نقش قبله در جهت‌گیری مساجد سنتی شهر دزفول

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 گروه معماری (مقطع تحصیلات تکمیلی)، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، مهندسی معماری، دانشگاه جهاد خوزستان، اهواز، ایران.

چکیده

بیان مسئله:از آغاز ورود اسلام، طراحی مساجد برای معماران اسلامی نه تنها اهمیت ویژه‌ای داشته، بلکه اهمیت آن در طراحی تمام عناصر آن به چشم می‌خورد و مسجد را به‌ عنوان شاخص‌ترین بنای معماری اسلامی معرفی کرده است. از دیرباز معماران و طراحان مساجد، از حفظ جهت‌گیری الهی تا سیر حرکت انسان از بدو ورود تا قرارگیری در راستای محور قبله، حفظ سلسله‌مراتب حرکتی، اصولی را ارزشمند دانسته‌اند.لذا مهمترین مسئلة این پژوهش چیستی نقش قبله در سازماندهی فضایی مساجد است. بنا بر این مهم، به بررسی این اصل در معماری مساجد سنتی شهر دزفول از لحاظ توجه به محور فضایی و سلسله‌مراتب حرکتی پرداخته شده است تا زمینه‌ای برای طراحی و ساخت مساجد معاصر باشد.
هدف:با توجه به اهمیت و نقش قبله در ساختار فضایی مساجد، پژوهش حاضر به تبیین نقش قبله در معماری مساجد سنتی شهر دزفول از لحاظ جهت‌گیری متأثر از محور قبله، ورود به بنا تا قرارگیری در راستای قبله، سلسله‌مراتب حرکتی و محور فضایی پرداخته است.
روش تحقیق:این تحقیق از نظر روش تفسیری-تاریخی و پژوهشی نمونة موردی با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای-اسنادی صورت گرفته است و جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات به صورت میدانی و استفاده از کروکی و نقشه صورت گرفته است.
نتیجه‌گیری:تحلیل‌ها بیانگر آن است که در طراحی اکثر مساجد این شهر اهمیت‌دادن به محور قبله مورد توجه قرار گرفته است.به این ترتیب محورهای فضایی و سلسله‌مراتب حرکتی انسان از بدو ورود تا قرارگرفتن در راستای جهت قبله رعایت شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Qibla in the Orientation of the Traditional Mosques in Dezful City

نویسندگان [English]

  • Hamed Hayaty 1
  • Marziyeh Fakheri raof 2
  • Bahareh Karevani 2
1 Faculty of Islamic Azad University, Ahvaz Branch
2 Khuzestan Institute of Higher Education / Ahwaz / Iran
چکیده [English]

Statement of the Problem: : Since the advent of Islam, the design of mosques have been really important to the Islamic architects. Its importance is well-evident in the designing of all its elements which has introduced the mosque as the most outstanding edifice in Islamic architecture. Since long time ago, mosque architectures and designers have esteemed certain principles regarding the preservation of an orientation towards the God from the beginning of an individual’s entry to the mosque till facing towards the Qibla as well as the maintenance of hierarchal movements. Thus, the most important problem of the present study is the role played by Qibla in spatial organization of the mosque. Based thereon, the issue has been investigated in the architecture of the traditional mosques in Dezful in terms of the spatial axis and movement hierarchy considerations so that the ground could be set for the designing and constructing of the contemporary mosques.
Purposes:According to the importance and role of Qibla in the mosques’ spatial structures, the present study elucidates the role of Qibla in the architecture of the traditional mosques in Dezful in terms of the orientation influenced by Qibla axis, Qibla-aligned entry to the building, movement hierarchy and spatial axis.
Study Method: In terms of the method, the present study is recounted as an interpretational-historical research. The current study is also a case study that has been conducted relying on the library-documentary studies. The information and data have been collected based on a field research using maps and sketches.
Conclusion:The analyses are indicative of the idea that Qibla has been a notable consideration in the design of the majority of the mosques in this city. This way, the spatial axis and movement hierarchies have been carefully observed in respect to the visitors from the very beginning of the entering to the mosque to taking a Qibla-facing position.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mosque
  • Dezful
  • Qibla orientation
  • Emam Mosque
  • Vakil Mosque
•قرآن کریم، سوره آل عمران، آیه 97-96، سوره بقره، آیه 115.
•اردلان، نادر، و بختیار، لاله. (1390). حس وحدت : نقش سنت در معماری ایرانی. ت : ونداد جلیلی. تهران : علم معمار رویال.
•بلخاری قهی، حسن. (1390). مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی. تهران : سوره مهر.
•پوپ، آرتور آپهام. (1373). معماری ایران. ت : غلامحسین صدری افشار. تهران : فرهنگیان.
•پورجعفر، محمدرضا، امیرخانی، آرین و لیلیان، محمدرضا. (1389). معماری مساجد مدرن و معاصر. تهران : طهان/هله.
•پیرنیا، کریم. (1384). سبک شناسی معماری ایرانی. تهران : سروش دانش.
•توکلیان، زهرا. (1394). بررسی چگونگی انتظام شبستان در مساجد تاریخی شیراز. فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، 3(3) : 103-89.
•حبیبی، سیدمحسن. (1390). از شار تا شهر. تهران : دانشگاه تهران.
•حجت، عیسی و ملکی، مهدی. (1391 ). هم‌گرایی سه گونةبنیادین هندسی و پیدایش هندسةمسجد ایرانی. نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، (4) : 14-1.
•دشتی شفیعی، علی و باقری، الناز و سلیمی، رزگار. (1392). بررسی اجزای معماری مساجد ایرانی. اولین کنفرانس استانی عمران، معماری. آمل، کانون مهندسین آمل.
•ح‍اج‍ی‌اب‍راه‍ی‍م‌ زرگ‍ر، اک‍ب‍ر. (1386). راهنمای معماری مسجد. تهران : وزارت مسکن و شهرسازی.
•سامی، علی. (1340). شیراز. شیراز : چاپخانه موسوی.
•ضیابخش، ندا و مختاباد امرئی، سید مصطفی. (1391). معنابخشی عبادی نورطبیعی در فضاهای معماری. نشریه هنرهای زیبا، هنرهای نمایشی و موسیقی، 3 (42) : 71-59.
•فتاحی، شمس الله و عمرانی پور، علی (1393). تحلیل نقش محور قبله در سازماندهی فضایی مساجد معاصر شهر ایلام. فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، 2 (1) : 114-97.
•فتحی آذر، سحر و حمزه نژاد، مهدی. (1393)، معناشناسی محور در مسجد و کلیسا. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 5 (17) : 62-53.
•مسائلی، صدیقه. (1388). نقشه پنهان به مثابه دستاورد باورهای دینی در مسکن سنتی کویری ایران. نشریه هنرهای زیبا، (37) : 38-27.
•میردانش، سیدمهدی، (1385)، آشنایی با بناهای تاریخی. تهران : شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
•نصر، سیدحسین. (1380). معرفت و امر قدسی. ت : فرزاد حاجی میرزایی. تهران : نشر و پژوهش فرزان روز.
•نقره کار، عبدالحمید. (1376). معماری مسجد از مفهوم تا کالبد. در مجموعه مقالات معماری مسجد، گذشته، حال، آینده. تهران : دانشگاه هنر.
•نقره کار، عبدالحمید. (1387). درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی. تهران : وزارت مسکن و شهرسازی.
•نقره کار، عبدالحمید. (1389). مبانی نظری معماری. تهران : دانشگاه پیام نور.
•هیلن برند، روبرت، (1387)، هنر و معماری اسلامی. ت : اردشیر اشراقی. تهران : روزنه.
•هنرفر، لطف الله. (1350). گنجینةآثار تاریخی اصفهان. اصفهان : ثقفی.