به سوی فرایندی دموکراتیک در برنامه‌ریزی و طراحی شهری؛ ارزیابی وضعیت مداخلۀ شهروندان در برنامه‌ها و پروژه‌های شهری ایران

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران.

2 کارشناس ارشد طراحی شهری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران.

3 کارشناس ارشد طراحی شهری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران.

چکیده

بیان مسئله: به نظر می‌رسد که امروزه به دلیل نبود دموکراسی مشورتی و مشارکتی، بسیاری از طرح‌ها و برنامه‌های شهریِ کشور ایران دارای ماهیتی تمامیت‌خواهانه، تمرکزگرایانه و انحصارطلبانه هستند. وجود این‌گونه ناکارآمدی‌ها در مراحل ارائه و اجرا، سببِ نفی حقوق شهروندی و ترجیحات همگانی می‌شود. لذا، شهروندان در قبال پیامدهای منفیِ ناشی از اقدامات شهری احساس مسئولیت نمی‌کنند. همین‌طور، بستر مناسبی هم برای تأثیرگذاری آنها بر مراحلِ مختلف فرایندهای شهری و مطالبۀ حقوق و ارائۀ نظراتشان فراهم نشده است. بدین ترتیب، پروژه‌های شهرسازیِ کشورمان محوریت و نقش خود را به‌ عنوان عاملی برای ایجاد ثبات و پایداری و ارتقای نقش مردم در توسعه و ادارۀ شهر از دست داده‌اند. بنابراین، آنچه در این مقاله به ‌عنوان انگیزۀ اصلی و اساسِ بحث مطرح است، نحوۀ ارتقای دموکراسی شهری در فرایندهای برنامه‌ریزی و طراحی شهری است.
هدف: هدف اصلی این مقاله، واکاویِ عللِ نبود زمینۀ مداخلۀ دموکراتیک برای شهرنشینان و شهروندان در فرایندهای توسعه و مدیریت شهری، و همچنین یافتن راه‌حل‌هایی برای برون‌رفت از این معضل اجتماعی عمیق و گسترده است.
فرضیۀ تحقیق: تحققِ دموکراسی و مشارکت واقعیِ شهروندان در روند توسعۀ فضاهای شهری می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های صحیح‌تر و کارآمدتر و همین‌طور اجرای موفقیت‌آمیزترِ برنامه‌ها و طرح‌های شهری بیانجامد.
روش تحقیق: روش تحقیق در این مقاله از نوع تحلیلِ محتوا و مقایسه‌ای است که طی آن، ضمن مطالعۀ ارکان نظام دموکراتیک، سعی می‌شود نحوۀ مداخلۀ دموکراتیکِ شهرنشینان در فرایندهای توسعه و مدیریت شهریِ کشور ایران نیز با در نظر گرفتن اصول نظریۀ انتقادی بررسی شود؛ در واقع سعی شده تا از دلِ فرایند نقد و تحلیلِ ماهیت وضع موجود و مقایسۀ آن با ارکان لازم برای تحقق فرایند دموکراتیک شهری، بستری برای ارائۀ یافته‌ها و راه‌کارهای پیشنهادی فراهم شود. همچنین، برای جمع‌آوریِ اطلاعات نیز از مطالعات اسنادی، مصاحبه با مردم و همین‌طور مشاهدات میدانی استفاده شده است.
نتیجه‌گیری: بسیاری از معضلاتِ مربوط به نظام‌های شهری کشور ایران، از عوامل غیردموکراتیکی مانند عدمِ مشارکت‌پذیری، نبودِ همه‌شمولی، نقض حقوق شهروندی و عدالت شهری، قوانین شهری فاقد مشروعیت، عدم انعطاف‌پذیری و زوال کثرت‌گرایی نشئت می‌گیرد. لذا با تمهیدِ معیارهایی همچون کثرت عقاید، همه‌شمولی، انعطاف‌پذیری، شکل‌گیری جوامع مردم‌نهاد، آموزش و گفتمان شهروندی، تنوع‌پذیری و رعایت حقوق شهروندان به شهر، می‌توان این فرایندها را دموکراتیزه و در نتیجه بستری برای بروز شکلی جامع از برنامه‌ریزی و طراحی شهری دموکراتیک فراهم کرد؛ فرایندی که با ایجاد فرصت‌های برابر منجر به تقویت دموکراسی شهری می‌شود و به جایگاه مردم، نه به عنوان مشکل بلکه به‌مثابه راه حل، ارج می‌نهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Towards a Democratic Process in Urban Planning and Design; Assessing the Status of Citizens’ Involvement in Urban Plans and Projects in Iran

نویسندگان [English]

  • Nasser Barati 1
  • Fardin Heidari 2
  • Mani Sattarzad Fathi 3
1 Associate Professor of Urban Planning, Faculty of Architecture and Urbanism, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran.
2 Master of Urban Design, Faculty of Architecture and Urbanism, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran.
3 Master of Urban Design, Faculty of Architecture and Urbanism, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran.
چکیده [English]

Abstract
Problem Statement: it seems that in current times, many of the urban designs and plans in Iran have totalitarian, centralized, and monopolistic essences. This condition is predictably originated from the absence of deliberative and collaborative democracies; in light of the foregoing, the inefficiencies of the stages of presentation and implementation have led to neglecting the citizenship rights and the public preferences. Hence, citizens have little social responsibilities for the negative consequences of inefficient urban practices. In addition, an appropriate context is not provided for them to affect the various steps of urban processes, claiming their rights to the city, and expressing their opinions. In this spirit, the urban projects lose their basic figures in providing stability and promoting the role of people in urban development and management. Hence, the impetus behind this study is to improve the urban democracy in the process of urban planning and design.
Purpose: this study attempts to investigate the reasons for the lack of democratic involvement by the citizens in the process of urban development and management, as well as to find some solutions to remove this widespread deep-rooted social dilemma.
Research hypothesis: the realization of democracy and actual participation of citizens in the process of developing the urban spaces can lead to more accurate and efficient decision makings, as well as more successful implementation of urban plans and projects.
Research method: this article was conducted through content analysis and comparative methods. While studying the pillars of the democratic system, the methods of democratic participation of citizens in the processes of urban development and management in Iran was studied regarding the Principles of the Critical Theory. In fact, an effort was made to provide a platform for presenting the findings and suggested solutions through the process of criticizing and analysing the current situation of the Iranian urban plans and designs along with comparing them with the necessary elements for the realization of democratic and people-friendly urban processes. This should be stated that the data collection method was based on interviews with people, studying documents, and also field observations.
Conclusion: results indicate that Dilemmas in the Iranian urban system have been originated from the non-democratic factors, such as the lack of participation, the lack of all-inclusiveness, the violation of citizenship rights and urban justice, illegitimate urban laws, inflexibility, the downfall of pluralism, and etc. Hence, through scheming criteria such as the diversity of opinions, all-inclusiveness, flexibility, forming NGOs, the citizen education and discourse, diversity and respecting the citizen’s rights, etc., these processes can be democratized and also a platform for the emergence of a comprehensive type of a democratic urban planning and design would be materialized; a process which strengthens the urban democracy and honors the position of people, not as the problem but as the solution, by creating equal opportunities in a disinterested fashion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Deliberative and Collaborative Democracy
  • Urban Justice
  • Social Participation
  • Democratic Urban Development
  • the Right to the City

مراجع

بشیریه، حسین. (1392). درس‌های دموکراسی برای همه. تهران: نشر نگاه معاصر.
بنتلی، ای ین؛ الکک، آلن؛ مورین، پال؛ مکگلین، سو و اسمیت، گراهام. (1391). محیط‌های پاسخ‌ده: کتاب راهنمای طراحان (ترجمۀ مصطفی بهزادفر) تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
بهزادفر، مصطفی و محمودی کردستانی، پیام. (1388). هنجارهای کیفی طراحی فضای شهری مردم‌مدار (آزادی‌مدار). معماری و شهرسازی آرمانشهر، 2(3)، 32-48.
بهزادفر، مصطفی. (1392). طرح‌ها و برنامه‌های شهرسازی. تهران: انتشارات شهر.
بیکن، ادموند. (1391). طراحی شهرها (ترجمۀ فرزانه طاهری). تهران: انتشارات شهیدی.
پوپر، کارل. (1380). جامعۀ باز و دشمنان آن (ترجمۀ عزت‌الله فولادوند). تهران: انتشارات خوارزمی.
پیرزاده، حسین. (1387). اصلاح نظام مدیریت توسعه شهری در ایران براساس رویکرد راهبردی. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
توکلی‌نیا، جمیله؛ رئیسی، حسین و آقایی، پرویز. (1394). سنجش میزان کارایی زیرگذرهای شهری در راستای پایداری (مورد پژوهی: زیرگذر چهارراه ولیعصر، تهران). مطالعات مدیریت شهری، 7(21)، 22-34.
تیبالدز، فرانسیس. (1387). شهرسازی شهروندگرا: ارتقای عرصه‌های همگانی و محیط‌های شهری (ترجمۀ محمد احمدی‌نژاد). اصفهان: انتشارات خاک.
حبیبی، سید محسن. (1378). جامعه مدنی و حیات شهری. هنرهای زیبا، 7، 21-33.
خادم‌الحسینی، احمد و عارفی‌پور، صفیه. (1391). شهرسازی مشارکتی و جایگاه مردم در برنامه‌ریزی شهری. مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 7(19)، 108-123.
خلیلی، احمد؛ نورالهی، حانیه؛ رشیدی، نعیمه و رحمانی، مریم. (1393). ارزیابی سیاست‌های مسکن مهر در ایران و ارائۀ راهکارهایی جهت بهبود آن. مطالعات شهری، 4(13)، 83-92.
سالیوان، راجر جی. (1380). اخلاق در فلسفۀ کانت (ترجمۀ عزت‌الله فولادوند). تهران: طرح نو.
شماعی، علی؛ فخری پور محمدی، افسانه؛ زنگانه، احمد و پریزادی، طاهر. (1395). ارزیابی رضایتمندی شهروندان از عملکرد زیرگذرها در شهر تهران (مطالعه موردی: پروژه زیرگذر چهارراه ولیعصر شهر تهران). مطالعات مدیریت شهری، 8(27)، 42-53.
کامروا، سید محمد علی. (1392). شهرسازی معاصر ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
لینچ، کوین. (1390). تئوری شکل خوب شهر (ترجمۀ سید حسین بحرینی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
هابرماس، یورگن. (1391). نظریه کنش ارتباطی (ترجمۀ کمال پولادی). تهران: مرکز.
هاروی، دیوید و مریفیلد، اندی. (1392). حق به شهر: ریشه‌های شهری بحران‌های مالی (ترجمۀ خسرو کلانتری). تهران: مهرویستا.
Appleyard, D. (1979). Planning the pluralist city. Cambridge: MIT Press.
Atlee, T. (2003). The tao of democracy: using co-intelligence to create a world that works for all.  Cranston, RI: The Writers Collective.
Bahrainy, H. & Aminzadeh, B. (2007). Evaluation of Navab regeneration project in central Tehran, Iran. International Journal of Environmental Research, 1(2), 114-127.
Barzegaran, M. & Daroudi, M. R. (2015). Assessment of Mehr housing project as an example of housing for low-income people in Iran. IOSR Journal of Mechanical and Civil Engineering, 12(1), 70-74.
Jahanbegloo, R. (2007). Conversations with Isaiah Berlin. London: Halban Publishers.
Bickford, S. (2000). Constructing inequality: city spaces and the architecture of citizenship. Political Theory, 28(3), 355-376.
Brain, D. (2006). Democracy and urban design: The transect as civic renewal. Places Journal, 18(1), 17-23.
Fainstein, S. (2014). The just city. International Journal of Urban Sciences, 18(1), 1-18. DOI: 10.1080/12265934.2013.834643
Francis, M. (1987). The making of democratic streets. In A.V. Moudon (Ed.), Public streets for public use. New York: Columbia University Press.
Griffin, T. L., Cohen, A. & Maddox, D. (2015). The just city essays: 26 vision for urban equity, inclusion and opportunity (Volume 1 of The Just City Essays Series). Independent Publisher. Available at: https://www.thenatureofcities.com/the-just-city-essays
Habermas, J. (2001). The postnational constellation: political essays (M. Pensky, Trans.). Cambridge, MA: MIT Press.
Hamdi, N. (2004). Small change; about the art of practice and the limits of planning in cities. London: Earthscan.
