بازتاب آرکی‌تایپ‌های مادینه در معماری تاریخی ایران براساس آرای یونگ؛ رمزمادینگی در طرح‌واره‌های ماندالاوار معماری تاریخی ایران

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشتۀ معماری، گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، ایران.

2 استاد دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ایران.

3 استادیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ایران.

چکیده

بیان مسئله: باور به ذات مادینۀ هستی و تقدم آیین نیایشی ایزدبانوان در غالب تمدن‌ها پذیرفته شده است. طبق آرای یونگ این باور در قالب آرکی‌تایپ‌های مادینه (آنیما و مادر)، که عامل مؤثر درخلاقیت هنری است، در ناخودآگاه جمعی بشر نهادینه شده و به‌صورت رمزهای مادینه در آثار هنری مختلف تبلور می‌یابد. معماری آمیخته با خلاقیت و مظهری برای ارزش‌ها و باورهایی است که گاه در قالب رمزی بروز می‌یابند و بنابر آرای یونگ نمی‌تواند از تأثیر ناخودآگاه جمعی عاری باشد. واکاوی این تأثیر می‌تواند به شناخت جامع‌تر از میراث برجای‌ماندۀ معماری و عوامل مؤثر درآن بینجامد. مسئلۀ این پژوهش چگونگی تأثیرپذیری معماری تاریخی ایران از ناخودآگاه جمعی با تأکید بر رمزهای مادینه است. برای پیگیری این رمزها بررسی تمام مقیاس‌های معماری از طرح‌واره تا تزئینات ضروری است. این مقاله بر طرح‌واره‌ها متمرکز شده و از این رو تنها رمزهای هندسی را مد نظر خواهد داشت.
 هدف پژوهش: در این پژوهش نگارندگان در پی پاسخ این پرسش‌اند که تأثیر ناخودآگاه جمعی در معماری تاریخی ایران چگونه قابل تبیین است و آرکی‌تایپ‌های مادینه در این آثار چگونه بازتاب یافته‌اند.
روش تحقیق: این مقاله پژوهشی بنیادی است و با برخورداری از ویژگی‌های کیفی با اتکا بر منابع کتابخانه‌ای و اسنادی و از طریق تحلیل محتوا و استنتاج منطقی متکی بر قیاس به بررسی آثار معماری تاریخی ایران و خوانش آنها براساس نظریۀ یونگ می‌پردازد.
نتایج: نتایج نشان می‌دهد که معماری تاریخی ایران آرکی‌تایپ‌های مادینه را در مقیاس‌های مختلف، از طرح‌واره تا تزئینات، بروز می‌دهد. الگوهای هندسی پایدار در طرح‌واره‌ها غالباً در تعریف و شکل ماندالا قابل جمع‌اند که بنابر اسناد حاوی رمز مادینگی است و استمرار و دوام آنها، فارغ از مرزهای زمان و مکان، متکی بر ارزش‌های پایدار ناخودآگاه جمعی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Reflection of Feminine Archetypes in Iranian Historical Architecture through the lens of Jung; The Code of Femininity in the Mandala Schemas of Iranian Historical Architecture

نویسندگان [English]

  • Hosniye Heravi 1
  • Mohamad Mansour Falamaki 2
  • Ataollah Tahaei 3
1 PhD. Candidate in Architecture, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urbanism, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urbanism, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urbanism, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Belief in the feminine essence of existence and the primacy of the divine worship of feminine god has been accepted in most civilizations. According to Jung's viewpoints, this belief, which is an effective factor in artistic creativity, is institutionalized in the collective subconscious of humanity in the form of feminine archetypes (anima and mother), and is emerged as feminine codes in various artworks. Architecture is mixed with creativity and is a symbol of values and beliefs that sometimes emerge in a coded form and, according to Jung, it cannot be free from collective subconscious influence. An analysis of this impact can lead to a more comprehensive understanding of the legacy of the architecture and its contributing factors.
Research objective: This paper focuses on finding the feminine archetypes codes in historical architecture of Iran and to follow these codes, it is necessary to examine all scales of architecture from schema to decorations. This article focuses on schemas and will, therefore, only consider geometric codes and aims to answer to these questions that how can the impact of the collective subconscious on Iranian historical architecture be explained and how are the feminine archetypes reflected in these works?
Research Method: This paper is based on descriptive- analytic method. Data have been collected based on documentary and library studies.
Conclusion: The results of this study show that Iranian historical architecture represent feminine archetypes in different levels from schema to decorations. Mandala is a geometrical symbol that is related to feminine archetypes and is emerged in schemas, plans and decorative patterns in historical architecture of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian Historical Architecture
  • Mandala
  • Feminine Archetypes
  • Jung

مراجع

الیاد‌ه، میرچا. (1376). رساله د‌ر تاریخ اد‌یان (ترجمۀ جلال ستاری). تهران: سروش.
ایمانی، ناد‌یه؛ رحیم‏زاد‌ه، محمد‌رضا و طهماسبی، احسان. (1375). بررسی جایگاه شهر گور د‌ر د‌ورۀ ساسانیان و چیستی و کارکرد‌ بناهای میانی آن. پژوهش‏های باستان‏شناسی ایران، 6(11)، 91-106.
بورکهارت، تیتوس. (1390). هنر مقد‌س اصول و روش‌ها (ترجمۀ جلال ستاری). تهران: سروش.
بهار، مهرد‌اد‌. (1388). نگاهی به تاریخ اساطیر ایران باستان. تهران: علم.
بهرامی رهنما، خد‌یجه و طاووسی، محمود‌. (1394). نقد‌ کهن‏الگویی منظومۀ بانوگشسب‏نامه. اد‌بیات عرفانی و اسطوره‏شناختی، 11(40)، 135-164.
پناهی، مهین و بهمنی، کبری (1392) بررسی د‌ایره‏های تعالی د‌ر گلشن راز و مفاتیح‏الاعجاز. پژوهش‏های اد‌ب عرفانی (گوهر گویا)، 7(25)، 25-62.
جود‌کی عزیزی، اسد‌الله؛ موسوی‏حاجی، سید‌رسول و مهرآفرین، رضا (1393). گونه‏شناسی الگوی چهارصفه د‌ر معماری ایرانی و سیر تحول آن. پژوهش‏های معماری اسلامی، 2(5)، 64-86.
ستاری، جلال (گرد‌آورد‌ند‌ه) (1391). جهان اسطوره‏شناسی، آثاری از ژرژ د‌ومزیل، روژه کایوا، ژرژ گود‌ورف، ماسائو یاماشی، جیمز د‌ارمستر. (ترجمۀ جلال ستاری) تهران: مرکز.
ستاری، جلال. (1373). سیمای زن د‌ر فرهنگ ایران. تهران: مرکز
ستاری، رضا؛ حقیقی، محمود‌ و محمود‌ی، معصومه. (1395). تجلی کهن‏الگوی ماد‌ر مثالی د‌ر حماسه‏های ملی ایران براساس نظریۀ روان‏شناختی یونگ. زن د‌ر فرهنگ و هنر، 8(1)، 45-66.
سلمانی‏نژاد‌ مهرآباد‌ی، صغری. (1393). واکاوی برخی اشکال کهن‏الگوی ماند‌الا د‌ر ناخود‌آگاه قومی طاهره صفارزاد‌ه. پژوهش‏های اد‌بی و بلاغی، 2(7)، 35-57.
شایگان، د‌اریوش. (1355). بت‏های ذهنی و خاطرۀ ازلی. تهران: امیر کبیر.
شریف‏زاد‌ه، محمد‌رضا و عزیزی‌پور، شاد‌ابه. (1395). سیر تحول کهن‏الگوی ماند‌الا د‌ر معماری ایران با رویکرد‌ به نظریۀ آرکی‏تایپ یونگ. مقالۀ ارائه‏شد‌ه د‌ر سومین کنفرانس بین‏المللی سومین کنفرانس بین‏المللی تحقیقات د‌ر عمران، معماری و شهرسازی و محیط زیست پاید‌ار، مؤسسۀ مد‌یران اید‌ه‏پرد‌از پایتخت ویرا، رم.
شیروانی، محمد‌رضا. (1394). تباد‌ل نظری ماند‌الا و بازنمایی آن د‌ر قالی‏های چهارباغی. نگارینۀ هنر اسلامی، 2(5)، 63-74.
طهوری، نیره. (1391). ملکوت آیینه‏ها، مجموعه مقالات د‌ر حکمت هنر اسلامی. تهران: علمی و فرهنگی.
غلامپور آهنگر کلایی، لیلا؛ طاووسی، محمود‌ و اوجاق علیزاد‌ه، شهین. (1395). تحلیل کهن‏الگوی خویشتن د‌ر منطق‏الطیر عطار. جستارهای اد‌بی (194)، 45-71.
فد‌ایی، فربد‌. (1381). یونگ و روانشناسی تحلیلی او. تهران: د‌انژه.
کاظم‏زاد‌ه، پروین. (1392). تحلیلی بر د‌لایل شکل‏گیری اعتقاد‌ به ایزد‌بانوان د‌ر ایران باستان. پژوهش‏های اد‌یان، 1(2)، 49-73.
کمبل، جوزف. (1377). قد‌رت اسطوره. (ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز
لاهیجی، شهلا وکار، مهرانگیز. (1387). شناخت هویت زن ایرانی د‌رگسترۀ پیش از تاریخ و تاریخ. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
متد‌ین، حشمت‏الله و متد‌ین، رضا. (1394). معماری کوشک، کوشک‏های نه‏قسمتی د‌ر باغ ایرانی. منظر، (33)،32-39.
وفایی، فاطمه و ابراهیمی، حسن. (1395). زنانگی و تأنیث د‌ر هستی‏شناسی ابن‏عربی. اد‌یان و عرفان، 49(1)، 123-143.
هژبری نوبری؛ علیرضا و مهاجروطن، سمیه؛ افهمی، رضا. (1394). تحلیل ساختار پلان معماری کاخ‏های د‌ورۀ هخامنشی و تأثیر آن د‌ر معماری د‌وران اشکانی و ساسانی. جامعه‏شناسی تاریخی،7(1)، 277-303.
یاوری، حورا. (1370). آسمان بر زمین، بازتاب نماد‌ین آرکیتایپ تمامیت و کمال ماند‌الا د‌ر ساختار بیرونی و د‌رونی هفت‏پیکر. ایران‏شناسی، 3(11)، 548-566.
یونگ، کارل گوستاو. (1395). ناخود‌آگاه جمعی و کهن‏الگو (ترجمۀ محمد‌باقر اسماعیل‏پور و فرنازگنجی). تهران: جامی.
Barrie, T. (2010). The Sacred in between: The Mediating Roles of Architecture. London: Routledge.
Gray, M. (2001). Encountering the mandala: the mental and political architechtures of dependency. Culture Mandala: The Bulletin of the Centre for East-West, Cultural and Economic Studies, 4(2), 1-13.
Goodarzi, A. & Fazeli, H. (2014). Identifying the principales of traditional Iranian architecture in the light ofVastu Shastra, the traditional Indian wisdom. Journal of Design and Built Environment, 14(1), 1-19.
Giesking, J., Jack. Mangold, W., Kats, C., Low, S. & Sacgert, S. (2014). The People, Place and Space Reade. New York: Routledge.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار