بازخوانی سردر خورشید در میدان نقش جهان بر اساس اسناد توصیفی-تاریخی و تصویری

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

بیان مسئله: میدان نقش جهان به عنوان یک فضای شهری برجسته در شهر اصفهان، در تعامل با سه بخش اقتصادی- مسکونی، مذهبی و حکومتی در دوره‌ی صفویه شکل گرفته است. این میدان جهت ارتباط با هریک از بخش های نام برده دارای ورودی بوده. یکی از ورودی ‌های این میدان به سمت بخش حکومتی، سردری موسوم به خورشید بوده است. بررسی این سردر به شناخت کاربری‌های اطراف میدان، روابط فضایی و سلسله مراتب دسترسی آن در طول تاریخ یاری می‌رساند. بخشی از پژوهشگران در کنار بررسی میدان نقش جهان به مطالعه تحولات میدان در طول تاریخ نیز پرداخته اند. این پژوهش برای نخستین بار به بازخوانی سردرخورشید بر اساس اسناد توصیفی-تاریخی و تصویریِ دوره صفویه تا پهلوی اول می‌پردازد. روش تحقیق: داده‌های این پژوهش ترکیبی از داده‌های کتابخانه‌ای و میدانی است. با بررسی اسناد توصیفی و تصویری دوره ‌های مختلف تاریخی و بررسی میدانی وضع موجود، سیر تحولات سردر از زمان شکل گیری(صفویه) تا تخریب(پهلوی) مشخص شد. هدف: پژوهش پیش روی بر آن است تا با بررسی اسناد توصیفی-تاریخی و تصویری موجود، سیر تحولات و کاربری سردر خورشید را از دورهی صفویه تا امروز مشخص کند. نتیجه گیری: بررسی ها آشکار کرد که در دوره‌ی صفویه سردر مورد نظر به همراه سه سردر مشابه دیگر به عنوان ورودی ‌های حرمسرای شاهی بوده‌اند اما سردر خورشید به تنهایی گذر حرمسرا را به ضلع غربی میدان نقش جهان متصل می‌کرده است. اسناد تصویری هم چنین مشخص کرد که این سردر مشابه برخی دیگر از سردر های سلطنتی دوره صفویه، یک بنای دو اشکوبه با درگاهی در میان و تاغ نماهایی در طرفین بوده است. در دوره‌ی قاجار و با از بین رفتن حرمسرا، سردر مذکور نیز تنها به عنوان مدخل گذر خورشید کارایی داشته است. در دوره‌ی پهلوی اول این سردر تخریب و تا امروز نیز همچنان به همان وضع وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reviewing the the Khorshid gate in Naghsh-e-Jahan square Based on descriptive-historical and visual documents

نویسندگان [English]

  • Nima Valibeig
  • Negar Kourangi
Art University of Isfahan
چکیده [English]

Statement of problem:Naghsh-e Jahan square has been formed as a prominent urban
space in Isfahan with the interaction of economic-residential, religious, and governmental
sectors in the Safavid period. This square has entrances to connect with each other. One of
this square’s routes was toward governmental part is the gate known as Khorshid. The study
of this gate helps to identify the uses around the square, spatial relationships, and hierarchy
of access during the history. Some researchers study the transformations in square and
evaluate Naghsh-e Jahan square. This research reviews the Khorshid gate for the first time
based on the historical-descriptive and visual documents of Safavid era until first Pahlavi
period.
Methodology:this research has used library and field data. By evaluating the descriptive
and visual documents of different historical periods and present condition, the evolution
process of gate was determined from Safavid era until the collapse of Pahlavi.
Purpose:This research aims to explain the evolution process and the use of the Khorshid
gate from Safavid period until today by evaluating available historical-descriptive and
image document.
Conclusion:the evaluations revealed that in Safavid period, the given gate with three
other similar gates, have been the entrance of king’s seraglio but the Khorshid gate alone
connected the seraglio’s passage to the western side of Naghsh-e Jahan square. Visual
documents also showed that this façade, as some other royal gates of Safavid period, has
been two flats building with center doorway and false arches on both sides. In Qajar period,
by destroying seraglio, the given gate has been used just as the entry of Khorshid gate. In
the first Pahlavi period, this gate was destroyed and it is in the same situation until today.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khorshid gate
  • Naghsh-e-Jahan square
  • descriptive-historical and visual documents
  • The king’s haremlik
• آقابزرگ، نرگس و متدین، حشمت‌الله. (1394). خاستگاه نظری میدان نقش جهان. باغ نظر، 12(33): 40-23.
‌• آلمانی، هانری رنه. (1394). سفرنامه از خراسان تا بختیاری. ت: علی‌محمد فره‌وشی. تهران: دنیای کتاب.
• آل‌هاشمی، آیدا. (1391). خیابان قزوین: حضور باغ در شهر بازخوانی خیابان قزوین با تکیه بر اشعار عبدی‌بیگ و سایر مکتوبات موجود. باغ نظر، 9(22): 74-65.
• ارباب اصفهانی، محمدمهدی. (1368). نصف جهان فی تعریف الاصفهان. تهران: امیرکبیر.
• افضل‌الملک، غلامحسین. (1379). سفرنامۀ اصفهان. مصحح: ناصر افشارفر. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• اوبن، اوژن. (1391). ایران امروز. ت: علی‌اصغر سعیدی. تهران: علم.
• پهلوان‌زاده، لیلا. (1395). دولت‌خانۀ صفوی اصفهان به روایت تصویر. اصفهان: معمارخانۀ باغ نظر.
• تاورنیه، ژان باتیست. (1390). سفرنامۀ تاورنیه. ت: حمید ارباب شیرانی. تهران: نیلوفر.
• تحویلدار اصفهانی، میرزا حسین‌خان. (1342). جغرافیای اصفهان، جغرافیای طبیعی و انسانی و آمار اصناف شهر. تدوین: منوچهر ستوده. تهران: دانشگاه تهران.
• جابری انصاری، محمد حسن. (1378). تاریخ اصفهان. تدوین: جمشید مظاهری. اصفهان: مشعل با همکاری شرکت بهی.
• جعفرپورناصر، ساناز. (1397). بررسی محدوده باروی قدیم شهر تبریز با استفاده از منابع تاریخی. باغ نظر، 15(62): 46-37.
• دلاواله، پیترو. (1370). سفرنامۀ پیترو دلاواله. ت: شجاع‌الدین شفا. تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
• راداحمدی، مینا، فخار تهرانی، فرهاد و ابویی، رضا. (1390). معرفی و نقد بر چند سند تصویری تاریخی تازه‌یافته در مورد میدان نقش جهان. باغ نظر، ۸(۱۷): ۱۸-۳.
• رفیعی مهرآبادی، ابوالقاسم. (1352). آثار ملی اصفهان. تهران: انجمن آثار ملی.
• ریچاردز، فرد. (1390). سفرنامۀ فرد ریچاردز. ت: مهین‌دخت صبا. تهران: علمی فرهنگی.
• شاردن، ژان. (1393). سفرنامۀ شاردن. ت: اقبال یغمایی. تهران: امیرکبیر.
• شهابی‌نژاد، علی و امین‌زاده، بهناز. (1391). منظر ورودی میدان نقش جهان اصفهان؛ ارزش‌ها و مسئله‌ها. هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 17(1): ۳۸-۲۷.
• شهابی‌نژاد، علی،‌ ابویی، رضا، قلعه‌نوئی، محمود و امامی، سید محمد. (1393الف). شکل‌گیری و دگرگونی تاریخی میدان نقش جهان اصفهان. دانش مرمت و میراث فرهنگی، 2(3): ۶۴-۴۵.
• شهابی‌نژاد، علی،‌ ابویی، رضا، قلعه‌نوئی، محمود و مظفر، فرهنگ. (1393ب). مقیاس انسانی در میدان نقش جهان اصفهان. مرمت و معماری ایران، ۱(8): ۱۸-۱.
• فلاندن، اوژن. (1356). سفرنامۀ اوژن فلاندن به ایران. ت: حسین نورصادقی. تهران: اشراقی.
• فوروکاوا، نوبویوشی. (1384). سفرنامۀ فوروکاوا. ت: هاشم بیگ‌زاده. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
• کاتف، فدت آفاناس یویچ. (1356). سفرنامۀ فدت آفاناس یویچ کاتف. ت: محمد صادق همایون‌فرد. تهران: کتابخانه ملی ایران.
• کمپفر، انگلبرت. (1363). سفرنامه کمپفر. ت: کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.
• کوست، پاسکال. (1390). بناهای دورۀ اسلامی ایران (از آغاز تا 1218ش). ت: آتوسا مهرتاش. تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
• لوتی، پیر. (1370). به سوی اصفهان. ت: بدرالدین کتابی. تهران:
اقبال.
• مهریار، محمد، فتح‌الله‌یف، شامیل، فخار تهرانی، فرهاد و قدیری، بهرام. (1378). اسناد تصویری شهرهای ایرانی دورۀ قاجار. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
• ویلبر، دونالد. (1364). معماری اسلامی ایران در دورۀ ایلخانیان. ت:
عبدالله فریار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
• همایون، غلامعلی. (1348). اسناد مصور اروپاییان از ایران. تهران: دانشگاه تهران.
• هولتسر، ارنست. (1355). ایران در یکصدوسیزده سال پیش. ت: محمد عاصمی. تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
• یاراحمدی، سمانه، انصاری، مجتبی و مهدوی‌نژاد، محمدجواد. (1396). بازخوانی باغ سعادت‌آباد قزوین براساس اشعار عبدی بیگ شیرازی و انطباق با اسناد تاریخی دیگر. باغ نظر، 15(58):50-27.
• Bembo, A. (2007). The Travels and Journal of Ambrosio Bembo. Translated by Bargellini, C. California: University of California Press.
• Hayaty, H., Fazeli, Z. & Alipoor, N. (2016). A review on the identity in Iranian architechture (case study: Naqsh-e Jahan square in Esfahan). The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication. Available from: www.tojdac.org/tojdac/VOLUME6-AGUSPCL_files/tojdac_v060AGSE136.pdf (accessed 12 July 2018)
• Khodabakhshi, Z. (2014). Structural Elements of Urban Squares from Tradition to Modernity in Iran: A Comparative Study of Isfahan’s Naghsh-e-Jahan Square and Tehran’s Toop-khaneh Square. Civil Engineering and Urbanism, 4(5): 522-528.
• http:// e-pics.ethz.ch