Hamdi, N. (2010). The placemaker’s guide to building community. London: Earthscan.
Haughton, G. & Hunter, C. (2005). Sustainable cities. London: Routledge, Taylor & Francis Group.
Jacobs, J. (1961). The death and life of great American cities. New York: Random House Publication.
Jacobs, A. & Appleyard, D. (1982). Towards an urban design manifesto. UC Berkeley: Institute of Urban and Regional Development, Working No. 385. Retrieved from https://escholarship.org/uc/item/35v0b85k#author
Kant, I. (2000). Critique of pure reason (P. Guyer & A.W. Wood, Trans.). London: Cambridge University Press.
Kapeller, J. & Pühringer, S. (2012). Democracy in liberalism and neoliberalism: the case of Popper and Hayek. No: 10. ICAE working paper series. Linz, Austria: JKU Press.
King, L. A. (2004). Democracy and city life. Journal of Politics, Philosophy & Economics, 3(1), 97-124.
Lefebvre, H. (1991). The production of space (D. Nicholson-Smith, Trans.). Oxford: Blackwell Publishers Ltd.
Lefebvre, H. (1996). Writings on cities (E. Kofman & E. Lebas, Trans and Eds.). Oxford: Blackwell Publishers Ltd.
Lerner, D. (1958). The passing of traditional society: modernizing Middle East. New York: Free Press of Glencoe.
Maghsoodi Tilaki, M. J., Azizi, B., Aldrin, A. & Hedayati Marzbali, M. (2014). Improving the preparation of Iranian urban development plans: lessons learned from other experiences. Modern Applied Science, 8(4), 144-157.
Mahmoudi Kurdistani, P., Khodabakhsh, P. & Mashayekhi, S. (2012). Democratic urban streets design guideline codifications. Armanshahr Architecture & Urban Development, 5(8), 71-82.
Mäntysalo, R. (2004). Approaches to participation in urban planning theories. Brozzi and Le Piagge Neighbourhoods: Rehabilitation of Suburban Areas: Diploma Workshop in Florence, 2004/05.
Miraftab, F. (2012). Planning and citizenship (R. Weber & R. Crane, Eds.) New York: Oxford University Press. Chapter 38, 1180-1204.
Mitchell, D. (2003). The right to the city: social justice and the fight for public space. New York: Guildford
Purcell, M. (2002). Excavating Lefebvre: the right to the city and its urban politics of the inhabitant. GeoJournal, 58(2-3), 99-108.
Purcell, M. (2003). Citizenship and the right to the global city: reimagining the capitalist world order. International Journal of Urban and Regional Research, 27(3), 564-590.
Purcell, M. (2013). Possible worlds: Henri Lefebvre and the right to the city. Journal of Urban Affairs, 36(1), 141-154.
Purcell, M. (2016). For democracy: planning and publics without the state. Planning Theory, 15(4), 386-401.
Rawls, J. (2001). Justice as fairness; a restatement. London: Harvard University Press.
Rowe, C. & Koetter, F. (1978). Collage city. Cambridge: MIT Press.
Sanoff. H. (2007). Community based design learning: democracy and collective decision making. In A. M. Salama & N. Wilkinson (Eds.), Design studio pedagogy: Horizons for the future (pp. 21-38). Gateshead, UK: Urban International Press.
Sanoff, H. (2008). Multiple views of participatory design. International Journal of Architectural Research, 2(1), 57-69.
Sanoff, H. (2010). Democratic design: participation case studies in urban and small town environments. Düsseldorf, Germany: Verlag-Muller.
Soja, E. W. (1996). Thirdspace: journeys to Los Angeles and other real-and-imagined places. Cambridge: Blackwell.
Soja, E. W. (2010). Seeking spatial justice. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press.
Wates, N. (2000). The community planning handbook; how people can shape their cities, towns and villages in any part of the world. London: Earthscan.
Wates, N. (2008). The community planning event manual; how to use collaborative planning and urban design events to improve your environment. London: Earthscan.
باغ نظر
دوره 16، شماره 76
مهر 1398
صفحه 5-20

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار