثرات منفی گسترش برنامه‌ریزی نشده در منطقة کلان‌شهری تهران و بر پایة چنین تحلیل‌هایی، تأکید بر بایستگی استقرار سازوکار تدبیرشدة برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری، و مدیریت منطقه‌های کلان‌شهری، به ویژه در فضای تحلیل مورد نظر این مقاله است تا از طریق استقرار چنین سازوکاری، زمینه‌ای برای کاهش‌یافتن، گشوده شدن و پیشگیری از تشدید و بازتولید مشکل‌ها فراهم شود. %U http://www.bagh-sj.com/article_41072_e2bfa212068a3882f471f3bece46ea92.pdf